Dzieci i młodzież spędzają w szkole mnóstwo czasu. W tym miejscu nie tylko zdobywają niezbędną wiedzę o otaczającym świecie, ale też uczą się, jak funkcjonować w społeczeństwie. Nie zawsze jednak jest to dla nich przyjazne środowisko. W wielu placówkach edukacyjnych występuje bowiem bullying (inaczej przemoc rówieśnicza).
Niestety zjawisko bullyingu w ostatnich latach systematycznie przybiera na sile, a fala przemocy rozszerza się coraz bardziej. Jego ofiarą może paść niemal każdy uczeń, niezależnie od płci czy wieku. Wielu młodych ludzi wchodzi też w rolę sprawców przemocy rówieśniczej. Warto zatem zastanowić się, co to jest bullying, jak go rozpoznać oraz w jaki sposób wyeliminować przemoc rówieśniczą w szkole.
Czym jest bullying – definicja
Słowo bullying pochodzi z języka angielskiego i oznacza przemoc rówieśniczą. Jego zasadnicza istota sprowadza się do prześladowania, zastraszania i tyranizowania danego ucznia lub uczniów przez kolegów z klasy bądź ze starszych roczników.
Nękanie w szkole może przybierać różne formy. Wśród nich wymienia się m.in. wyzwiska, bicie i kopanie ofiary bullyingu, plucie na nią i naśmiewanie się z niej. Bullying w szkole w równym stopniu narusza sferę fizyczną dziecka, jak i jego psychikę. W każdym aspekcie jest on zatem niebezpieczny i szkodliwy dla młodego człowieka.
Odpowiadając na pytanie, co to znaczy bullying w grupie rówieśniczej, warto uświadomić sobie, że jest on czymś znacznie poważniejszym niż zwykła kłótnia pomiędzy kolegami czy koleżankami. Gnębienie w szkole zazwyczaj ma stały i intencjonalny charakter. Przypadki agresji słownej i fizycznej wobec ofiary bullyingu zdarzają się bardzo często (nierzadko codziennie). Mają one na celu sprawienie przykrości danej osobie i wywołanie jej cierpienia.
Bullying ze strony rówieśników zwykle prowadzi do powstania określonych szkód psychicznych i fizycznych, których skala często zaskakuje nawet samych sprawców. Co istotne, prześladowcy zazwyczaj działają w większej grupie i są znacznie silniejsi pod względem psychicznym i fizycznym od swoich ofiar.
Rodzaje bullyingu w szkole
Przemoc rówieśnicza może występować w różnych postaciach. Na ogół wyróżnia się dwa rodzaje bullyingu – bezpośredni oraz pośredni. Ten pierwszy w zależności od okoliczności występuje w postaci fizycznej lub słownej. Objawy nękania fizycznego to np. uderzanie, kopanie, popychanie, szturchanie, a także zmuszanie do wykonywania upokarzających czynności (np. o charakterze seksualnym). Znamiona bullyingu słownego natomiast wyczerpują takie zachowania jak: wyśmiewanie, zastraszanie, obrażanie i poniżanie danej osoby, a także nadanie jej niepochlebnego przezwiska.
Bullying pośredni, zwany też socjalnym, to bardziej zawoalowana, ale nie mniej dotkliwa przemoc rówieśnicza występująca w społeczności szkolnej. Polega ona na rozprzestrzenianiu plotek na temat ofiary bullyingu, oczernianiu jej i nastawianiu innych osób przeciwko niej. W efekcie często dochodzi do izolacji danego ucznia od rówieśników i ostentacyjnego ignorowania go przez otoczenie.
W ostatnich latach coraz szersze kręgi zatacza też tzw. cyberbullying. W zakresie znaczeniowym tego pojęcia mieści się rozprzestrzenianie w Internecie fałszywych informacji na temat danej osoby, rozsyłanie prywatnej korespondencji ofiary albo tworzenie karykaturalnych przeróbek jej zdjęć i upublicznianie ich w Internecie.
