Bernikla rdzawoszyja (Branta ruficollis) to jedna z najbarwniejszych przedstawicielek gęsi w rodzaju Branta. Występuje na obszarach Eurazji. Jej charakterystyczne ubarwienie przyciąga uwagę zarówno ornitologów, jak i miłośników przyrody. Obecnie gatunek jest klasyfikowany przez Międzynarodową Unię Ochrony Przyrody (IUCN) jako narażony na wyginięcie.
Taksonomia i etymologia
Bernikla rdzawoszyja mimo charakterystycznego wyglądu, bywała niekiedy klasyfikowana w osobnym rodzaju Rufibrenta. Podobieństwo genetyczne do bernikli obrożnej (Branta bernicla) sprawiło jednak, że współczesne autorytety naukowe umieszczają ją w rodzaju Branta. Co ciekawe, badania genetyczne sugerują, że bernikla rdzawoszyja może być jednym z nielicznych znanych przykładów specjacji hybrydowej wśród ptaków. Powstała najprawdopodobniej w wyniku starożytnego krzyżowania się przodków bernikli obrożnej i białolicej. Dały one początek dzisiejszym gatunkom z rodzaju Branta.
Nazwa Branta to zlatynizowana forma staronordyckiego Brandgás. Oznacza „spaloną (czarną) gęś”. Z kolei epitet gatunkowy ruficollis pochodzi z łaciny. Rufus oznacza „czerwony”, a collis – „szyję”.
Opis
Wszystkie gatunki z rodzaju Branta wyróżniają się ciemnym, sadzistym ubarwieniem przełamanym białymi akcentami. Odróżnia je to od szarych gęsi z rodzaju Anser. Wśród przedstawicieli obu tych rodzajów bernikla rdzawoszyja jest najmniejsza. Osiąga długość od 53 do 56 cm. Pomimo charakterystycznego, jaskrawego upierzenia, gatunek bywa zaskakująco trudny do dostrzeżenia wśród bernikli obrożnych. Z daleka intensywnie czerwona pierś gęsi rdzawoszyjej może wydawać się ciemna. Utrudnia to jej identyfikację.
Zasięg występowania
Bernikla rdzawoszyja gniazduje w arktycznej Syberii. Głównie spotkać ją można na Półwyspie Tajmyr. Mniejsze populacje zamieszkują Półwysep Gydan i Jamał. Zimowiska tego gatunku znajdują się przede wszystkim w północno-zachodnich wybrzeżach Morza Czarnego – w Bułgarii, Rumunii i Ukrainie. Czasami ptaki przemieszczają się dalej na południowy zachód, aż do Grecji. Część populacji zimuje także w Azerbejdżanie. Sporadycznie gęś pojawia się w Irlandii i innych krajach Europy Zachodniej. Często podróżuje w towarzystwie bernikli obrożnych lub białolicych. Ze względu na popularność gatunku w hodowlach, spotkania poza naturalnym zasięgiem często dotyczą uciekinierów.
Do lat 60. XX wieku znacząca część populacji zimowała w Zatoce Kirowskiej nad Morzem Kaspijskim. Zmiany w rolnictwie, w tym zastąpienie upraw zbóż winnicami i plantacjami bawełny, sprawiły jednak, że obszar ten stał się dla ptaków niedostępny. Dzięki adaptacji strategii migracyjnej gęsi znalazły nowe zimowiska w odpowiednich siedliskach w Bułgarii oraz w regionie Dobrudży we wschodniej Rumunii. Zapobiegło to katastrofalnemu spadkowi liczebności.
Szczątki bernikli rdzawoszyjej z późnego plejstocenu odnaleziono w Bułgarii. Jej wizerunki pojawiają się na starożytnych egipskich malowidłach, w tym na słynnych „Gęsiach z Meidum”.
Zachowanie
Bernikla rdzawoszyja wydaje charakterystyczne, przenikliwe i przerywane dźwięki opisywane jako ki-kui lub ki-yik. W okresie lęgowym często gniazduje w pobliżu ptaków drapieżnych, takich jak sowa śnieżna, sokół wędrowny czy myszołów włochaty. Strategia ta zwiększa ochronę przed drapieżnikami lądowymi, w tym lisem polarnym. Im bliżej gniazda ptaka drapieżnego, tym większe bezpieczeństwo gęsi. Co ciekawe, chociaż atak ze strony ptaka drapieżnego jest możliwy, zdarza się niezwykle rzadko. Bernikla rdzawoszyja korzysta także z ochrony, jaką daje życie w większych koloniach. Wpływa to pozytywnie na jej sukces lęgowy i przeżywalność.
