Jakie gatunki nietoperzy żyją w Polsce?

Czy zastanawiałeś się, jakie gatunki nietoperzy można spotkać w Polsce? Gdzie właściwie mieszkają i czy to w ogóle są ptaki, czy jednak ssaki? A może ostatnio przeleciał obok Ciebie jakiś nocny gigant i teraz głowisz się, kto to mógł być? W tym artykule znajdziesz odpowiedzi na te i kilka innych pytań.

W kolejnym artykule będzie też o tym, który nietoperz jest największy w naszym kraju i jak długo żyją. Dorzucimy wątek nietoperzy w Piśmie Świętym – tak, są tam wspomniane. No i trochę ciekawostek, bo przy takich stworzeniach aż szkoda byłoby o nich nie wspominać.

A na koniec mamy nadzieję, że po przeczytaniu artykułu spojrzysz na nietoperze inaczej – nie tylko jak na tajemnicze, nocne sylwetki na tle księżyca, ale jak na pożytecznych i bardzo interesujących sąsiadów.

Gdzie w naszym kraju żyją latające ssaki

Na początek warto wyjaśnić jedną rzecz – nietoperz to nie jest ptak, a… ssak¹. Tak, wiemy, dla wielu może wydawać się to dziwne, bo przecież latają, a z wyglądu bliżej im do ptaków niż typowych ssaków. Co ciekawe, to jedyny latający ssak na świecie. Zresztą u zwierząt są też inne przykłady takich „niedopasowanych” przypadków. Delfiny, walenie czy wieloryby – z wyglądu zewnętrznego i życia w wodzie bliżej im do ryb, a mimo to są ssakami.

No cóż… taksonomia zwierząt potrafi zaskoczyć i nie zawsze jest tak oczywista, jak mogłoby się to wydawać. Więcej informacji o tym, dlaczego nietoperze są ssakami, a nie ptakami znajdziesz w artykule: Czy nietoperz to ptak, czy ssak?

A teraz przejdźmy do tego, gdzie można spotkać nasze latające ssaki.

Mogłoby się wydawać, że nietoperze wybierają tylko odludne lasy i górskie jaskinie². To częściowo prawda – faktycznie, wiele gatunków zamieszkuje takie miejsca. Jednak Polska ma dla nich o wiele więcej kryjówek. Nietoperze świetnie odnajdują się w parkach miejskich, starych budynkach, na strychach i w piwnicach. Lubią też mosty, a nawet szczeliny w blokach z wielkiej płyty.

Dlaczego tak jest? Bo te ssaki potrzebują przede wszystkim bezpiecznego miejsca podczas dnia  – gdzie mogą zawisnąć głową w dół, odpocząć i uniknąć drapieżników. Ważne, by było tam ciemno, cicho i w miarę ciepło. To dlatego opuszczone strychy czy wieże kościelne bywają dla nich prawdziwym rajem.

Latem chętnie wybierają kryjówki blisko wody. Rzeki, jeziora i stawy przyciągają owady, a to przecież główne pożywienie nietoperzy. Wystarczy wieczorem usiąść nad spokojną taflą wody, by zobaczyć ich szybujące sylwetki polujące na komary oraz ćmy. Co ciekawe, w miastach też mają się całkiem dobrze – latarnie uliczne przyciągają owady, więc nietoperze mają tam gotową „stołówkę”.

W górach można je spotkać w naturalnych jaskiniach, ale też w sztolniach po dawnych kopalniach. Tam panują idealne warunki zimowania – stała temperatura i wilgotność. Zimą większość polskich nietoperzy zapada w hibernację, a tego typu miejsca stają się wtedy dla nich bezcenne.

Gatunki nietoperzy w Polsce – zdjęcia

W naszym kraju stwierdzono występowanie 28 gatunków nietoperzy^3,4. Wszystkie są objęte ścisłą ochroną – nie wolno ich łapać, płoszyć ani niszczyć kryjówek. Mimo że mają wspólne cechy, różnią się między sobą wielkością, wyglądem i trybem życia. Patrząc na to, że na świecie jest ponad 1400 gatunków nietoperzy, to występowanie 28 w Polsce nie robi wrażenia, gdyż jest to raptem 0,02% ogółu.

Nocek duży

Nocek duży (Myotis myotis) to naprawdę okazały nietoperz, jeden z największych w Polsce. Długość ciała bez ogona to 65-84 mm, a waga 20-27 g⁵. Rozpiętość skrzydeł dochodzi do 450 mm. Ma brązowe futro na grzbiecie, jaśniejszy spód i duże uszy, które od razu przyciągają uwagę. Porusza się bardzo zwinnie.

