Przyszłość religii – cz. 1: Obecna sytuacja

Jak będzie wyglądać przyszłość religii, zwłaszcza gdy świat stoi na krawędzi zagłady? W pierwszej części omówione zostaną procesy, jakie zachodzą dzisiaj w świecie religii.

Do największych religii świata należą chrześcijaństwo, islam, hinduizm i buddyzm. Dane z Pew Research Center między latami 2010-2020 zanotowały wzrost w przypadku trzech pierwszych religii, czyli odpowiednio o 121,6 mln (do 2,3 mld), 346,8 mln (do 2 mld) i 126,3 mln (do 1,2 mld). Wynika to głównie z przyrostu naturalnego na świecie, który co prawda przyhamował, ale pozostawał wysoki, zwłaszcza w krajach Globalnego Południa. Inaczej było z buddystami, których liczba spadła o 18,6 mln (do 0,3 mld)¹.

Chrześcijaństwo pozostaje więc największą religią świata, zresztą wciąż powszechnie uważa się, że ⅓ populacji świata stanowią chrześcijanie. Jednak dane względne pokazują bardziej pesymistyczne trendy. Pomimo liczebnego wzrostu udział chrześcijan w globalnej populacji w latach 2010-2020 spadł dość zauważalnie, z 30,6% do 28,8%. Jest to spadek aż o 1,8%. A zatem już teraz chrześcijanie stanowią bardziej ponad ¼ niż poniżej ⅓ populacji świata.

Co innego muzułmanie, których udział w globalnej populacji we wspomnianym okresie zwiększył się z 23,9% do 25,6%. Jest to zatem wzrost o 1,7%, niemal o tyle samo, o ile spadł udział chrześcijan. A więc w 2010 roku różnica procentowa między chrześcijanami a muzułmanami wynosiła 6,7%, natomiast w 2020 roku już tylko 3,2%. Jeśli ten trend się utrzyma, to do 2030 roku muzułmanie liczebnie wyprzedzą chrześcijan.

Niewierzący i inni niezrzeszeni

Oprócz tego wzrost procentowy zanotowała kategoria ludzi niezrzeszonych w żadnej religii, jako jedyna obok muzułmanów. Do tej grupy zalicza się ateistów, agnostyków i inne osoby niewierzące, a także ludzi wierzących, którzy jednak nie utożsamiają się z żadną zinstytucjonalizowaną religią. Tych ostatnich określa się mianem uduchowionych, ale nie religijnych (spiritual but not religious, SBNR). Według Pew Research Center kategoria wszystkich niezrzeszonych zanotowała procentowy wzrost o 0,9% w okresie 2010-2020. Z kolei w liczbach bezwzględnych powiększyła się ona o 270,1 mln (do 1,9 mld)².

Skąd taki wzrost wśród niezrzeszonych? Wynika on z kilku czynników, które nakładają się na siebie. Po pierwsze, rozwój nauki i wzrost poziomu zamożności, zwłaszcza w cywilizacji zachodniej, która jest kolebką sekularyzmu. Po drugie, powstanie ideologii ateistycznych, szczególnie komunizmu, który pozostaje oficjalną ideologią m.in. w Chinach. Po trzecie, utrata zaufania do religii zinstytucjonalizowanych, co dotyczy zwłaszcza Kościoła rzymskokatolickiego. Wreszcie po czwarte, rozwój ruchów fundamentalistycznych, głównie w świecie islamu, ale i wśród chrześcijan. Czynniki te nadal sprzyjają rosnącemu zeświecczeniu społeczeństw bogatych i ich uniezależnianiu się od wpływu tradycyjnych instytucji religijnych.

Uduchowieni, ale nie religijni

A zatem obecnie świat religii dzieli się na cztery nierówne ćwiartki: 1. chrześcijaństwo (28,8%), 2. islam (25,6%), 3. niezrzeszeni, w tym niewierzący (24,2%), oraz 4. hinduizm, buddyzm, judaizm i pozostałe religie (21,4%)³. Do tych ostatnich zalicza się również konfucjanizm, taoizm, liczne ludowe religie świata o charakterze animistycznym, jak japońskie szintō lub animizm rdzennych Amerykanów, a także ruchy neopogańskie oraz religie UFO lub inne podobne typu scjentologia.

Warto jednak zatrzymać się przy osobach określanych jako uduchowione, ale nie religijne, zaliczanych do kategorii niezrzeszonych. Są to ludzie niezależni od jakiejkolwiek religii, ale które jednak uznają istnienie jakiejś duchowej rzeczywistości. Często są powiązani z ruchem New Age, choć najczęściej odżegnują się od tego terminu. Niemniej tak jak w ruchu New Age, ich duchowość jest równie synkretyczna i eklektyczna. Innymi słowy, traktują wiarę jako czysto indywidualne doświadczenie, samodzielnie wybierając, w co wierzą, a w co nie.

