Jeśli czytałeś nasz wcześniejszy artykuł o gatunkach nietoperzy w Polsce, pewnie zauważyłeś, że mamy ich sporo. Ile? Potwierdzonych jest 28, ale zapewne istnieją inne, które nie zostały zidentyfikowane. A które z nich są największe? Tu zaczyna się ciekawa dyskusja, bo wcale nie ma jednej odpowiedzi. Raz pada nazwa nocka dużego, innym razem – borowca wielkiego. I choć oba imponują wielkością, to tylko jeden z nich zgarnąłby dziś tytuł rekordzisty.
A jeśli spojrzymy szerzej – poza Polskę? W tropikach żyją prawdziwi giganci, nietoperze o skrzydłach rozpiętych na półtora metra. W porównaniu z nimi nasze „polskie maluchy” wyglądają jak miniaturki.
W tym artykule zajrzymy więc zarówno na nasze podwórko, jak i na drugi koniec świata. Zobaczysz, który nietoperz jest największy w Polsce, kto rządzi w świecie „latających lisów”, dowiesz się także, ile te stworzenia potrafią żyć. Będzie też kilka obalonych mitów, bo nietoperze od wieków obrosły legendami… Często zupełnie nieprawdziwymi.
Największy nietoperz żyjący w Polsce
Który nietoperz w Polsce jest największy? W książkach, artykułach czy rozmowach zawsze pojawiają się te same dwa gatunki: borowiec wielki i nocek duży. I to właśnie one od lat noszą tytuł „giganta”.
Borowiec wielki
Dziś jednak większość badaczy nie ma wątpliwości – pierwsze miejsce należy się borowcowi wielkiemu (Nyctalus noctula). Dlaczego akurat on? Spójrzmy na liczby. Ciało bez ogona ma długość nawet 60-89 mm1. Ogon dodaje kolejne 40-66 mm. Długość przedramienia wynosi 47-60 mm. Waga? Od 17 do 44 gramów. To dużo jak na nietoperza. Zwłaszcza gdy porównamy go z małymi gatunkami, które ważą zaledwie kilka gramów i mieszczą się w dłoni.
Borowiec od razu rzuca się w oczy rudym futrem. Jest gęste, miękkie i lekko błyszczące. U młodych ma bardziej brązowy odcień, u dorosłych – intensywnie rudy. Skrzydła są wąskie, prawie czarne. Uszy krótkie i zaokrąglone, zupełnie inne niż u wielu innych nietoperzy. Cała sylwetka sprawia wrażenie zwartej, mocnej, gotowej do szybkiego lotu. I faktycznie – borowiec lata szybko, wysoko i często nad wodą, gdzie roi się od owadów.
Nocek duży
A nocek duży (Myotis myotis)?2. On też ma swoje argumenty. Jego ciało mierzy 65-84 mm, a długość przedramienia sięga 55-66,9 mm. Ogon ma długi na 40-60 mm. To wynik, który powoduje, że niektórzy badacze przyznawali mu miano największego w Polsce. Problem w tym, że masa jest wyraźnie niższa – zwykle osiąga 20-27 gramów. W starciu wagowym borowiec zdecydowanie wygrywa.
Nocek różni się też wyglądem. Grzbiet ma brązowy, czasem szarawy, spód ciała prawie biały. Uszy są szerokie i długie, a skrzydła ciemnobrązowe. W locie zachowuje się inaczej niż borowiec – lata niżej, wolniej. Często zbiera owady bezpośrednio z ziemi czy traw. To sprawia, że oba gatunki łatwo odróżnić nie tylko po wyglądzie, ale i po stylu lotu.
Tabela porównawcza borowca wielkiego i nocka dużego
Warto dodać, że porównując te nietoperze z innymi rodzimymi gatunkami, różnica jest ogromna. Weźmy choćby karlika malutkiego3. To maleństwo waży 3-8,5 gramów, a ciało ma długość około 35-52 mm. Przy borowcu wygląda jak miniatura. Nawet popularny gacek szary, ze swoimi długimi uszami, nie dorównuje im rozmiarami.
