Derealizacja – co to jest, jakie są przyczyny i objawy?

Człowiek na przestrzeni swojego życia zmaga się z różnorodnymi bodźcami i przeżyciami. Towarzyszą mu też rozmaite stany świadomości. Niektóre z nich powodują wrażenie nierzeczywistości świata. Osoby doznające tego typu wrażeń zazwyczaj mają poczucie oglądania otoczenia zza szyby. Takie uczucie odrealnienia nosi nazwę derealizacji. Co to za zjawisko oraz co odpowiada za jego powstanie? Koniecznie poznaj więcej informacji na ten temat!

Derealizacja – co to jest?

Derealizacja to zjawisko opisywane w psychologii oraz psychiatrii. Nazwa ta odnosi się do pewnego zaburzenia percepcji, które cechuje się brakiem poczucia rzeczywistości. Odrealnienie powoduje postrzeganie otaczającego świata jako nieprawdziwego, nierealnego i zupełnie obcego dla danej osoby. W zależności od okoliczności derealizacja może przybierać rozmaite formy. Często jest to subtelne poczucie mentalnego oddalenia się od świata. Niekiedy jednak stanowi ona całkowite oderwanie od rzeczywistości. Osobom doświadczającym tego stanu zwykle towarzyszy intensywne i trudne do zniesienia poczucie obcości świata zewnętrznego¹.

Z pojęciem derealizacji ściśle wiąże się też termin depersonalizacji. Jest to poczucie obcości wobec własnej osoby lub konkretnej części ciała. Chory ma poczucie obserwowania samego siebie i otaczającego świata z pozycji innej osoby. U ludzi z depersonalizacją stwierdza się utrzymujące się przez dłuższy czas otępienie fizyczne i emocjonalne². Z reguły dystansują się oni wtedy od własnego ciała i umysłu, a także emocji. Nierzadko czują się, jakby byli robotami niezdolnymi do kontrolowania swojej mowy i ruchu³.

Derealizacja – objawy

Derealizacja objawia się poczuciem, że otaczający człowieka świat nie istnieje naprawdę. Osoby cierpiące na to zaburzenie zwykle mają poczucie nierzeczywistości wszystkich dziejących się wokół nich wydarzeń. Wydaje im się, że wspomniane zdarzenia są jedynie wytworem ludzkiej wyobraźni. Oni sami nie mają natomiast żadnego wpływu na ich przebieg⁴.

Pacjenci z derealizacją postrzegają własne życie w taki sposób, jakby toczyło się ono w filmie, w którym główne role odgrywają inne osoby. Chorym towarzyszy brak poczucia czasu oraz dystans emocjonalny (także względem najbliższych). Często skarżą się też na niemożność skupienia się na niczym i dezorientację spowodowaną natłokiem myśli albo całkowitą pustką w głowie. Są bezkrytyczni wobec własnych zachowań. Uważają bowiem, że nie są w stanie odpowiadać za swoje czyny. Sami stawiają się w pozycji biernego obserwatora własnego życia.

Osoby cierpiące na derealizację mają wrażenie funkcjonowania w nieprawdziwym świecie. Dodatkowo zwykle pojawia się u nich poczucie braku przynależności do świata zewnętrznego⁵. Mogą nie dostrzegać zmian otoczenia, klimatu czy pogody⁶.

Derealizacja – przyczyny

Z reguły trudno jest podać jedną konkretną przyczynę pojawienia się stanu derealizacji u danej osoby. Zjawisko to zwykle obserwuje się u ludzi niewyspanych i przemęczonych, a także tych zmuszonych mierzyć się z długotrwałym stresem. Stanowi ono zatem swoisty mechanizm obronny przed chronicznie utrzymującym się napięciem emocjonalnym⁷.

Derealizacja nierzadko towarzyszy różnego rodzaju chorobom psychicznym, takim jak schizofrenia, depresja psychotyczna oraz zaburzenia lękowe i psychosomatyczne. Uczucie oderwania od rzeczywistości to także częsty objaw schorzeń neurologicznych (np. padaczki). Odrealnienie jest również charakterystyczne dla osób cierpiących na zespół stresu pourazowego (PTSD). Brak poczucia rzeczywistości zauważa się np. u niektórych ofiar wypadków drogowych, przemocy domowej, a także ludzi przeżywających utratę bliskiego krewnego bądź przyjaciela⁸.

Pojawianie się przejściowych epizodów derealizacji związane jest też z nadużywaniem substancji psychoaktywnych (np. alkoholu, narkotyków). Za pojawienie się uczucia odrealnienia może ponadto odpowiadać przedawkowanie niektórych leków lub środków halucynogennych⁹.

