Gęś białoczelna, gęś białoczółka (Anser albifrons) to gatunek gęsi blisko spokrewniony z gęsią małą. Jest ptakiem wędrownym. Gniazduje na północy Kanady, Alaski, Grenlandii i Rosji. Zimuje w cieplejszych rejonach Ameryki Północnej, Europy i Azji. Nazwa pochodzi od charakterystycznej białej plamy u nasady dzioba. Łacińskie słowo „albifrons” oznacza „białe czoło”. W Wielkiej Brytanii i Irlandii gatunek nazywany jest gęsią białoczelną. W Ameryce Północnej funkcjonuje nazwa greater white-fronted goose. Dorosłe osobniki wyróżniają się nakrapianym wzorem na piersi. W Ameryce Północnej przyniosło im to potoczną nazwę „specklebelly” („nakrapiany brzuch”).
Opis
Samiec i samica mają identyczne ubarwienie. Upierzenie jest szare, z jaśniejszymi poprzecznymi pręgami na grzbiecie oraz ciemniejszą głową. Charakterystyczną cechą są szerokie, czarne pasy na spodzie ciała. U niektórych podgatunków mogą one zlewać się w jednolitą ciemną plamę. Podogonie oraz pas wokół nasady dzioba aż do oczu są białe. Nogi mają intensywnie pomarańczowy kolor. Dziób może być pomarańczowy lub różowy. Zależy to od podgatunku.
Młode osobniki różnią się od dorosłych wyglądem. Ich dziób u nasady jest szary i nie mają jeszcze białej plamy na czole. Na spodzie ciała brakuje charakterystycznych ciemnych pasów. Zamiast nich występują szarobrązowe plamy. Gęś białoczelna jest najliczniej występującym gatunkiem dzikiej gęsi. Pod względem wyglądu może przypominać gęgawę lub gęś zbożową, ale jest od nich nieco mniejsza. Ma ciemniejszą głowę i szyję oraz różowawy dziób bez czarnych plam. Rozpoznanie może być utrudnione, ponieważ często dołącza do stad innych gęsi. Jej głos to charakterystyczne, wysokie dźwięki „kuu liuu” lub „ho ho”.
Wymiary:
- Długość ciała wynosi 65–86 cm
- Rozpiętość skrzydeł to 130–165 cm
- Masa ciała: 1,4–3,3 kg
Gęś białoczelna – taksonomia
Gęś białoczelna dzieli się na pięć podgatunków. Każdy z nich ma inny zasięg występowania i cechy morfologiczne.
Nominalny podgatunek, A. a. albifrons gniazduje na północnych krańcach Rosji. Zimę spędza w południowych i zachodnich rejonach Europy oraz Azji.
W Ameryce Północnej występują trzy inne bardziej lokalne podgatunki. A. a. gambeli jest nieco większa od formy nominalnej. Gniazduje w północno-zachodniej Kanadzie. Zimuje na wybrzeżu Zatoki Meksykańskiej. A. a. frontalis oraz A. a. elgasi zamieszkują południowo-zachodnią Alaskę, a zimują w Kalifornii. Ta ostatnia jest największym podgatunkiem. Wszystkie te formy mają podobne upierzenie. Różnią się jedynie wielkością.
Najbardziej wyróżniającym się podgatunkiem jest A. a. flavirostris gniazdująca w zachodniej Grenlandii. Ma ciemniejsze upierzenie niż inne podgatunki, węższy biały pasek na końcu ogona, więcej czarnych pręg na brzuchu i zazwyczaj pomarańczowy, a nie różowy dziób. Zimuje głównie w Irlandii i zachodniej Szkocji.
Ptaki lęgowe ze wschodniej Syberii oraz arktycznych obszarów Kanady, zimujące w Japonii i Stanach Zjednoczonych, były klasyfikowane jako A. a. frontalis ze względu na nieco większy rozmiar i dłuższy dziób. Opisano także domniemany wschodnioazjatycki podgatunek A. a. albicans. Badania z 2012 roku wykazały, że te formy nie spełniają kryteriów odrębnych podgatunków. Frontalis uznano za synonim gambeli, a albicans za formę podgatunku nominalnego.
Badania z 2002 roku sugerują, że populacja grenlandzka powinna być traktowana jako odrębny gatunek od A. albifrons. Cechą szczególną podgatunku jest wyjątkowo długi okres opieki rodzicielskiej. Może on trwać kilka lat i obejmuje także rolę „dziadków”, którzy pomagają w wychowywaniu młodych. Jest to zjawisko niespotykane u innych ptaków z rzędu blaszkodziobych.
Zasięg występowania
Północnoamerykańska populacja gęsi białoczelnej z podgatunku A. a. gambeli w 2010 roku liczyła około 710 000 osobników. Ptaki te gniazdują na północnych obszarach Alaski oraz w zachodniej i centralnej Arktyce Kanady. A. a. frontalis miała w tym samym roku populację szacowaną na 650 000 osobników. A. a. elgasi jest znacznie rzadsza. Jej liczebność wynosi około 10 000 ptaków. Gniazduje w zachodniej części Alaski. Populacja utrzymuje się na niskim poziomie od połowy XIX wieku. Prawdopodobnie spowodowane jest to niszczenia zimowisk w wyniku działalności człowieka.
Jesienią gęsi A. a. gambeli gromadzą się na preriach zachodniego Saskatchewanu i wschodniej Alberty, gdzie przez kilka tygodni intensywnie żerują, zanim wyruszą w dalszą podróż na południe. Z kolei populacje z zachodniego wybrzeża Ameryki Północnej lecą wzdłuż Pacyfiku. Zatrzymują się na żerowiskach w Kotlinie Klamath w południowym Oregonie, zanim dotrą na zimowiska w Dolinie Kalifornijskiej.
W Wyspach Brytyjskich zimują dwie populacje gęsi białoczelnej. A. a. flavirostris spędzają zimę w Szkocji i Irlandii, a A. a. albifrons – w Anglii i Walii. Ptaki te koncentrują się na tradycyjnych miejscach żerowania, głównie na terenach rolniczych. Jedno z najsłynniejszych zimowisk znajduje się w rezerwacie WWT Slimbridge w hrabstwie Gloucestershire w Anglii. W Irlandii przebywa niemal 50% światowej populacji gęsi grenlandzkiej.
Podgatunki A. a. albifrons i A. a. flavirostris są objęte ochroną w ramach Porozumienia o ochronie afrykańsko-eurazjatyckich wędrownych ptaków wodnych (AEWA).
Zachowanie gęsi białoczelnej
Pogoda odgrywa kluczową rolę w sukcesie lęgowym gęsi białoczelnych. W Arktyce okres sprzyjający gniazdowaniu, inkubacji jaj i wychowywaniu piskląt trwa zaledwie około trzech miesięcy. Ptaki przybywają na tereny lęgowe pod koniec maja lub na początku czerwca, a już na początku września rozpoczynają migrację na południe. Oznacza to, że opóźniona odwilż lub późne wiosenne burze mogą znacząco obniżyć sukces rozrodczy gatunku.
Przy okazji polecamy zapoznać się z artykułami:
- Gereza abisyńska
- Bóbr kanadyjski – bóbr amerykański
- Karbon – wielki znak zapytania?
- Rasy ludzkie – co mówi nauka?
- Perm – rozwiązanie zagadek
Źródło
1. https://en.wikipedia.org/wiki/Greater_white-fronted_goose [dostęp: 21.02.2025]
© Źródło zdjęcia głównego: Wikimedia Commons. Autor: Frank Schulenburg. Licencja: CC BY-SA 4.0.