Poszczególne formy bullyingu zazwyczaj występują naprzemiennie. Sprawcy nękania w szkole sięgają po różne metody upokarzania i gnębienia swoich ofiar. Zachęca ich do tego przede wszystkim poczucie siły i bezkarności spowodowane brakiem adekwatnej reakcji ze strony otoczenia (zwłaszcza rodziców i innych osób dorosłych).
Mechanizm bullyingu
W wyczerpujące znamiona bullyingu w szkole zwykle zaangażowanych jest wiele osób, które w tej sytuacji przyjmują na siebie określone role. Na szczycie hierarchii znajduje się sprawca nękania oraz jego asystenci, którzy na różne sposoby pomagają mu w szykanowaniu młodszych dzieci lub rówieśników. Dalej znajdują się aktywni kibice, którzy aprobują takie zachowania, a często wprost zachęcają sprawców do kontynuowania takich praktyk.
Są też bierni obserwatorzy, którzy w milczeniu przyglądają się przypadkom bullyingu, nie podejmując żadnej interwencji. Inni świadkowie natomiast uciekają, gdy tylko dojdzie do zaognienia sytuacji. Wszystkie wymienione powyżej osoby w jakimś stopniu wspierają sprawców nękania w szkole (jeśli nie bezpośrednio, to przynajmniej pośrednio).
Po stronie ofiary bullyingu stoją właściwie tylko jej potencjalni obrońcy, czyli osoby, które nie zgadzają się z postępowaniem agresorów i chcą je ukrócić. W zależności od okoliczności mogą oni przedsięwziąć określone środki w celu przeciwdziałania przemocy rówieśniczej. Nie zawsze jednak ostatecznie się na to decydują, choćby ze strachu przed zemstą ze strony sprawców bullyingu.
Kto najczęściej pada ofiarą bullyingu?
Niestety bullying to dość powszechne zjawisko, które może wystąpić niemal w każdej szkole. Ofiarami bullyingu mogą być zarówno chłopcy, jak i dziewczęta uczęszczający do szkół podstawowych i ponadpodstawowych. Ryzyko jego występowania jest nikłe jedynie w przypadku osób mających indywidualny tok nauczania.
Przemoc rówieśnicza najczęściej dotyczy dzieci, które według agresorów dysponują cechami świadczącymi o ich słabości bądź inności. Ofiarami przemocy ze strony grupy rówieśniczej są zatem najczęściej młodzi ludzie wyróżniający się:
- odmiennością fizyczną (np. zbyt niskim lub zbyt wysokim wzrostem, niedowagą, nadwagą, otyłością, problemami z trądzikiem itp.);
- niepełnosprawnością – problem bullyingu często odnosi się do dzieci niepełnosprawnych fizycznie lub umysłowo bądź borykających się z chorobami przewlekłymi;
- kolorem skóry i pochodzeniem – wiele przypadków agresji w szkole ma podłoże rasistowskie;
- nieśmiałością i brakiem pewności siebie – w gronie ofiar bullyingu często znajdują się dzieci wyizolowane od reszty grupy rówieśniczej, mające problem z nawiązywaniem relacji z otoczeniem;
- nietypowymi zainteresowaniami – wybitnie zdolni uczniowie lub mający niszowe hobby zwykle uznawani są przez rówieśników za dziwnych, stąd zaś już tylko krok do stania się ofiarą przemocy rówieśniczej.
Rodzice i nauczyciele często zastanawiają się, jak rozpoznać bullying u dzieci. O występowaniu problemu przemocy rówieśniczej mogą świadczyć takie objawy, jak ból głowy, nagłe zmiany nastroju, niemożność radzenia sobie z własnymi emocjami, niechęć chodzenia do szkoły czy też unikanie kontaktu z rówieśnikami. U nękanych w szkole kilkulatków i nastolatków często występują też zaburzenia lękowe. Może się u nich pojawić również syndrom sztokholmski.