Czy derealizacja jest niebezpieczna?

Derealizacja sama w sobie nie jest niebezpieczna ani dla zdrowia fizycznego, ani psychicznego danej osoby. Nie wywołuje ona trwałego uszkodzenia mózgu ani żadnych poważniejszych chorób. Jednak fakt jej pojawienia się i częstego powtarzania się związanych z nią epizodów z reguły budzi strach i niepokój u ludzi doświadczających tego stanu. W takiej sytuacji należy skontaktować się z lekarzem specjalistą¹⁰.

Oderwanie od rzeczywistości zwykle stanowi reakcję organizmu na silny stres, zmęczenie lub lęk. W zależności od okoliczności może ono trwać od kilku minut do kilku dni. Niekiedy stan derealizacji utrzymuje się przez parę tygodni bądź miesięcy. Dotyczy to zwłaszcza osób, wobec których nie wdrożono żadnego specjalistycznego leczenia¹¹.

Derealizacja – jak z tego wyjść?

Często pojawiające się ataki derealizacji i depersonalizacji skutecznie utrudniają człowiekowi normalne funkcjonowanie. Skutecznemu rozwiązaniu tego problemu sprzyja regularne przyjmowanie przepisanych przez psychiatrę środków farmaceutycznych. W leczeniu omawianych zaburzeń stosuje się głównie leki przeciwpsychotyczne i przeciwlękowe, a także preparaty SSRI, czyli selektywne inhibitory zwrotnego wychwytu serotoniny¹². 

Wsparciu kuracji farmakologicznej służy równolegle przeprowadzana psychoterapia. Może ona przybierać rozmaite formy. Jedną z najczęściej stosowanych jest terapia poznawczo-behawioralna. Łączy ona w sobie strategie blokowania ciągłego myślenia o uczuciu odrealnienia z tzw. technikami rozpraszającymi zmysły (np. słuchaniem muzyki, trzymaniem w palcach kostki lodu). W trakcie sesji terapeutycznych pacjent uczy się także metod radzenia sobie ze stresem (np. poprzez stosowanie technik relaksacyjnych)¹³.

W leczeniu derealizacji przydatne są również techniki psychodynamiczne. Polegają one na pracy nad konfliktami i negatywnymi odczuciami, od których ludzie zazwyczaj pragną się oderwać¹⁴.

Przy okazji polecamy zapoznać się z artykułami:

• Jak rozwinąć swój talent?
• Rehabilitacja po udarach mózgu
• Ciemna strona znachorstwa
• Zauroczenie a zakochanie – jakie są różnice oraz ile trwa zauroczenie?
• To, czego szukasz, znajduje się w miejscu, do którego najmniej chcesz zajrzeć

Przypisy

1. M. Perkowska, Czym jest derealizacja? Typowe objawy i przyczyny, CO Tam? Psychoterapia bliska Tobie, 08.05.2025, https://psychoterapiacotam.pl/derealizacja-co-to-jest/ [dostęp: 01.07.2025].
2. Derealizacja – czym jest, jakie się objawia?, LUXMED, 10.08.2023, https://www.luxmed.pl/dla-pacjenta/artykuly-i-poradniki/derealizacja-czym-jest-jakie-sie-objawia [dostęp: 01.07.2025].
3. N. Kocur, Derealizacja – przyczyny, objawy i leczenie, Pokonaj Lęk, 14.12.2024, https://pokonajlek.pl/derealizacja/ [dostęp: 01.07.2025].
4. Czym jest derealizacja? Przyczyny, objawy, leczenie zaburzenia, ENELZDROWIE, 02.08.2023, https://enel.pl/enelzdrowie/zdrowie/czym-jest-derealizacja-przyczyny-objawy-leczenie-zaburzenia [dostęp: 01.07.2025].
5. Tamże.
6. Derealizacja, Wikipiedia, https://pl.wikipedia.org/wiki/Derealizacja [dostęp: 01.07.2025].
7.  Derealizacja – czym jest, jakie się objawia?, LUXMED, op. cit.
8. M. Perkowska, Czym jest derealizacja? Typowe objawy i przyczyny, op. cit.
9. Tamże.
10 N. Kocur, Derealizacja – przyczyny, objawy i leczenie, op. cit.
11. Tamże.
12. Tamże.
13. M. Perkowska, Czym jest derealizacja? Typowe objawy i przyczyny, op. cit.
14. Tamże.

© Źródło zdjęcia głównego: Canva.