To ciekawy łowca – zamiast wyłącznie polować w powietrzu jak wiele innych nietoperzy, często zbiera owady bezpośrednio z ziemi. Wykorzystuje do tego doskonały słuch, a echolokacja służy mu głównie do orientacji w przestrzeni. Jego przysmakiem są chrząszcze, ćmy, stonogi czy pająki.

Nocek duży upodobał sobie duże strychy, wieże kościelne i inne przestronne budynki, gdzie latem tworzy kolonie. Zimą natomiast przenosi się do jaskiń, piwnic czy podziemi, w tym do słynnego rezerwatu Nietoperek w Międzyrzeckim Rejonie Umocnionym, gdzie zimują tysiące osobników. Żyje długo jak na tak niewielkie zwierzę – w sprzyjających warunkach ponad 35 lat.

Gacek brunatny

Gacek brunatny (Plecotus auritus) to średniej wielkości nietoperz, ale dzięki swoim wielkim uszom wygląda, jakby był stworzony do kreskówki. Uszy mają 29-35 mm długości i potrafią „zwinąć się” pod skrzydła, gdy nietoperz odpoczywa⁶. Na pierwszy rzut oka 35 mm to nic wielkiego, ale warto wiedzieć, że wielkość ciała bez ogona wynosi 39-46 mm. Wychodzi więc na to, że same uszy mają 3/4 długości nietoperza. Dzięki nim gacek ma świetny słuch, którym lokalizuje owady na liściach czy w trawie.

Ma brązowe futerko na grzbiecie, jaśniejszy brzuch i waży zaledwie kilka gramów. Lata powoli, ale niezwykle zwrotnie. Często nie goni owadów w powietrzu, tylko zrywa je prosto z powierzchni liści czy ścian budynków. Poluje głównie na ćmy, muchówki, pająki czy skorki, a jego echolokacja jest bardzo cicha – wystarcza mu tylko do orientacji.

Gacka brunatnego można spotkać niemal w całej Europie. W Polsce zasiedla lasy, parki, ogrody, a także wsie i miasteczka. Latem kolonie samic tworzą się na strychach, w dziuplach oraz budkach lęgowych. Zimą wybiera chłodne kryjówki – piwnice, fortyfikacje, jaskinie. To gatunek osiadły, więc nie odbywa długich wędrówek. Mimo niewielkich rozmiarów potrafi żyć naprawdę długo – nawet 30 lat.

Borowiec wielki

Borowiec wielki (Nyctalus noctula) to nietoperz z rudym, jedwabistym futrem, krótkimi uszami i wąskimi skrzydłami. Długość ciała bez ogona wynosi 60-89 mm, uszy mają 16-21 mm. Masa waha się od 17 do 44 gramów⁷.

W dzień zwykle chowa się w dziuplach drzew, a w miastach coraz częściej wybiera szczeliny w blokach czy strychy. Jesienią potrafi przenosić się setki kilometrów dalej – rekordzista przeleciał aż 1600 km.

Borowiec wylatuje na łowy wcześniej niż inne gatunki – często jeszcze przed zmrokiem, kiedy jest zupełnie jasno. Poluje wysoko nad ziemią, lubi skraje lasów, polany i zbiorniki wodne, gdzie roi się od owadów. Lata szybko oraz wysoko.

Ciekawostką są jego gody. Samce zajmują dziuple i głośno „śpiewają”, żeby zwabić samice. Tworzą wtedy coś na kształt małych haremów. Po długiej ciąży samica rodzi zwykle dwoje młodych, które przez kilka tygodni karmione są mlekiem.

Mroczek późny

W Polsce żyje też mroczek późny (Cnephaeus serotinus) to gatunek nietoperza z rodziny mroczkowatych⁸. Długość ciała bez ogona wynosi 62-82 mm, uszy mają 14-22 mm. Rozpiętość skrzydeł sięga około 37 cm. Masa ciała to 18-25 gramów.

Latem kryje się głównie w budynkach – na strychach, w szczelinach dachów lub ścian. Sporadycznie spotykany jest w skrzynkach dla ptaków i nietoperzy. Zimuje zwykle także w budynkach, rzadziej w piwnicach czy fortyfikacjach.

Na żer wylatuje tuż po zachodzie słońca. Poluje w pobliżu zabudowań, w parkach, na skrajach lasów, na drogach leśnych i nad wodami. Jego pokarmem są przede wszystkim owady – chrząszcze, muchówki, motyle nocne, chruściki, pluskwiaki, błonkówki oraz komary.