Dlatego dziś mówi się wprost: największym nietoperzem w Polsce jest borowiec wielki. Nocek duży pozostaje w czołówce, ale raczej jako jeden z największych, a nie lider. Zamieszanie wokół tytułu bierze się tylko z różnych kryteriów – jedni patrzą na rozpiętość skrzydeł, inni na wagę i długość ciała. A że oba gatunki są naprawdę okazałe, spór ciągnął się latami.
Jedno jest pewne – gdybyś miał oba w rękach (oczywiście tylko teoretycznie, bo to gatunki chronione), od razu zobaczyłbyś różnicę. Borowiec robi wrażenie swoją masą i rudym futrem, a nocek – szerokimi skrzydłami i kontrastowym ubarwieniem. Każdy z nich na swój sposób jest wyjątkowy.
| Borowiec wielki | Nocek duży | |
| Długość ciała bez ogona | 89 mm | 84 mm |
| Długość ogona | 66 mm | 60 mm |
| Długość przedramienia | 60 mm | 66,9 mm |
| Waga | 44 gramy | 27 gramów |
Największy nietoperz na świecie
Rodzina rudawkowatych (Pteropodidae), zwana też latającymi lisami, to prawdziwi giganci wśród nietoperzy. W Polsce wszystkie gatunki mieszczą się w dłoni, ale w tropikach Azji i Oceanii spotkać można olbrzymy o skrzydłach szerokich na ponad półtora metra. W tej rodzinie znajdziemy trzech rekordzistów, którzy regularnie pojawiają się w zestawieniach największych nietoperzy świata: rudawkę wielką (Pteropus medius), acerodona grzywiastego (Acerodon jubatus) oraz rudawkę malajską (Pteropus vampyrus).
Rudawka wielka
Rudawka wielka (Pteropus medius), nazywana też psem latającym, występuje na terenie Indii, Nepalu, Sri Lanki, Bangladeszu czy Pakistanu4. To właśnie ten gatunek często widnieje na zdjęciach, które robią wrażenie na internautach. Dlaczego? Bo ten nietoperz ma rozpiętość skrzydeł sięgającą 1,5 metra i wagę dochodzącej do 1,6 kilograma. A długość ciała? To 15,5-22,0 cm bez ogona, którego nie posiada. Ile potrzeba borowców wielkich, by zrównoważyć tę wagę? Całkiem sporo, bo około 36 sztuk. A nocków dużych? Tych jeszcze więcej, bo około 59 sztuk.
Choć owi nietoperze wyglądają groźnie, to ich dieta nie ma nic wspólnego z krwią czy mięsem. Rudawki wielkie to frugo- i nektarożercy. Najczęściej żywią się bananami, mango i innymi soczystymi owocami. Przy okazji zapylają kwiaty i rozsiewają nasiona, pełniąc rolę, której nie zastąpią inne zwierzęta.
Zwierzęta te tworzą ogromne kolonie liczące sobie tysiące osobników. Spędzają dzień, zwisając na gałęziach wysokich drzew, nierzadko w pobliżu wsi czy świątyń. Dopiero wieczorem wylatują, szukając jedzenia nawet kilkadziesiąt kilometrów od miejsca spoczynku.
Acerodon grzywiasty
Jeśli jednak szukać prawdziwego rekordu, palma pierwszeństwa należy do acerodona grzywiastego (Acerodon jubatus). To gatunek endemiczny, spotykany tylko na Filipinach5. Już samo umaszczenie czyni go wyjątkowym – ciemne futro kontrastuje z jasną, złocistą plamą na głowie i karku.
Pod względem rozmiarów acerodon jest porównywalny do rudawki wielkiej: waży do 1,4 kilograma, ale ma najdłuższe przedramię w świecie nietoperzy – 21,5 centymetra. Długość ciała to 26-30 cm. Rozpiętość jego skrzydeł może osiągać 1,7 metra, co sprawia, że w locie przypomina drapieżnego ptaka.
Podobnie jak inne rudawkowate także acerodon jest roślinożerny. Żywi się głównie figami i liśćmi, a w nocy potrafi przelatywać długie dystanse, aby znaleźć drzewa owocowe. W dzień spędza czas w dużych koloniach.