Oprócz sąsiedztwa ptaków drapieżnych gęś często gniazduje na wyspach rzecznych. Dodatkowo chroni ją to przed drapieżnikami lądowymi. Gniazda bernikli rdzawoszyjej są dobrze ukryte i bardziej kryptyczne niż gniazda ich „strażników”. Typowa kolonia liczy około czterech par. Ich liczebność zależy od dostępności pokarmu, lokalizacji gniazd i zagęszczenia ptaków drapieżnych. Samce chronią gniazdo z odległości. Samice natomiast pozostają ukryte w gniazdach, które znajdują się w promieniu 1,5 km od obszaru lęgu.
Największym zagrożeniem dla jaj i piskląt bernikli rdzawoszyjej są mewy syberyjskie. Mają one łatwy dostęp do gniazd na wyspach rzecznych. W zimie gęsi żywią się trawami, liśćmi i nasionami. Wahania liczebności sów i myszołowów, wynikające z cyklicznej dostępności lemingów, sprawiają, że jedyną stałą formą ochrony są wyspy rzeczne oraz obecność sokoła wędrownego.
Status
Jesienią 1997 roku populacja bernikli rdzawoszyjej była szacowana na około 88 tysięcy osobników. Zimą liczba ta spadała do około 70 tysięcy. Gatunek objęty jest postanowieniami Porozumienia o Ochronie Wędrownych Ptaków Wodno-Błotnych Afryki i Eurazji (AEWA) oraz ochroną prawną w wielu krajach. Mimo to polowania na gęsi wciąż są praktykowane. AEWA monitoruje status gatunku, dostarczając aktualnych informacji na temat jego siedlisk, migracji, ekologii i potrzeb ochronnych.
W 2007 roku Międzynarodowa Unia Ochrony Przyrody (IUCN) zmieniła status bernikli rdzawoszyjej z gatunku najmniejszej troski na zagrożony wyginięciem. Osiem lat później sklasyfikowała ją jako gatunek narażony. Spadek liczebności w ostatnich dekadach jest niepokojący. Dane mogą jednak być nieco przesadzone, gdyż niektóre ptaki zimują w dotąd niezidentyfikowanych miejscach. Zimowe rozmieszczenie gęsi zmieniało się znacząco od lat 60., kiedy większość populacji spędzała tę porę roku w rejonie zachodniego wybrzeża Morza Kaspijskiego, w Iranie i Iraku. W ostatnich latach obserwuje się migracje bardziej na zachód. Dowodem na potwierdzenie tego stanu rzeczy jest odnotowanie 2 tysięcy osobników na Węgrzech w 2014 roku.
Działania ochronne są podejmowane na różnych poziomach. W latach 2005–2008 w Rumunii zrealizowano projekt współfinansowany przez program Life, którego celem była poprawa jakości siedlisk w rejonie kluczowego dla gęsi słonego jeziora. W 2009 roku zorganizowano warsztaty AEWA. Miały one na celu opracowanie nowego międzynarodowego planu ochrony gatunku. W 2011 roku ornitolodzy z Bułgarskiego Towarzystwa Ochrony Ptaków (BSPB) i Wildfowl & Wetlands Trust rozpoczęli projekt badawczy. Wyposażyli sześć bernikli rdzawoszyich w nadajniki GPS. Umożliwiło to monitorowanie ich migracji za pomocą satelity. Wszystkie te działania mają na celu lepsze zrozumienie wzorców migracji oraz wprowadzenie bardziej skutecznych strategii ochronnych.
Czasami ochrona gatunku napotyka spore trudności. W lutym 2013 roku bułgarski sąd uchylił decyzję zakazującą budowy farmy wiatrowej na jednym z kluczowych zimowisk gęsi. Teren budowy stanowi zagrożenie dla ptaków z powodu utraty istotnych żerowisk. Decyzja została zaskarżona, a apelacja w tej sprawie nadal czeka na rozstrzygnięcie.
Przy okazji polecamy zapoznać się z artykułami:
- Ciosa
- Grzbietopręg jadowity – grzbietopręg indyjski
- Prymitywne zwierzęta z nieprymitywnymi częściami ciała – czy to jest logiczne?
- Podziemne życie – ktoś zjada ropę!
- Bioróżnorodność – czego uczy nas o powstaniu życia?
Źródło
1. https://en.wikipedia.org/wiki/Red-breasted_goose [dostęp: 19.12.2024]
© Źródło zdjęcia głównego: Wikimedia Commons. Autor: Dick Daniels. Licencja: CC BY-SA 3.0.
