Rusałka pokrzywnik (Aglais urticae) to barwny motyl występujący w Europie i Azji, należący do rodziny rusałkowatych. Dorosłe osobniki odżywiają się nektarem kwiatów i są zdolne do zimowej hibernacji. W cieplejszym klimacie mogą wydać dwa pokolenia w ciągu jednego sezonu. Górna część ich skrzydeł jest mocno ubarwiona, podczas gdy dolna strona jest bardziej stonowana, co ułatwia kamuflaż. Jaja rusałki pokrzywnika składane są na pokrzywach, które stanowią pożywienie dla gąsienic.
Opis
Rusałka pokrzywnik to średniej wielkości motyl o charakterystycznym czerwonopomarańczowym kolorze z czarnymi i żółtymi plamkami na skrzydłach. Wzdłuż ich krawędzi widoczny jest pierścień niebieskich plamek. Rozpiętość skrzydeł wynosi od 4,5 do 6,2 cm.
Podstawowy kolor skrzydeł to jasny rudy. Na przednich skrzydłach przy brzegu znajdują się trzy czarne plamy, a pomiędzy nimi widoczne są żółte przestrzenie. W centralnej części przednich skrzydeł znajduje się większa czarna plama oraz dwie mniejsze.
Zasięg występowania
Rusałka pokrzywnik występuje w umiarkowanej strefie Europy, Azji Mniejszej, Centralnej Azji, Syberii, Chinach, Nepalu, Indiach (w regionie Sikkim w Himalajach), Mongolii, Korei oraz Japonii. Można ją znaleźć wszędzie tam, gdzie rośnie pokrzywa, będąca pożywieniem dla larw.
Spadek liczebności
Niegdyś jeden z najliczniejszych motyli w Europie i Azji, obecnie notuje szybki spadek liczebności, zwłaszcza w Europie Zachodniej. Przyczyny tego zjawiska nie są związane z brakiem roślin żywicielskich, gdyż pokrzywy są powszechne, a ich liczba wzrasta. Inne czynniki, takie jak degradacja środowiska, zanieczyszczenie powietrza czy pestycydy, są nadal słabo zrozumiane. Badania wskazują, że letnie susze mogą być główną przyczyną spadku ich liczebności, ponieważ larwy najlepiej rozwijają się na wilgotnych liściach. Możliwe, że rusałka pokrzywnik jest wrażliwa na globalne ocieplenie.
Wpływ suszy
Susza ma znaczący wpływ na rusałkę pokrzywnika, znacznie obniżając tempo jej reprodukcji. Liście pokrzywy podczas suszy tracą azot i wodę, co spowalnia rozwój larw. Istotny jest czas opadów deszczu; jeśli na początku lata go brakuje, rośliny nie mogą się rozwijać, pozostawiając larwy bez odpowiedniego pożywienia.
Cykl życia
Podobnie jak inne motyle z rodziny rusałkowatych, gąsienice rusałki pokrzywnika odżywiają się głównie pokrzywami zwyczajnymi i pokrzywami żegawkami. Zdarza się także, że larwy korzystają z chmielu jako rośliny żywicielskiej. Dorosłe osobniki preferują nektar kwiatów. Rusałka pokrzywnik ma jeden z najdłuższych okresów aktywności wśród motyli euroazjatyckich, trwający od wczesnej wiosny aż do późnej jesieni. W cieplejsze dni wiosny dorosłe motyle wybudzają się z zimowego snu, gotowe do rozmnażania.
Wylęganie
Rusałki pokrzywniki zaczynają się wylęgać z poczwarek od połowy czerwca do sierpnia. Zimową hibernację rozpoczynają zwykle około października, a po jej zakończeniu wykazują zachowania terytorialne. Na północy występuje zazwyczaj jedno pokolenie rocznie, podczas gdy na południu mogą pojawić się dwa. Ich zdolność do wytworzenia trzech pokoleń w ciągu roku wynika z niskich wymagań cieplnych. Larwy są stadne i żerują na pokrzywie zwyczajnej, która dostarcza im dużo azotu i wilgoci.
