Jak rozmnażają się grzyby leśne – poznaj tajemnice grzybów

Większość ludzi postrzega grzyby jako rosnące w lesie przysmaki, na bazie których można przyrządzić wiele pysznych potraw. Kosze pełne borowików, maślaków czy kurek stanowią dumę każdego grzybiarza. Mimo wszystko dla przeciętnego zjadacza chleba wspomniane organizmy stanowią zagadkę. Na drodze do jej rozwiązania trzeba zadać sobie kilka pytań, np. o to, jak rozmnażają się grzyby oraz w jaki sposób przebiega ich cykl życiowy. Warto pamiętać, że Bóg stworzył różnorodność życia na ziemi i wszystko ma swoje miejsce w Jego planie: I widział Bóg, że to było dobre (Rdz 1,25).

Grzyby – ani rośliny, ani zwierzęta

Grzyby zajmują wyjątkowe miejsce w świecie przyrody. Jeszcze do niedawna powszechnie uznawano je za przedstawicieli królestwa roślin. Zaliczanie ich do świata flory uzasadniano głównie obecnością ściany komórkowej, brakiem zdolności do wykonywania aktywnych ruchów, a także podobnymi do roślin mechanizmami rozmnażania bezpłciowego¹.

Przeprowadzone na przestrzeni ostatnich lat badania molekularne wykazały jednak, że grzyby łączy znacznie więcej ze zwierzętami niż roślinami. Na bliskie pokrewieństwo tych organizmów z reprezentantami królestwa fauny wskazuje na przykład fakt posiadania wici. Zaobserwowane je zarówno u uznawanych za najstarsze formy grzybów skoczkowców, jak i u jednokomórkowych przodków zwierząt. Ponadto zauważono również, że ściany komórkowe grzybów zbudowane są z chityny (czyli polisacharydu tworzącego także ściany komórkowe stawonogów). Ich organizmy dysponują też zdolnością do magazynowania materiału zapasowego w postaci glikogenu, tłuszczów i wolutyny. Wszystko to w połączeniu z faktem cudzożywności i braku charakterystycznych dla roślin aktywnych fotosyntetycznie barwników zdecydowało o zaklasyfikowaniu grzybów do odrębnej jednostki, zwanej królestwem grzybów (Fungi)².

Rola grzybów w świecie przyrody

Jak już wspomnieliśmy, wszystkie grzyby łączy cudzożywność, zwana też heterotrofizmem. Biblia przypomina nam o zależności wszystkich stworzeń: wszystko stworzenie Boże jest dobre (1 Tm 4,4). Przedstawicieli poszczególnych gatunków różni jednak sposób zdobywania niezbędnych składników odżywczych. Niektóre z nich zalicza się do tzw. saprobiontów, czyli organizmów wchłaniających martwą bądź rozkładającą się materię organiczną³. Pozostałe natomiast pozostają w ścisłej relacji z innymi organizmami. Tego rodzaju współżycie może odbywać się w oparciu o jedną z trzech zasad:

• mutualizmu – to czerpanie przez oba organizmy znacznych korzyści z pozostawania ze sobą w symbiozie;
• komensalizmu – tym mianem określa się relacje przynoszące profity jednemu organizmowi przy neutralnym oddziaływaniu na drugi;
• pasożytnictwa – takie współżycie jest korzystne tylko dla jednej strony, na drugą oddziałuje natomiast negatywnie, wywołując różnego rodzaju choroby (np. grzybice)⁴.

Proces oddychania tlenowego lub beztlenowego (tzw. fermentacji) pozwala grzybom pozyskać energię niezbędną do życia. Fermentacja przyczynia się do powstania m.in. dwutlenku węgla⁵.

Budowa grzybów

Większość grzybów to organizmy wielokomórkowe. Wśród przedstawicieli królestwa Fungi zdarzają się również jednokomórkowce (np. drożdże). Ciało grzybów, zwane grzybnią, składa się z długich i mocno rozgałęzionych strzępek, od których odchodzą chwytniki, służące omawianym organizmom do przymocowania się do podłoża oraz pobierania wody z solami mineralnymi. U gatunków pasożytniczych strzępki odpowiadają za wytwarzanie ssawek umożliwiających grzybowi wniknięcie do organizmu żywiciela⁶.

Z grzybni powstają bardziej złożone struktury przeznaczone do pełnienia rozmaitych funkcji np. rozrodczych albo odżywczych. Grzyby zalicza się do plechowców. Do tej grupy należą organizmy, których ciało ma jednolitą budowę (czyli nie jest podzielone na tkanki ani organy)⁷.

Warto mieć świadomość, że grzyby dzieli się na różne typy, np. skoczkowce, workowce, podstawczaki, sprzężniaki. Obowiązujące klasyfikacje często uznaje się jednak za sztuczne i nie oddające w pełni pokrewieństwa zachodzącego między poszczególnymi gatunkami grzybów.

Jak rozmnażają się grzyby?