Bullying w szkole – przykłady zachowań
Prześladowanie w szkole ma różne oblicza. Wśród przykładów bullyingu wymienia się nie tylko przezywanie, wyśmiewanie, zastraszanie czy też popychanie i szturchanie ofiary. Gnębione przez rówieśników dziecko często wciągane jest przez agresorów w różnego rodzaju kłótnie i bójki, w których są zdecydowanie stroną słabszą i nie są w stanie efektywnie bronić się przed napaścią. To zazwyczaj skutkuje siniakami i zadrapaniami na całym ciele oraz podartymi ubraniami.
Bullying w szkole często polega też na zabieraniu nękanym dzieciom książek, pieniędzy, telefonów komórkowych i innych rzeczy. Często zdarza się celowe niszczenie plecaków, podręczników albo piórników należących do ofiar. Bullyingiem są też zachowania polegające na notorycznym obmawianiu kolegów i koleżanek, czy to w bezpośredniej rozmowie, czy też za pośrednictwem forów internetowych i mediów społecznościowych.
Jak reagować na bullying w szkole?
W walce z bullyingiem kluczową rolę odgrywa zaangażowanie rodziców i ich dzieci. Ofiary przemocy rówieśniczej zazwyczaj boją się porozmawiać o swoich problemach z rodzicami czy nauczycielami. A zatem to do dorosłych zazwyczaj należy trzymanie przysłowiowej ręki na pulsie i weryfikowanie wszystkich sygnałów świadczących o tym, że dane dziecko może być gnębione przez rówieśników.
Po zdiagnozowaniu problemu należy w pierwszej kolejności porozmawiać z dzieckiem i zapewnić je o swojej miłości i bezwzględnym wsparciu. Zwykle niezbędne jest też skorzystanie z pomocy psychologa.
Rodzice, którzy chcą skutecznie rozwiązać problem bullyingu, powinni także przeprowadzić stosowne rozmowy z nauczycielami, wychowawcami oraz dyrekcją szkoły, prosząc o interwencję w tej sprawie. Bardzo ważne jest też podjęcie dialogu ze sprawcami bullyingu i ich rodzicami. W trakcie tych rozmów należy wypowiadać się stanowczo, ale spokojnie. Trzeba wystrzegać się ataków słownych i fizycznych wobec agresorów i ich opiekunów.
Bullying w szkole – jak można mu zapobiegać?
Przemoc rówieśnicza to zjawisko, któremu można skutecznie przeciwdziałać jeszcze przed jego wystąpieniem. Najważniejsze w tym aspekcie jest odpowiednie, zgodne z duchem chrześcijańskich wartości edukowanie i kształcenie młodego pokolenia. Dziecko należy wychowywać w taki sposób, aby z jednej strony wyeliminować w nim skłonności do dręczenia innych, a z drugiej nauczyć je radzenia sobie z przypadkami agresji ze strony rówieśników. Praktyczne wskazówki, jak efektywnie przeprowadzić oba procesy, można znaleźć na kartach Biblii.
Zniwelowaniu tendencji do nękania kolegów i koleżanek sprzyja kształtowanie w dziecku już od najmłodszych lat zdolności empatii. Zgodnie z zaleceniem Jezusa „Wszystko, co chcecie żeby ludzie wam czynili, wy też im podobnie czyńcie” (Ewangelia według Mateusza 7,12) trzeba uczyć dziecko szacunku i życzliwości względem innych ludzi. Dobrze jest uświadomić młodemu człowiekowi, że Bóg stanowczo potępia okrutne postępowanie, a „Jego dusza nie cierpi miłujących przemoc” (Psalm 11,5).
