Ciosa (Pelecus cultratus) to jedyny przedstawiciel swojego rodzaju w rodzinie karpiowatych. Występuje w Europie Wschodniej oraz sąsiednich regionach Azji. Zamieszkuje dolne odcinki rzek oraz wody słonawe. Jej naturalny zasięg obejmuje wschodnie rejony Morza Bałtyckiego, Czarnego, Kaspijskiego oraz Aralskiego. Brak istotnych zagrożeń powoduje, że Międzynarodowa Unia Ochrony Przyrody (IUCN) klasyfikuje gatunek jako najmniejszej troski (Least Concern).
Ta półwędrowna ryba z rodziny karpiowatych osiąga maksymalną długość 50 cm i masę do 1 kg. Najczęściej spotykane osobniki mają jednak około 35 cm długości. Ważą do 400 g. Charakteryzuje się silnie bocznie spłaszczonym, wydłużonym ciałem o niemal poziomej linii grzbietu i łukowato wygiętym brzuchu zakończonym ostrym, bezłuskim kilem. Nieregularna linia boczna oraz górne położenie otworu gębowego nadają jej unikalnego wyglądu. Ubarwienie to ciemny grzbiet i srebrzyste boki oraz brzuch. Płetwy są szare.
W Polsce ciosa podlega częściowej ochronie gatunkowej zgodnie z rozporządzeniem Ministra Środowiska z 2014 roku. Wyjątek stanowi populacja z Zalewu Wiślanego. Ryba została wymieniona w załączniku II Dyrektywy Siedliskowej UE jako gatunek ważny dla wspólnoty. Podkreśla to jej znaczenie dla ochrony różnorodności biologicznej.
Opis
Ciosa wyglądem przypomina dużego śledzia bałtyckiego. Osiąga długość od 25 do 50 cm. Jej charakterystyczną cechą jest wyraźna kila na brzuchu. Z boku nadaje ona rybie lekko zakrzywionego kształtu. Grzbiet pozostaje niemal prosty. Pelecus cultratus posiada zadarty pysk. Końcówka dolnej szczęki jest stromo uniesiona ku górze. Linia boczna jest falista i umiejscowiona bardzo nisko na bokach ciała. Płetwa piersiowa jest długa i zaostrzona. Ciosa to jasna, srebrzysta ryba z niemal przezroczystymi płetwami. Nadaje jej to delikatnego, subtelnego wyglądu.
Zasięg występowania
Ciosa występuje w wodach państw bałtyckich oraz Europy Wschodniej. Spotkać ją można także w wielu innych krajach Europy i Azji. Zasięg tej ryby obejmuje Austrię, Azerbejdżan, Bułgarię, Chorwację, Czechy, Danię, Finlandię, Gruzję, Niemcy, Węgry, Kazachstan, Mołdawię, Polskę, Rumunię, Rosję, Serbię i Czarnogórę, Słowację, Szwecję, Turcję, Turkmenistan, Ukrainę oraz Uzbekistan. Gatunek najczęściej pływa blisko powierzchni wód w ujściach rzek i jeziorach.
Biologia
Ciosa żywi się zooplanktonem, drobnymi bezkręgowcami pływającymi, takimi jak skorupiaki, małymi rybami oraz owadami unoszącymi się na wodzie. Tarło odbywa w maju i czerwcu. Ryby migrują wówczas w górę rzek w poszukiwaniu odpowiednich miejsc na otwartych wodach. Czasami rozmnażają się również w wodach słonawych, na przykład w Zatoce Fińskiej. Jaja unoszą się na powierzchni. W rzekach dryfują z prądem. Larwy wykluwają się po trzech do czterech dniach. Po tarle migrujące osobniki wracają do ujść rzek, aby tam żerować.
Odżywianie
Ciosa odżywia się głównie zooplanktonem, drobnymi bezkręgowcami lądowymi, które trafiają do wody, oraz małymi rybami. Jej dieta odzwierciedla przystosowanie do życia w zróżnicowanych środowiskach wodnych, takich jak estuaria, rzeki i jeziora.
Rozród
Ciosa osiąga dojrzałość płciową w trzecim lub czwartym roku życia. Tarło odbywa w rzekach o silnym prądzie. Samice składają od 30 000 do 100 000 ziaren ikry o średnicy 1,3–1,5 mm. W kontakcie z wodą jaja szybko pęcznieją, osiągając rozmiar około 5 mm. Ciosa wyróżnia się jako jedyna europejska ryba słodkowodna składająca ikrę pelagiczną, która swobodnie unosi się w wodzie i spływa z jej prądem. Larwy wykluwają się po siedmiu dniach.
Ochrona
W Polsce ciosa była objęta ścisłą ochroną gatunkową. Wyjątek stanowiła populacja zamieszkująca wody Zalewu Wiślanego. Od 2014 roku gatunek podlega ochronie częściowej, przy zachowaniu tego samego wyjątku. Zmiana statusu ochrony miała na celu dostosowanie przepisów do aktualnej sytuacji ekologicznej i liczebności populacji w kraju.
Obszar występowania w Polsce
Ciosa występuje głównie w zlewiskach Morza Kaspijskiego, Czarnego oraz wschodniej części Bałtyku, którego zachodnie krańce wyznaczają granicę jej zasięgu. W polskich wodach gatunek tworzy stabilną populację w Zalewie Wiślanym. Jest tam regularnie odławiany przez rybaków zarówno polskich, jak i rosyjskich. Sporadycznie notuje się obecność tej ryby w jeziorach przymorskich oraz w Zalewie Szczecińskim.
Historyczne zapisy wskazują na występowanie ciosy w ujściu Wisły. Zmiany hydrologiczne w delcie tej rzeki, do których doszło na przełomie XIX i XX wieku prawdopodobnie ograniczyły jej obecność w tym regionie. Współczesne badania nie potwierdziły stałego występowania Pelecus cultratus w Wiśle Śmiałej, Martwej Wiśle czy Przekopie Wisły.
Od 2015 roku ciosa jest objęta monitoringiem w ramach projektu „Pilotażowe wdrożenie monitoringu gatunków i siedlisk morskich” realizowanego przez Instytut Morski w Gdańsku. Obserwacje prowadzone są w rejonie Zalewu Wiślanego, w tym w Zatoce Elbląskiej i rzece Elbląg.
Przy okazji polecamy zapoznać się z artykułami:
- Mysz dżunglowa
- Orzechówka popielata
- Homo erectus – małpolud czy człowiek?
- Co jest większe – Bóg czy wszechświat?
- Pokłady węgla w głębinach morskich potwierdzeniem potopu
Źródło
1. https://en.wikipedia.org/wiki/Pelecus_cultratus [dostęp: 19.12.2024]
© Źródło zdjęcia głównego: Animalia.bio. Autor: Nieznany. Licencja: CC BY 4.0.
