Nietoperze to fascynujące, choć stosunkowo mało poznane ssaki. Jako jedyne ze swojego rzędu potrafią latać, a ich zdolność echolokacji nadal zadziwia ludzi. Ciekawe jest to, że są szeroko rozpowszechnione na świecie i można je spotkać na każdym kontynencie, z wyjątkiem Antarktydy. Inną niezwykłą cechą nietoperzy jest ich umiejętność przystosowywania się do różnych warunków środowiskowych. Ponieważ w okresie zimowym nietoperzom trudno jest znaleźć wystarczającą ilość pożywienia, większość z nich zapada w sen zimowy, choć niektóre gatunki decydują się na migrację w cieplejsze rejony świata. Czym jednak żywią się nietoperze?
Co jedzą nietoperze?
Krwiopijcze, groźne, wplątujące się we włosy… czy tak wygląda rzeczywistość? Czy nietoperze są mięsożercami? Owszem, chociaż nie jest to pełna odpowiedź.
Przy odpowiadaniu na to pytanie należy pamiętać, że ssaki z rzędu Chiroptera dzieli się na dwa podrzędy: Megachiroptera i Microchiroptera.
Podrząd Megachiroptera obejmuje duże nietoperze owocożerne i nektarożerne, natomiast drugi rząd to grupa ssaków odżywiających się owadami i innymi stawonogami.
Nietoperze w trakcie polowania na ofiary posługują się echolokacją. Jest to proces lokalizowania odległych lub wręcz niewidocznych obiektów za pomocą fal dźwiękowych, odbitych przez ofiarę z powrotem do nietoperza. Następnie fale te są analizowane przez ośrodek nerwowy latającego ssaka po to, by określić wielkość przeszkody (lub ofiary), odległość od niej, a także prędkość, z jaką się porusza. Wszystko to dzieje się równolegle z odrzucaniem przez nietoperza innych dźwięków z otoczenia czy sygnałów echolokacyjnych wysyłanych przez inne polujące osobniki tego gatunku. Proces analizowania trwa przez tysięczne sekundy1. Naukowcy w warunkach laboratoryjnych zaobserwowali, że nietoperze są w stanie wykryć, ścigać i złapać dwie muszki owocowe na sekundę. No dobrze, ale czy tylko muszkami odżywiają się te latające ssaki?
Co jedzą nietoperze w Polsce?
Według naukowców około 70% światowej populacji nietoperzy odżywia się właśnie insektami. Pozostałe 30% ma dietę bazującą na owocach, nektarze, mięsie i rybach2.
Co zatem jedzą nietoperze, które zamieszkują tereny Polski?
Niewiele wiadomo o ilości i jakości spożywanego przez nietoperze pokarmu. Są to ssaki bardzo żarłoczne, a w czasie parogodzinnego polowania muszą spożywać sporo pożywienia, skoro ich przyrost wagi jest wyraźny.
W Polsce nietoperze żyją głównie w parkach, ogrodach i na brzegach lasów. Odżywiają się wyłącznie stawonogami, głównie owadami.
Polskie nietoperze, należące do podrzędu Microchiroptera, do swojej diety włączają owady, takie jak ćmy, motyle, chrząszcze, komary, ważki, muchy, pasikoniki i inne stawonogi. Są one owadożerne i chwytają swoje ofiary pyszczkiem, błoną ogonową, którą zwijają na kształt szufelki. Z niej pokarm jest wyjmowany bądź przesuwany do pyszczka za pomocą skrzydeł.
Nietoperze znajdują i polują na owady, które wyszukują wśród liści, na ziemi, a nawet na powierzchni wody. Mniejsze z nich zjadają w locie, większe ofiary zostają przeniesione do kryjówki ssaka i tam dopiero spożyte.
Z powodu swojej diety nietoperze odgrywają ważną rolę w naturalnej kontroli nad populacją owadów. Nie ulega wątpliwości, że podstawowym pokarmem tych latających ssaków są różne gatunki owadów latających nocą, w tym wiele szkodliwych dla rolnictwa i leśnictwa odmian.
Co jedzą nietoperze na świecie?
Nietoperze, które można znaleźć w strefie klimatu podzwrotnikowego i zwrotnikowego, to ssaki z gatunku owoco- i nektarożernych. W ich diecie znaleźć można więc owoce, kwiaty, nektar i pyłki kwiatowe.