W ochronie dziecka przed staniem się ofiarą bullyingu w szkole kluczowa jest edukacja dotycząca form, rodzajów i skutków przemocy rówieśniczej, a także sposobów reagowania na tego typu sytuacje. Biblia radzi, aby w takich okolicznościach zachowywać się spokojnie: „Zaniechaj gniewu i zostaw złość” (Psalm 37,8) i unikać konfrontacji: „Zanim wybuchnie kłótnia, odejdź” (Księga Przypowieści Salomona 17,40). Do agresorów należy przemawiać spokojnym i stanowczym tonem, mówiąc im wprost, że dane zachowanie jest nieodpowiednie. Kluczowa jest też rezygnacja z zemsty na swoich prześladowcach.
Rodzice powinni też pamiętać o budowaniu pozytywnej relacji ze swymi pociechami. Powinni oni uświadamiać swoim synom i córkom, że są gotowi ich wysłuchać i pospieszyć im z pomocą zawsze, gdy zajdzie taka potrzeba. Dobrze jest też wzmacniać w kilkulatkach i nastolatkach poczucie własnej wartości. Młodzi ludzie, którym nie brak pewności siebie, zazwyczaj są trudniejszym celem dla potencjalnych prześladowców.
Gdzie zgłosić nękanie dziecka w szkole?
Przypadki nękania dziecka w szkole w pierwszej kolejności należy zgłosić wychowawcy klasy. Jeśli nie podejmie on żadnej interwencji w sprawie lub okaże się ona nieskuteczna, kolejnym krokiem jest zwrócenie się z prośbą o pomoc do dyrekcji oraz szkolnego psychologa. Osoby te muszą podjąć pewne kroki na drodze do rozwiązania problemu choćby poprzez zorganizowanie mediacji czy też wsparcia psychologicznego dla ofiar i sprawców.
Omawiane działania także mogą okazać się niewystarczające. W takiej sytuacji należy powiadomić o całej sprawie miejscowe kuratorium oświaty. Czasem niezbędne jest też zgłoszenie bullyingu na policję oraz złożenie stosownego zawiadomienia w prokuraturze.
Bullying w szkole – konsekwencje prawne
Nieletni sprawcy bullyingu za swoje czyny zazwyczaj odpowiadają na zasadach uregulowanych w ustawie z dnia 9 czerwca 2022 r. o wspieraniu i resocjalizacji nieletnich. Prowadzące tego typu postępowania sądy często orzekają wobec niepełnoletnich różne środki wychowawcze w postaci np. zobowiązania do zadośćuczynienia finansowego za wyrządzoną krzywdę, nadzoru kuratora sądowego albo umieszczenia w młodzieżowym bądź okręgowym ośrodku wychowawczym. Niektórzy agresorzy zostają także skierowani do ośrodków leczenia chorób psychicznych i uzależnień albo do zakładów poprawczych.
Rodzice sprawców bullyingu także muszą liczyć się z pewnymi konsekwencjami postępowania swoich dzieci. W przypadku tych osób zwykle orzeka się konieczność uiszczenia na rzecz ofiary rekompensaty za szkody niemajątkowe wynikające ze stosowania przemocy rówieśniczej przez ich podopiecznych.
Źródła
- https://sygnalista24.info/bullying-w-szkole/ [dostęp: 20.08.2024].
- https://psychoterapiacotam.pl/bullying-gdy-dziecko-jest-przesladowane-i-dyskryminowane-w-szkole/ [dostęp: 20.08.2024].
- https://psp6radom.kylos.pl/joomla30/index.php/91-w-jaki-sposob-rodzice-moga-pomoc-dziecku-ktore-padlo-ofiara-przemocy-rowiesniczej [dostęp: 20.08.2024].
- https://ordoiuris.pl/edukacja/jakie-konsekwencje-groza-uczniowi-stosujacemu-przemoc-rowiesnicza-oraz-jego-rodzicom [dostęp: 20.08.2024].
Wszystkie cytaty biblijne pochodzą z Biblii Tysiąclecia.
© Źródło zdjęcia głównego: Canva.
