Nietoperze wciąż budzą lęk. Są zwierzętami nocnymi, często nie słychać ich, gdy lecą. Oprócz tego zamieszkują zazwyczaj miejsca, których nie utożsamiamy raczej z miłymi doświadczeniami. Siedliskami nietoperzy są głównie jaskinie, strychy, stare piwnice, a także lasy. Kojarzą się z mrokiem, upiorami, nocą, potworami.
Nawet w Starym Testamencie są wspomniane w niezbyt chwalebny sposób – jako pokarm “nieczysty”: „Spośród ptaków będziecie mieli w obrzydzeniu i nie będziecie ich jedli, bo są obrzydliwością, następujące: orzeł, sęp czarny (…) wszelkie gatunki kruków, (…) wszelkie gatunki czapli, dudek i nietoperz”1. Co ciekawe, autor Księgi Kapłańskiej, z której pochodzi cytat, umieszcza nietoperza w kategorii ptaków. Czy faktycznie tak jest? Czy nietoperz to ptak?
Czy nietoperz jest ptakiem?
Jest to w zasadzie zasadne pytanie, przecież nietoperze mają skrzydła, prawda? Tak jak ptaki. Zacznijmy więc od zdefiniowania, czym właściwie według współczesnej nauki jest gromada ptaków i czym się wyróżnia spośród innych stworzeń.
Ptaki to ciepłokrwiste kręgowce, które bardziej spokrewnione są z gadami niż z ssakami. Współcześnie grupa ta obejmuje około 9350 gatunków. Przedstawiciela tej gromady łatwo rozpoznać przede wszystkim po ciele pokrytym piórami, a także dzięki skrzydłom oraz dziobowi, który skrywa w sobie bezzębne szczęki. Z ssakami łączy je fakt posiadania czterokomorowego serca. Ptaki wiją gniazda, a następnie samica znosi w nich jaja, z których wylęgają się potem młode osobniki. Najmocniej rozwiniętym zmysłem jest wzrok, na którym najmocniej polegają pod względem uzyskiwania informacji o środowisku2.
Zacznijmy więc analizę od najbardziej oczywistej cechy: skrzydeł. Ta część ciała u ptaków zbudowana jest z piór, które przymocowane są do struktury szkieletowej. Podczas lotu uruchamiane są mięśnie klatki piersiowej, które poruszają skrzydłami w górę i dół.
W przypadku nietoperzy skrzydła to cienka błona skóry, która rozciągnięta jest na wydłużonych kościach. Dzięki takiej budowie nietoperze mogą poszczycić się wysokim stopniem kontrolowania swojego lotu i dobrą zwrotnością. Błony służą do wytworzenia siły nośnej i ciągu, dzięki czemu mogą unosić się w powietrzu i zwinnie latać3.
Kolejną istotną różnicą jest rozmnażanie i karmienie młodych. Samice nietoperzy rodzą żywe osobniki i karmią je mlekiem. Wśród ptaków regułą jest składanie jaj, z których dopiero po czasie wykluwają się małe, karmione stałym pokarmem.
Ostatnią różnicą jest to, w jaki sposób poruszają się nietoperze. Używają one echolokacji do nawigacji i polowania w nocy. Ptaki, jak wcześniej zostało wspomniane, raczej opierają się na wzroku, a także na słuchu.
Pomimo jednej wspólnej cechy – zdolności latania i posiadania skrzydeł – ptaki i nietoperze znacznie różnią się od siebie pod względem zarówno biologii, jak i anatomii.

Czy nietoperz jest ssakiem?
Po przeanalizowaniu różnic i odrzuceniu możliwości klasyfikacji nietoperzy jako należących do gromady ptaków należy zadać drugie pytanie: czy nietoperz to ssak?
Zdefiniujmy najpierw, czym są ssaki. Jest to „gromada stałocieplnych kręgowców, których młode żywią się wydzieliną gruczołów mlecznych matki”4. Zwierzę może być więc uznane za ssaka wtedy, gdy jest w stanie produkować mleko. Poza tym kryterium wyróżnić można także inne unikalne cechy, takie jak posiadanie włosów lub futra, przepony (która oddziela serce i płuca od jamy brzusznej), a także obecność młoteczka, kowadełka i strzemiączka w uchu.
Nietoperze klasyfikowane są przez badaczy jako ssaki z kilku powodów.
Po pierwsze ich przynależność do gromady ssaków potwierdza fakt, że nietoperze to zwierzęta stałocieplne, ponieważ temperatura ich ciała nie ulega zmianom większym niż maksymalnie kilka stopni w ciągu doby (w ich naturalnym środowisku).
Istotnym faktem jest to, że nietoperze rodzą żywe młode osobniki, a następnie przez pewien czas karmią je mlekiem produkowanym przez gruczoły mleczne.
Dlaczego można powiedzieć, że nietoperz jest ssakiem? Argumentem przemawiającym za tym założeniem jest fakt, że futro porastające całe ciało nietoperzy to typowa cecha ssaków. Pomaga ono zwierzęciu w izolowaniu się od warunków zewnętrznych oraz w utrzymywaniu odpowiedniej temperatury ciała.
Oczywiście istnieją także anatomiczne cechy, pozwalające przypisać nietoperze do gromady ssaków. Struktura szkieletowa tych rękoskrzydłych jest zbliżona do innych ssaków. Posiadają one bowiem pewne podobieństwa w wyglądzie kręgosłupa i czaszki. Uważa się także, że ich skrzydła to zmodyfikowane kończyny przednie, które mają wydłużone palce pokryte cienką błoną5.
Jak można zauważyć, nietoperze posiadają dużo cech wspólnych z gromadą ssaków, chociaż na pierwszy rzut oka przypisanie ich do gromady (czy to ssaków, czy ptaków) może stwarzać pewne trudności, ze względu na nieoczywisty wygląd – brak dzioba i piór, posiadanie pyszczka, skrzydeł oraz futra. W artykule przedstawione zostały niektóre z najważniejszych i najbardziej rzucających się w oczy cech nietoperzy, które pozwalają na usystematyzowanie sobie wiedzy na temat tych ssaków oraz przyporządkowanie ich do odpowiedniej kategorii zwierząt.
Przy okazji polecamy zapoznać się z artykułami:
- System korzeniowy sosny
- Czapla nadobna
- Biegus morski
- Czy Jezus zniósł Prawo Boże?
- Przykazania Boże – zmienne czy niezmienne?
Przypisy
1. Biblia Tysiąclecia, Księga Kapłańska 11, 13-19.
2. R. W. Storer, A. L. Rand, Bird, [w:] Britannica online, https://www.britannica.com/animal/bird-animal [dostęp: 27.01.2025].
3. G. R. Zug, Gravitational gliding. Wings of birds and bats, [w:] Britannica online, https://www.britannica.com/topic/locomotion/Gravitational-gliding, [dostęp: 27.01.2025].
4. Ssaki, [w:] Encyklopedia PWN online, https://encyklopedia.pwn.pl/haslo/ssaki;3978703 [dostęp: 27.01.2025].5. Nietoperze, [w:] Encyklopedia PWN online, https://encyklopedia.pwn.pl/haslo/nietoperze;3947553.html [dostęp: 27.01.2025].
© Źródło zdjęcia głównego: Pixabay.com