Hibernacja
Proces hibernacji rusałki pokrzywnika rozpoczyna się zazwyczaj od połowy do końca września. Motyle wybierają na zimowanie ciemne i osłonięte miejsca. Zanim zapadną w sen zimowy, muszą zgromadzić wystarczającą ilość tłuszczu, aby przetrwać chłodne miesiące. Podczas przygotowań do zimowania stają się bardziej podatne na ataki ptaków ze względu na zmniejszoną masę mięśniową w stosunku do całkowitej masy ciała. Nawet 50% populacji hibernującej na danym obszarze może zostać zjedzona. Motyle zimujące w jaśniejszych miejscach lub dostępnych dla wspinających się gryzoni są najbardziej zagrożone. Podczas hibernacji rusałki pokrzywniki potrafią się przeechłodzić, by uniknąć zamarznięcia. W schronieniu mogą przetrwać temperatury do -21 stopni Celsjusza, jednak łagodne zimy mogą spowodować szybką utratę wagi.
Obrona przed drapieżnikami
Barwa skrzydeł rusałki pokrzywnika doskonale chroni ją przed drapieżnikami. Złożone skrzydła wyglądem przypominają liście, co ułatwia kamuflaż. Na ziemi ptaki mogą szukać ich nawet przez 30 minut. W przypadku zagrożenia motyl szybko rozkłada skrzydła, prezentując jasne kolory. Choć rusałki pokrzywniki nie mają plamek przypominających oczy jak niektóre inne motyle, ich jaskrawe ubarwienie skutecznie odstrasza wrogów, dając im czas na ucieczkę. Jasnoczerwone barwy działają jako ostrzeżenie o nieprzyjemnym smaku motyla, przez co ptaki rzadziej decydują się go zaatakować.
Rusałka pokrzywnik gdy zostanie odkryta przez drapieżnika, ucieka w linii prostej, co pozwala jej zwiększyć dystans od przeciwnika.
Obrona terytorialna
Większość motyli nie wykazuje zachowań terytorialnych. Samice rusałki zwykle skupiają się w określonych miejscach, co sprawia, że samcom opłaca się pozostawać w tych obszarach, by zwiększyć szanse na rozmnażanie. Samce spędzają poranki na wygrzewaniu się i żerowaniu, a po południu bronią swoich terytoriów. Obszary te są zazwyczaj dobrze nasłonecznione i atrakcyjne dla samic, które składają tam jaja. Zdarza się, że dwóch lub więcej samców dzieli jedno terytorium.
Interakcje między samcami
Aby jeden samiec zdobył przewagę nad drugim, musi wznieść się nieco wyżej. Słabszy samiec próbuje wtedy uciekać, wykonując serie gwałtownych ruchów w górę i w dół. Po pewnym czasie jeden z motyli wraca na swoje terytorium, a drugi szuka nowego miejsca.
Pożywienie
Nektar jest głównym źródłem pożywienia dla dorosłych rusałek pokrzywników. Aby go zdobyć, muszą rozpoznawać specyficzne zapachy i kolory kwiatów. Rusałki potrafią odróżniać kwiaty dzięki sygnałom wizualnym, szczególnie preferując barwy fioletową i czerwoną, które odpowiadają długości fal 400 nm i 600 nm. Zdolność tę zawdzięczają skomplikowanej budowie oczu. Kwiaty są zależne od motyli w procesie zapylania, co czyni tę relację wzajemnie korzystną.
Migracja
Podczas migracji rusałki pokrzywniki dostosowują się do prądów powietrznych, rozpoczynając lot tylko przy sprzyjających prędkościach wiatru. Jest to możliwe dzięki wyspecjalizowanym narządom czuciowym w czułkach. Ze względu na rozległy zasięg swoich roślin żywicielskich, często przemieszczają się na większe odległości niż inne motyle. Preferują obszary z niskimi zaroślami i krzewami.
Źródło
1. https://en.wikipedia.org/wiki/Small_tortoiseshell [dostęp: 12.08.2024].
© Źródło zdjęcia głównego: Wikimedia Commons. Autor: Jörg Hempel. Licencja: CC BY-SA 3.0 DE.