28 gatunków nietoperzy w Polsce

Warto wspomnieć, że w Polsce prawdopodobnie żyje więcej gatunków nietoperzy. Nie sposób w jednym artykule szczegółowo opisać wszystkich 28, dlatego poniżej znajdziesz listę pozostałych, których występowanie stwierdzono w naszym kraju.

Trzeba mieć też na uwadze, że to nie jest jeszcze „zamknięty katalog” – nietoperze są trudne do badania, a część z nich wygląda bardzo podobnie. Możliwe więc, że w przyszłości lista polskich gatunków jeszcze się wydłuży.

Oto lista nietoperzy, których występowanie potwierdzono w Polsce:

• podkowiec duży – Rhinolophus ferrumequinum – (Schreber, 1774),
• podkowiec mały – Rhinolophus hipposideros – (Bechstein, 1800),
• mopek zachodni – Barbastella barbastellus – (Schreber, 1774),
• mroczak posrebrzany – Vespertilio murinus – (Linnaeus, 1758),
• mroczek pozłocisty – Eptesicus nilssonii – (Keyserling & Blasius, 1839),
• mroczek późny – Eptesicus serotinus – (Schreber, 1774),
• przymroczek – Saviego Hypsugo savii – (Bonaparte, 1837),
• nocek Alkatoe – Myotis alcathoe – (von Helversen & Heller, 2001),
• nocek Bechsteina – Myotis bechsteinii – (Kuhl, 1817),
• nocek Brandta – Myotis brandtii – (Eversmann, 1845),
• nocek łydkowłosy – Myotis dasycneme – (Boie, 1825),
• nocek rudy – Myotis daubentonii – (Kuhl, 1817),
• nocek orzęsiony – Myotis emarginatus – (Geoffroy, 1806),
• nocek duży – Myotis myotis – (Borkhausen, 1797),
• nocek wąsatek – Myotis mystacinus – (Kuhl, 1817),
• nocek Natterera – Myotis nattereri – (Kuhl, 1817),
• nocek ostrouszny – Myotis oxygnathus – (Tomes, 1857),
• borowiec olbrzymi – Nyctalus lasiopterus – (Schreber, 1780),
• borowiec leśny (borowiaczek) Nyctalus leisleri – (Kuhl, 1817),
• borowiec wielki – Nyctalus noctula – (Schreber, 1774),
• karlik średni – Pipistrellus kuhlii – (Kuhl, 1817),
• karlik większy – Pipistrellus nathusii – (Keyserling & Blasius, 1839),
• karlik malutki – Pipistrellus pipistrellus – (Schreber, 1774),
• karlik drobny – Pipistrellus pygmaeus – (Leach, 1825),
• karlik płowy – Pipiistrellu lepidus – (Blyth, 1845),
• gacek brunatny – Plecotus auritus – (Linnaeus, 1758),
• gacek szary – Plecotus austriacus – (Fischer, 1829),
• podkasaniec zwyczajny – Miniopterus schreibersii – (Kuhl, 1817)⁹.

Większość dostępnych źródeł podaje jednak 27 gatunków, pomijając karlika płowego (Pipiistrellu lepidus). Powód? Jest to niedawno odkryty gatunek nietoperza, który – jak się uważa – przyleciał z Ukrainy¹⁰.

Nietoperze w Biblii

Może i wydaje się to dziwne, ale nietoperze pojawiają się także w Piśmie Świętym. W Starym Testamencie zostały wpisane na listę zwierząt „nieczystych”. Co to oznacza? Nie wolno było ich jeść (Księga Kapłańska 11,19 oraz Powtórzonego Prawa 14,18). Przy okazji od razu wyjaśnijmy: w tamtych czasach nie istniała dzisiejsza naukowa klasyfikacja gatunków. Z tego też powodu nietoperze trafiły po prostu do grupy ptaków – zapewne dlatego, że latają. O tym eksperymencie przeprowadzonym na mięse zwierząt czystych i nieczystych pisaliśmy m.in. w artykule: Biblia wyprzedziła naukę w sprawie optymalnej diety.

Do dziś toczą się teologiczne boje o to, czy podział na zwierzęta czyste i nieczyste wciąż obowiązuje. Niektórzy powołują się na słowa Jezusa: „Nie to, co wchodzi do ust, kala człowieka, lecz to, co z ust wychodzi, to kala człowieka.” (Mt 15,11 BW). Tyle że mowa tam  o słowach, a nie o samym jedzeniu. Kontekst bowiem w ogóle nie dotyczył jedzenia zakazanych potraw.