Nietoperze te preferują raczej dojrzałe owoce, które zrywają wprost z drzewa, a następnie wracają do swoich kryjówek ze zdobyczą w pyszczku i tam ją zjadają. Co ciekawe, zazwyczaj wysysają sok owocowy, a nasiona i miąższ wypluwają. Takie zachowanie pomaga w rozprzestrzenianiu nasion drzew owocowych, które mogą następnie wyrosnąć tam, gdzie nietoperz je pozostawił. Wiele gatunków roślin zależy od takiego właśnie zachowania tych ssaków3. Owocowiec liścionosy, który jest w stanie przenieść owoc o wadze nawet do 50 g, jest jednym z najszybciej trawiących pokarm ssaków. Owoc spożyty przez niego przechodzi przez cały układ pokarmowy w ciągu 15 minut. To uniemożliwia rozłożenie twardszych części pokarmu, przez co nietoperz ten jest uznawany z ważnego rozsiewacza nasion.
Nietoperze, które odżywiają się nektarem, posiadają specjalne modyfikacje. W ich wyglądzie można zauważyć pewne różnice pomiędzy innymi ssakami tego gatunku. Nietoperze nektarożerne wyróżniają się bowiem długimi pyskami oraz językami, które są rozciągliwe i pokryte delikatnym włosiem. Wszystko to pomaga im w żerowaniu na określonych kwiatach, a także innych roślinach.
Ze względu na cechy pozwalające nietoperzom nektarożernym na odżywianie się pyłkiem kwiatowym, ssaki te są bardziej podatne na wyginięcie. W okresie niedoboru ulubionego pokarmu nie mogą tak łatwo znaleźć innego źródła pożywienia, gdyż nie mają odpowiednich do tego wykształconych organów i kończyn.
Ciekawostką jest fakt, że około 500 gatunków roślin kwitnących jest zależnych od zapylenia przez nietoperze. To zapylacz tak istotny, że wbrew typowym zachowaniom roślin, otwierają one w nocy kwiaty! Wiele roślin na terenie lasów deszczowych zależy bezpośrednio od zapylaniu przez nietoperze.
Nietoperze wampiry
Owszem, istnieją tego typu nietoperze. Ale nie wygląda to tak, jak myślicie, że przylatują one wypijać ludzką krew.
Ku ogromnej uldze większości z nas należy podkreślić, że nietoperze-wampiry stanowią jedynie 0,01% światowej populacji wszystkich nietoperzy odżywiających się krwią (żeby jeszcze bardziej uspokoić co wrażliwsze osoby – to jedynie trzy z 1240 gatunków).
Większy spokój z pewnością przyniesie również informacja, że każdy z tych trzech gatunków żyje w tropikach i subtropikach Nowego Świata.
Wampir zwyczajny (Desmodus rotundus) odżywia się krwią bydła, Diphylla eucaudata preferuje krew ptaków (także hodowlanych), a Diaemus youngii (podobnie jak D. eucaudata) odżywia się krwią ptaków, a także gadów i innych zwierząt leśnych.
Nietoperze te posiadają odpowiednio przystosowane zęby: górne siekacze i kły są wydłużone i niezwykle ostre – służą do nacinania skóry. Ich ślina zawiera z kolei substancje, które nie pozwalają na szybkie zasklepienie się rany ofiary. Z powstałego skaleczenia wampiry zlizują sączącą się krew. Chociaż nacięcie jest maleńkie i często niezauważone przez śpiące zwierzęta, to jednak może w nim dojść do zakażenia. To dlatego właśnie nietoperze wampiry są uznawane w większości za szkodniki. Ponadto mogą też przenosić na zwierzęta gospodarskie wściekliznę.
Nietoperze krwiożerne potrzebują mniej więcej około 15-16 mililitrów krwi na noc.
Ciekawostką jest fakt, że są one znane z bardzo rozwiniętej struktury społecznej: jeśli któryś z nietoperzy danej nocy nie zdobył odpowiedniej ilości pożywienia, reszta tych ssaków dzieli się z nim swoim posiłkiem4.
Przy okazji polecamy zapoznać się z artykułami:
- Czy nietoperz to ptak, czy ssak?
- Uzębienie krowy, czyli o tym, czy krowy mają zęby w górnej szczęce
- Czy ćmy gryzą ludzi i jak długo żyją w domu?
- Jak rozmnażają się grzyby leśne – poznaj tajemnice grzybów
- System korzeniowy sosny
Przypisy
1. Echolocation, [w:] Britannica online, https://www.britannica.com/science/echolocation [dostęp: 03.02.2025].
2. D. Gouge, S. Li, S. Nair, Bats, [w:] College of Agriculture & Life Sciences, lipiec 2015.
3. Bat, [w:] Wikipedia.com, https://en.wikipedia.org/wiki/Bat [dostęp: 03.02.2025].
4. Vampire bat, [w:] Britannica online, https://www.britannica.com/animal/vampire-bat [dostęp: 03.02.2025].
© Źródło zdjęcia głównego: Pixabay.