Niestety, acerodon grzywiasty jest dziś gatunkiem zagrożonym wyginięciem. Zagraża mu przede wszystkim wycinanie lasów na Filipinach i kłusownictwo. Jak pisaliśmy w pierszej części, nietoperze bywają zabijane dla mięsa. Czy to mądre? Zdecydowanie nie. Choć gatunek jest chroniony prawnie, jak to w życiu bywa przepisy nie zawsze są przestrzegane.
Ile żyją nietoperze?
Na pierwszy rzut oka mogłoby się wydawać, że tak małe ssaki powinny żyć krótko – podobnie jak myszy (2 lata w warunkach naturalnych, 4 lata w hodowli)6. Tymczasem wiele nietoperzy osiąga znacznie starszy wiek, niż można by się spodziewać. Średnia długość życia jest różnie podawana. Jedne opracowania mówią o kilku latach, inne o kilkunastu. Wiadomo jednak, że spora część gatunków potrafi dożyć nawet trzydziestu lat7. A absolutny rekordzista, odnotowany w Syberii, miał aż 41 lat8.
Wiek nietoperza zależy od wielu rzeczy. Ważne jest, gdzie śpi i jak bardzo jest tam bezpieczny. Te, które mają jaskinie, zwykle żyją dłużej niż osobniki z dziupli czy strychów. Znaczenie ma też rozród. Dlatego przeciętny nietoperz nie jest rekordzistą, ale jeśli porównać go z innymi małymi ssakami, wyróżnia się naprawdę długim życiem.
Ciekawostki o nietoperzach
Wbrew obiegowej opinii nietoperze wcale nie są ślepe9. Ich oczy działają całkiem dobrze, szczególnie w słabym świetle. Echolokacja to dla nich dodatkowe narzędzie – jak radar – które pozwala im „widzieć” w kompletnej ciemności. Dzięki temu mogą polować nawet w miejscach, gdzie wzrok już dawno by zawiódł.
Kolejna ciekawa sprawa – nietoperze to jedyne ssaki zdolne do aktywnego lotu. Ich skrzydła to tak naprawdę wydłużone palce połączone cienką błoną skóry.
Czy nietoperze piją krew? Tak, ale to ogólny stereotyp i ma mało wspólnego z rzeczywistością. Nietoperze głównie żywią się owocami oraz owadami. Natomiast te, które piją krew nie występują w dużych ilościach i nie znajdziemy ich w Europie. Gdy mowa jest o nietoperzach-wampirach, to mowa o trzech gatunkach: Desmodus rotundus, Diaemus youngi i Diphylla ecaudata10.
Mit o nietoperzach atakujących włosy to jedna z najbardziej utrwalonych bzdur. W rzeczywistości nietoperze nie mają najmniejszego powodu, by wlatywać w czyjąś głowę. Dla uspokojenia: we włosach nie szukają pokarmu ani kryjówki11. Dzięki echolokacji omijają przeszkody, więc ryzyko zaplątania się w fryzurę jest praktycznie zerowe.
Jedyna sytuacja, w której mogłoby do tego dojść, to zupełny przypadek. Mógłby to być osłabiony osobnik, który stracił kontrolę nad lotem albo martwy nietoperz spadający z wysokości. Jednak prawdopodobieństwo takiego zdarzenia jest skrajnie małe. Właściwie to jest porównywalne do sytuacji, w której stwierdzilibyśmy, że samochody jeżdżą po mieście specjalnie po to, żeby wjeżdżać w przechodniów. Absurdalne? Owszem, tak samo absurdalne jest twierdzenie, że nietoperze wplątują się we włosy.
Nietoperze w Piśmie Świętym
Jak już wspomnieliśmy w pierwszej części, Pismo Święte zalicza nietoperze do zwierząt „nieczystych” – takich, których nie wolno było jeść (Księga Kapłańska 11, 19 oraz Powtórzonego Prawa 14, 18). Wtedy umieszczono je w grupie ptaków, bo starożytni kierowali się prostą logiką: skoro latają, to znaczy, że są ptakami. Częściowo o zwierzętach czystych i nieczystych pisaliśmy m.in. w artykule: Biblia wyprzedziła naukę w sprawie optymalnej diety.
