Wrotki (Rotifera, wcześniej Rotatoria) to typ małych, przezroczystych zwierząt bezkręgowych. Są one szeroko rozpowszechnione w środowiskach słodkowodnych na całym świecie, kilka gatunków występuje w wodach słonych.
Niektóre wrotki swobodnie pływają, inne poruszają się ruchem pełzającym po powierzchni, a niektóre są osiadłe i żyją w strukturach przytwierdzonych do podłoża. Część z nich tworzy kolonie.
Wrotki odgrywają kluczową rolę w zooplanktonie słodkowodnym, ponieważ stanowią źródło pożywienia, a przede wszystkim uczestniczą w rozkładzie materii organicznej.
Istnieją też gatunki endemiczne wrotek.
Taksonomia i nazewnictwo
Wrotki zostały po raz pierwszy opisane w 1696 roku przez pastora Johna Harrisa.
Dotychczas wyodrębniono około 2200 gatunków tych zwierząt, a ich klasyfikacja nadal podlega zmianom. Jedna z propozycji dzieli je na trzy gromady w ramach typu wrotki: Seisonidea, Bdelloidea i Monogononta.
Anatomia
Wrotki wykazują symetrię dwuboczną i przybierają różne kształty,zazwyczaj mają formę cylindryczną. Ich ciało dzieli się na głowę, tułów i nogę. Oskórek (kutikula – zewnętrzna osłona) może być gruby i sztywny lub elastyczny. Sztywne kutikule często składają się z kilku warstw.
Dwie najbardziej wyróżniające cechy wrotków to obecność korony na głowie, czyli struktury pokrytej rzęskami, oraz umięśniona gardziel (mastaksu). U bardziej prymitywnych gatunków korona tworzy prosty pierścień rzęsek wokół otworu gębowego, z dodatkowym pasmem rzęsek rozciągającym się na tył głowy.
Tułów stanowi główną część ciała. Noga wystaje z tyłu tułowia i jest zazwyczaj wąska, co nadaje jej wygląd ogona. Kutikula często tworzy w tej partii ciała pierścienie, co sprawia, że noga wygląda na segmentowaną, choć wewnątrz tworzy strukturę jednolitą. U wielu wolno pływających gatunków noga jest znacznie zmniejszona lub całkowicie nieobecna.
Układ nerwowy
Wrotki posiadają niewielki zwój mózgowy, znajdujący się tuż nad mastaksem, z którego rozchodzi się szereg nerwów w całym ciele. Zazwyczaj układ nerwowy ma prostą strukturę i stanowi około 25% z około 1000 komórek wrotków.
Zwierzęta te zazwyczaj mają jedną lub dwie pary krótkich czułków oraz nawet do pięciu oczu, które często składają się z jednej komórki fotoreceptorowej.
Szczeciny korony są wrażliwe na dotyk, a w regionie głowy znajdują się także pary drobnych dołków czuciowych wyłożonych rzęskami.
Organ retrocerebralny
Pomimo ponad 100 lat badań, anatomia wrotków nadal zawiera słabo poznane elementy. Jednym z bardziej tajemniczych organów jest organ retrocerebralny (RCO), którego morfologia, funkcja i rozwój pozostają niejasne. Znajduje się blisko mózgu, zazwyczaj składa się z jednego lub kilku gruczołów oraz worka lub zbiornika.
Główne hipotezy sugerują, że RCO wydziela substancję podobną do śluzu, która wspomaga lokomocję przydenną, przyczepność i/lub rozmnażanie. Potrzebne są jednak dalsze badania do pełnego zrozumienia jego funkcji.
Układ pokarmowy
Rzęski wieńcowe poprzez ruch tworzą prąd wodny, który transportuje pokarm do gardzieli. Mastaks zawiera skamieniałe struktury szczękowe, które różnią się kształtem w zależności od diety. Gardziel służy do chwytania pokarmu, niekiedy pełni funkcję przyczepiania się do gospodarza.
Za mastaksem znajduje się przełyk, prowadzący do żołądka, w którym zachodzi trawienie. Żołądek łączy się z jelitem, które kończy się kloaką.
Biologia
Dorosłe wrotki często mają stałą liczbę komórek, zwykle około 1000.
Odżywianie
Wrotki żywią się cząstkami detrytusu, martwymi bakteriami, glonami i pierwotniakami. Podobnie jak skorupiaki, wrotki przyczyniają się do recyklingu składników odżywczych, dlatego są używane w akwariach, aby pomóc w oczyszczaniu wody.
Rozmnażanie
Samice wrotków są zazwyczaj większe od samców, z różnicą, która może wynosić nawet do dziesięciu razy. W gatunkach partenogenetycznych (zdolnych do autonomicznego rozwoju zarodka z komórki, inaczej dzieworództwo) samce mogą pojawiać się tylko sezonowo lub w ogóle.
Układ rozrodczy samicy wrotka składa się z jednego lub dwóch jajników. Każdy z nich wyposażony jest w gruczoł, który dostarcza żółtko do jaj. Jajniki i gruczoły łączą się w jedną strukturę w przedniej części ciała, która prowadzi do kloaki przez jajowód.
Samce nie mają funkcjonalnego układu pokarmowego, a zatem żyją krótko. Często są płodne płciowo zaraz po urodzeniu.
Trzy gromady wrotków mają inne mechanizmy reprodukcyjne: Seisonidea rozmnażają się płciowo, Bdelloidea partenogenetycznie, a Monogononta używają obu metod naprzemiennie. W wyniku reprodukcji mogą powstać samice-klony, jaja haploidalne (zawierające pojedynczy zestaw chromosomów), rozwijające się jako samce lub “jaja spoczynkowe” (które mają przetrwać niekorzystne warunki zewnętrzne).
Większość wrotków wylęga się jako miniaturowe dorosłe osobniki. Gatunki osiadłe rodzą się jako wolno pływające larwy.
Anabioza
Samice wrotków z gromady Bdelloidea nie mogą produkować tzw. jaj spoczynkowych, ale wiele z ich przedstawicielek potrafi przetrwać długie okresy niekorzystnych warunków. Ta zdolność, znana jest jako anabioza, czyli stan przejściowego i odwracalnego wygaszenia aktywności życiowej organizmu (“pozorna śmierć”), który występuje jako reakcja na trudne warunki środowiskowe (takie jak bardzo niska temperatura czy brak wody).
Zagrożenia
Wrotki padają ofiarą zwierząt takich jak widłonogi, ryby (np. śledzie, łososie), mszywioły, meduzy, ukwiały, rozgwiazdy i niesporczaki.
Źródło
1. https://en.wikipedia.org/wiki/Rotifer [dostęp: 05.09.2024].
© Źródło zdjęcia głównego: Wikimedia Commons. Autor: Luo Y, Segers H. Licencja: CC BY 3.0.