Takie osoby mogą wierzyć w Boga, choć nie muszą, a jeśli wierzą, to zazwyczaj są panteistami. Mogą przyjmować idee z różnych religii, a zwłaszcza z ich ezoterycznych nurtów, takich jak gnostycyzm, sufizm czy tantryzm. Często fascynują się takimi ezoterycznymi tematami, jak zjawiska paranormalne, zaginione kontynenty typu Atlantyda, kosmici, starożytni astronauci itp. Wielu z nich praktykuje medytację, medycynę alternatywną, astrologię, karty tarota czy radzenie się wróżek bądź szamanów.

Oprócz tego ważna jest dla nich troska o środowisko naturalne. Ponieważ wyznają panteizm, a nawet animizm, to uznają całą przyrodę i kosmos za coś świętego, co należy chronić. Są oni zatem naturalnymi sprzymierzeńcami ruchu ekologicznego⁴.

Obecne przekształcenia w świecie chrześcijańskim

Dodatkowo warto przyjrzeć się przemianom, jakie dokonują się w chrześcijaństwie, zwłaszcza amerykańskim. Jest to w zasadzie nie jakieś jedno zjawisko, ale cały złożony zespół zjawisk. Choć mają one charakter głównie protestancki i amerykański, pewne jego przejawy można spotkać także w Polsce. Obejmują one kilka form różnicowania się chrześcijan, które nie były znane przed czasami współczesnymi.

Jakie to zjawiska? Po pierwsze, liberalizacja tradycyjnych Kościołów protestanckich, które są obecnie ekumeniczne i postępowe, takie jak Kościół Prezbiteriański w USA. Po drugie, wyodrębnienie się schizmatyckich Kościołów konserwatywnych, często fundamentalistycznych, sprzeciwiających się tendencjom ekumenicznym i postępowym. Po trzecie, powstanie tzw. Kościołów bezwyznaniowych pośród Kościołów konserwatywnych wymienionych wyżej. Odrzucają one podział chrześcijaństwa na pojedyncze wyznania protestanckie, co zwiastuje pojawienie się swoistego konserwatywnego ekumenizmu.

Po czwarte, pojawienie się megakościołów łączących religię z rozrywką i prowadzonych zasadniczo jak biznes. Po piąte, narodziny skrajnych ruchów rasistowskich z pogranicza chrześcijaństwa, inspirowanych np. nazizmem, z których na pierwszy rzut wysuwa się Christian Identity. Wreszcie po szóste, mamy chrześcijański indywidualizm w duchu zjawiska ludzi uduchowionych, ale nie religijnych. Takie osoby nie ufają żadnym instytucjom kościelnym, ale zachowują wiarę chrześcijańską, jednocześnie twierdząc, że samodzielnie potrafią interpretować Biblię.

Z tego powodu Kościoły chrześcijańskie w Ameryce po części przypominają scenę polityczną⁵. Moglibyśmy wręcz sklasyfikować różne Kościoły i organizacje chrześcijańskie, podobnie jak klasyfikuje się partie polityczne: lewicowe (postępowe), prawicowe (konserwatywne), biznesowe (megakościoły), skrajne (rasistowskie) itp. I właśnie te różnice, a zwłaszcza różnice między Kościołami postępowymi (lewicowymi) i konserwatywnymi (prawicowymi), stają się dzisiaj ważniejsze niż różnice między odrębnymi wyznaniami.

Obecna sytuacja religii – podsumowanie

Dzisiejszy świat religii przechodzi bardzo interesujące transformacje. Spada udział chrześcijan, za to rośnie udział muzułmanów i ludzi niezrzeszonych, w tym zarówno niewierzących, jak i uduchowionych. Ci ostatni uczestniczą w zjawisku na wskroś nowoczesnym i często podejmują tematy, które brzmią bardzo współcześnie. Ale i świat chrześcijański, choć niemal zawsze był podzielony na wyznania, dziś dzieli się także pod kątem ideologicznym.

Te procesy będą zapewne trwały dalej. A więc jak będzie wyglądać przyszłość religii? Wszystko zależy od tego, jak będzie wyglądać przyszłość świata, zwłaszcza że wiele religii, także chrześcijaństwo, przewiduje nadejście końca świata. Co się zatem może stać z religiami, jeśli wydarzenia na świecie zaczną przypominać apokalipsę? Więcej na ten temat w części drugiej.

Polecamy również inne artykuły:

• Jezus Chrystus a założyciele innych religii
• Religia w służbie cywilizacji – część 1: Gospodarka i nauka
• Religia źródłem wszelkiego zła? – część 1: Monoteizm i politeizm
• Nauka kontra religia – kto ma rację?

Przypisy

1. C. Hackett et al., How the Global Religious Landscape Changed From 2010 to 2020, Pew Research Center, 09.06.2025, https://www.pewresearch.org/religion/2025/06/09/how-the-global-religious-landscape-changed-from-2010-to-2020/ [dostęp: 13.06.2025].
2. Ibid.
3. Ibid.
4. J.G. Melton, New Age movement, Encyclopaedia Britannica, 09.05.2025, https://www.britannica.com/topic/New-Age-movement [dostęp: 13.06.2025].
5. T. Reese, Churches and political parties are in the same pickle, National Catholic Reporter, 21.06.2016, https://www.ncronline.org/blogs/faith-and-justice/churches-and-political-parties-same-pickle [dostęp: 13.06.2025].

© Źródło zdjęcia głównego: Canva.