Ale na tym rola nietoperzy w Piśmie się nie kończy. Pojawiają się też u proroka Izajasza, w jednym z obrazów sądu nad bałwochwalstwem. Czytamy tam: „w owym dniu rzuci człowiek kretom i nietoperzom swoje bałwany srebrne i swoje bałwany złote, które sobie zrobił, aby im się kłaniać” (Iz 2,20 BW). Dlaczego akurat im? Krety i nietoperze to stworzenia kojarzone z ciemnością, z ukryciem w jaskiniach, z czymś, co nie ma dostępu do światła. Innymi słowy – to, co człowiek kiedyś uważał za cenne, stanie się wstydliwym balastem i skończy w najciemniejszych zakamarkach ziemi.
Jak widzimy, nietoperze już od dawna nie były kojarzone z dobrymi stworzeniami. Ciemność w Biblii ma swoje znaczenie – to coś złego, ukrytego, a czasem wręcz czeluść piekielna. Tam, gdzie jest ciemność, nie ma światła. A światłem jest przecież boża miłość. Ci, którzy porzucają Boga z własnego wyboru, trafiają w otchłań ciemności.
Nietoperze stały się więc naturalnym obrazem tego, co zostaje zepchnięte w cień. Nie dlatego, że same w sobie są złe, ale dlatego, że ich życie w mroku dobrze pasowało do obrazu odrzucenia i duchowej ślepoty.
Przy okazji polecamy zapoznać się z artykułami:
- Czy nietoperz to ptak, czy ssak?
- Czy nietoperze widzą w dzień, czy w nocy, czy też może są ślepe?
- Co jedzą nietoperze w Polsce i na świecie?
- Nietoperze, pszczoły, motyle – złożona inżynieria
- Derealizacja – co to jest, jakie są przyczyny i objawy?
- Ulepszanie człowieka – czy świat zaleją cyborgi?
Przypisy
1. Borowiec wielki, Wikipedia, https://pl.wikipedia.org/wiki/Borowiec_wielki, [dostęp: 19.08.2025].
2. Nocek duży, Wikipedia, https://pl.wikipedia.org/wiki/Nocek_duży, [dostęp: 19.08.2025].
3. Karlik malutki, Wikipedia, https://pl.wikipedia.org/wiki/Karlik_malutki, [dostęp: 19.08.2025].
4. Indian flying fox, Wikipedia, https://en.wikipedia.org/wiki/Indian_flying_fox, [dostęp: 18.08.2025].
5. Giant golden-crowned flying fox, Wikipedia, https://en.wikipedia.org/wiki/Giant_golden-crowned_flying_fox, [dostęp: 18.08.2025].
6. Ile żyje mysz domowa?, Ekologia.pl, https://www.ekologia.pl/srodowisko/ile-zyje-mysz-domowa/, [dostęp: 18.08.2025].
7. Frequently Asked Questions about Bats, https://myfwc.com/conservation/you-conserve/wildlife/bats/faqs/, [dostęp: 18.08.2025].
8. 13 Awesome Facts About Bats, U.S. Department of the Interior, 24.10.2024, https://www.doi.gov/blog/13-facts-about-bats, [dostęp: 18.08.2025].
9. Nietoperze widzą, Serwis Rzeczypospolitej Polskiej, 23.08.2024, https://www.gov.pl/web/gdos/czy-wiecie-ze-nietoperze-widza, [dostęp: 18.08.2025].
10. W. Kozicki, Wampiry piją krew ludzi? Straszne ciekawostki o nietoperzach, Planeta, 28.11.2024, https://www.planeta.pl/przyroda/wampiry-pija-krew-ludzi-straszne-ciekawostki-o-nietoperzach, [dostęp: 18.08.2025].
11. Gacek, wampir, ślepy lelek – czyli co wiemy o nietoperzach?, Uniwersytet Przyrodniczy w Poznaniu, 28.08.2020, https://puls.edu.pl/aktualno-ci/ogloszenia/admin/gacek-wampir-lepy-lelek-czyli-co-wiemy-o-nietoperzach, [dostęp: 18.08.2025].
© Źródło zdjęcia głównego: Canva.