Grzyby mogą rozmnażać się zarówno bezpłciowo, jak i płciowo. Z rozmnażaniem bezpłciowym zazwyczaj mamy do czynienia wówczas, gdy dochodzi do:

• pączkowania, polegającego na powstaniu i oderwaniu się od ciała grzyba uwypuklenia w kształcie pączka, z którego powstaje nowy organizm;
• fragmentacji plechy – to podział macierzystej plechy na mniejsze części, z których każda daje początek potomnemu okazowi;
• wytworzenia zarodników (sporów) – gatunki lądowe produkują nieruchome aplanospory, dla grzybów wodnych charakterystyczne są natomiast zoospory; spory zwykle dzieli się na te powstałe wewnątrz zarodni, czyli endospory oraz wytworzone poza zarodnią, czyli egzospory⁸.

Rozmnażanie płciowe u grzybów z reguły przyjmuje postać:

• gametogamii – mianem tym określa się proces łączenia się gamet wytworzonych w gametangiach, czyli męskich plemniach i żeńskich lęgniach,
• gametangiogamii – istota tego procesu sprowadza się do łączenia się całych gametangiów; odbywa się to poprzez przelewanie się całej zawartości plemni do wnętrza lęgni za pośrednictwem tzw. włostka;
• somatogamii – to proces polegający na łączeniu się dwóch jednojądrowych, zróżnicowanych płciowo strzępek; w wyniku podziału powstałej w ten sposób dwujądrowej strzępki tworzy się grzybnia⁹.

Gametogamia jest charakterystyczna dla skoczkowców. Drogą gametongamii z reguły rozmnażają się sprzężniaki i workowce. Somatogamia występuje natomiast u podstawczaków.

Cykl rozwojowy grzybów – informacje ogólne

Cyklem życiowym nazywamy szereg okresowo powtarzających się przemian fizjologicznych i morfologicznych, zachodzących w ciągu całego życia danego organizmu. U grzybów zwykle składa się on z dwóch faz – haploidalnej oraz diploidalnej. Ta pierwsza trwa od momentu podziału redukcyjnego do chwili połączenia się cytoplazmy gamet, gametangiów lub zróżnicowanych płciowo strzępek. Faza diploidalna rozpoczyna się natomiast wraz z momentem nastąpienia kariogamii, czyli zlania się jąder, a kończy po zainicjowaniu procesu podziału redukcyjnego. 

Niekiedy pomiędzy oboma wspomnianymi etapami występuje też dikariofaza, zwana niekiedy fazą jąder sprężonych. Zwykle obejmuje ona czas upływający pomiędzy zlaniem się cytoplazmy gametangiów lub strzępek a kariogamią¹⁰.

Czy rozmnażanie grzybów we własnym ogrodzie ma sens?

W Polsce na masową skalę uprawiane są pieczarki oraz boczniaki. Wiele osób marzy jednak o zapewnieniu sobie możliwości zbierania grzybów leśnych we własnym ogrodzie. W ofercie wielu sklepów ogrodniczych dostępne są gotowe grzybnie, które można wysadzić w odpowiednim miejscu w gruncie lub zaszczepić na pniach niektórych ściętych drzew iglastych. Grzybom trzeba zapewnić warunki możliwie jak najbardziej zbliżone do naturalnych, od tego bowiem zależy sukces całego przedsięwzięcia. Zazwyczaj zaleca się umieszczenie grzybni borowików pod dębami lub świerkami. Natomiast podgrzybki najlepiej rosną pod sosnami, a kozaki lubią towarzystwo olszyn i brzóz. Trzeba też pamiętać o regularnym nawadnianiu miejsca zasiania grzybów¹¹.

Przy okazji polecamy zapoznać się z artykułami:

• Czym się różni aligator, krokodyl i kajman – poznaj różnice
• Jakie są największe wieloryby na świecie?
• Żubr a bizon, czyli jaka jest pomiędzy nimi różnica?
• Roślinność w puszczy, czyli co ciekawego można spotkać w lasach
• Czy wiara naprawdę jest ślepa?

Przypisy

1. Biologia 2. Zakres rozszerzony. Podręcznik dla szkół ponadpodstawowych, Wydawnictwo Pedagogiczne Operon Sp. z.o.o., Warszawa 2020, s. 98.
2. Tamże.
3. P. Murray, Mikrobiologia,  Elsevier Health Sciences Poland 2012, s. 57.
4. Tamże.
5. Grzyby, Wikipedia, https://pl.wikipedia.org/wiki/Grzyby [dostęp: 30.01.2025].
6.  Biologia 2. Zakres rozszerzony. Podręcznik dla szkół ponadpodstawowych, dz. cyt., s. 98-99.
7. Tamże.
8. Tamże, s. 102.
9. Tamże, s. 103.
10. Tamże.
11. M. Brzeska, Hodowla grzybów w domu?, Agronomist, 11.12.2024, https://agronomist.pl/artykuly/hodowla-grzybow-w-domu [dostęp: 30.01.2025].

© Źródło zdjęcia głównego: Canva.