Inni przytaczają wizję Piotra z Dziejów Apostolskich, który słyszy głos: „co Bóg oczyścił, ty nie miej za skalane” (Dz 10,15 BW). Ten fragment bywa traktowany jako dowód na zniesienie dawnych ograniczeń pokarmowych. Jednak tutaj też są duże  wątpliwości, bo cała ta sytuacja dotyczyła samego Piotra i jego spotkania z poganinem Korneliuszem.

Wizja zwierząt miała przygotować Piotra, by nie uważał ludzi spoza Izraela za „nieczystych”. Cały kontekst rozdziału 10 Dziejów Apostolskich nie dotyczy jedzenia, tylko ludzi. Piotr sam później wyjaśnia, co zrozumiał z wizji: „Bóg dał mi znak, żebym żadnego człowieka nie nazywał skalanym lub nieczystym” (Dz 10,28 BW). Jasno jest pokazane, że celem były relacje z poganami, a nie kulinaria. Dlatego powoływanie się na ten fragment jako argument za dowolnością w jedzeniu może być naciągany.

Wróćmy jeszcze do podziału. Po co on w ogóle powstał? Czy to czysta symbolika, czy jednak coś więcej? Dzisiaj wiemy, że nietoperze są siedliskiem wirusów i bakterii. Niedawno naukowcy odkryli u nich aż 22 nowe wirusy¹¹.

To co, naprawdę rozsądne jest jedzenie takiego mięsa? A może Bóg po prostu ostrzegał ludzi przed czymś, czego sami jeszcze nie rozumieli?

Tymczasem w Azji nietoperze bywają normalnie zjadane. Turyści też się na to łapią. Przyjeżdżają i chwalą się potem, że spróbowali „czegoś dziwnego”. Tylko czy to naprawdę powód do dumy? Czy nie lepiej poczuć obrzydzenie niż zachwyt, gdy na talerzu leży zwierzę, które przenosi całe siedlisko bakterii?

Przy okazji polecamy zapoznać się z artykułami:

• Czy nietoperze widzą w dzień, czy w nocy, czy też może są ślepe?
• Czy nietoperz to ptak, czy ssak?
• Co jedzą nietoperze w Polsce i na świecie?
• Nietoperze, pszczoły, motyle – złożona inżynieria
• Projektowanie ludzi – szansa czy zagrożenie?

Przypisy

1. B. Szwic, Nietoperz, Muzeum Narodowe Ziemi Przemyskiej, https://mnzp.pl/stronanoc/nietoperz.html [dostęp: 19.08.2025].
2. Nietoperze, Światowy Geopark UNESCO Kraina Wygasłych Wulkanów, https://www.gorykaczawskie.pl/nietoperze/ [dostęp: 19.08.2025].
3. Międzynarodowa Noc Nietoperzy 2023, Serwis Rzeczypospolitej Polskiej, 22.08.2023, https://www.gov.pl/web/gdos/miedzynarodowa-noc-nietoperzy-2023 [dostęp: 19.08.2025].
4. Krajowe gatunki, Ogólnopolskie Towarzystwo Ochrony Nietoperzy, https://nietoperze.pl/nietoperze/krajowe-gatunki/ [dostęp: 19.08.2025].
5. Nocek duży, Wikipedia, https://pl.wikipedia.org/wiki/Nocek_duży [dostęp: 19.08.2025].
6. Gacek brunatny, Wikipedia, https://pl.wikipedia.org/wiki/Gacek_brunatny [dostęp: 19.08.2025].
7. Borowiec wielki, Wikipedia, https://pl.wikipedia.org/wiki/Borowiec_wielki [dostęp: 19.08.2025].
8. Mroczek późny, Wikipedia, https://pl.wikipedia.org/wiki/Mroczek_późny [dostęp: 19.08.2025].
9. Krajowe gatunki, dz. cyt.
10. Pipistrellusie lepidusie, gdzie jesteś?! RDOŚ w Rzeszowie rozpoczyna poszukiwania, Gospodarka Podkarpacka, 15.09.2022, https://gospodarkapodkarpacka.pl/news/view/53227/pipistrellusie-lepidusie-gdzie-jestes-rdos-w-rzeszowie-rozpoczyna-poszukiwania [dostęp: 19.08.2025].
11. Michał Kaźmierczak, Nowe wirusy nietoperzy mogą zagrozić ludziom. Naukowcy biją na alarm, Wprost.pl, 27.06.2025, https://www.wprost.pl/swiat/12056431/nietoperze-z-chin-nosicielami-20-nowych-wirusow-moga-przenosic-sie-na-ludzi.html [dostęp: 19.08.2025].

© Źródło zdjęcia głównego: Canva.