Rywalizacja jest obecna w wielu miejscach – w szkole, w firmie czy na salach treningowych. Możemy ją spotkać wszędzie tam, gdzie mamy ten sam lub zbliżony cel i chcemy go zrealizować lepiej lub szybciej od innych. Towarzyszy nam od najmłodszych lat, choć początkowo konkurujemy często w sposób nieświadomy. I choć współzawodnictwo bywa zdrowe, może też przerodzić się w poważny problem – wtedy, gdy wszystkie nasze działania, zarówno na polu prywatnym, jak i zawodowym, będziemy podejmować wyłącznie po to, by udowodnić innym, że jesteśmy lepsi.
Definicja
Rywalizacja, czyli inaczej współzawodnictwo, jest nieodłącznym elementem naszego życia i ludzkich interakcji. Polega na konkurowaniu między sobą osób lub grup, którego celem jest zdobycie przewagi nad innymi.
Rywalizujemy w różnych dziedzinach, zazwyczaj na polu sportowym, zawodowym czy np. naukowym. Warto też podkreślić, że współzawodnictwo stanowi naturalną składową życia społecznego, która ma wpływ zarówno na postęp ekonomiczny, jak i psychologiczny.
Można wyróżnić zalety i wady rywalizacji. Pozytywne i negatywne strony tego procesu zależne są od sposobu, w jaki ze sobą rywalizujemy, jak i kontekstu, w którym do tego dochodzi. Takie współzawodnictwo może wydobyć z nas to, co najlepsze, ale i te najgorsze cechy.
Rodzaje rywalizacji
Wyróżniamy następujące rodzaje rywalizacji:
- rywalizacja konstruktywna – zorientowana na rozwój i osiąganie sukcesów;
- rywalizacja destruktywna – jej celem jest zniszczenie innych, aby tą drogą osiągnąć przewagę.
Rywalizacja konstruktywna
Jak podaje Encyklopedia Zarządzania, istotą tej formy rywalizacji jest pomoc osobie przegrywającej przez osobę wygrywającą. Gdy zwycięzca osiąga cel, tłumaczy pokonanemu, co powinien zrobić inaczej, aby następnym razem uzyskać lepszy wynik lub zbliżyć się do upragnionego celu. W takiej sytuacji osoba, która przegrała, wzbogaca się zawsze o wiedzę i cenne doświadczenie – a te z kolei może wykorzystać w kolejnych podobnych sytuacjach.
Jest to więc ten rodzaj rywalizacji, której celem jest wzajemny rozwój, a nie zniszczenie przeciwnika. Wygranym jest tu nie tylko osoba z lepszymi wynikami, ale również ten, kto mimo przegranej staje się bogatszy o doświadczenie. To właśnie określa najistotniejszy element współzawodnictwa konstruktywnego: koncentracja na pozytywach oraz możliwość czerpania nauki od innych.
Warto podkreślić, że rywalizacja konstruktywna jest ważnym narzędziem w procesie zarządzania zespołem. Stanowi tzw. motywujący czynnik rozwoju – pracownik nabywający doświadczenia i wiedzy z każdym zrealizowanym zadaniem, czuje się bardziej zmotywowany do dalszego działania. Co więcej, czuje się pozytywnie do niego zdopingowany i towarzyszy mu poczucie sprawiedliwości, a to napędza go do cięższej pracy.
Słowem podsumowania: istotą rywalizacji konstruktywnej jest wspólny cel i sukces. Nie ma miejsca na brak zaufania.
Rywalizacja destruktywna
Uczestnicy tej formy współzawodnictwa skupiają się wyłącznie na uzyskaniu przewagi – zazwyczaj kosztem innych. Są zorientowani tylko na korzyść własną. Dążąc do upragnionego celu, często czynią wiele szkód w otoczeniu. Ponieważ targają nimi emocje, tracą oni umiejętność realnej oceny sytuacji. Co więcej, wykazują często skłonność do popadania w konflikty z innymi uczestnikami rywalizacji. Nie potrafią się też wycofać z tej destruktywnej formy działania.
W przypadkach, kiedy mamy do czynienia z tego typu negatywnym współzawodnictwem, mogą pojawić się takie problemy, jak zaburzenia zdrowotne, stres, wzajemna wrogość i brak zaufania, a nawet depresja.
Rywalizacja destruktywna pociąga za sobą szereg negatywnych konsekwencji, a należą do nich:
- spory;
- niszczenie relacji;
- nieporozumienia;
- utrata panowania nad emocjami;
- wzrost agresji;
- zmniejszona motywacja.
Do zjawisk, które świadczą o współzawodnictwie destruktywnym, zaliczamy m.in.:
- bezwzględność;
- egoizm;
- zazdrość;
- nieuczciwość;
- mściwość.
Bezwzględność
Co do zasady pragnienie bycia w czymś efektywniejszym lub szybszym od innych nie jest złe. Problem pojawia się, gdy to dążenie staje się celem samym w sobie, kiedy za wszelką cenę chcemy wyeliminować rywala – pokonać go, by udowodnić swoją wyższość.
Egoizm
Umiejętność współpracy jest kluczowa, sprzyja bowiem efektywności i osiąganiu efektu synergii. Tymczasem egoista ani myśli współpracować – liczy się dla niego wyłącznie jego sukces. Potrzeba demonstrowania własnej wyższości stanowi czynnik uniemożliwiający działanie zespołowe.
Zazdrość
Rywalizując konstruktywnie, chcemy, by zwyciężył lepszy. Traktujemy taką osobę z szacunkiem i podziwiamy ją. Do ewentualnych porażek podchodzimy jak do lekcji – wyciągamy z nich wnioski, za sprawą czego poszerzamy swoją wiedzę i zyskujemy doświadczenie. Natomiast ktoś, kto rywalizuje w destruktywny sposób, zazdrości innym sukcesów oraz deprecjonuje osoby, które okazały się od niego lepsze.
Mściwość
Osobie rywalizującej destruktywnie brakuje umiejętności radzenia sobie z porażkami. Ktoś taki nie analizuje przyczyn swojego niepowodzenia, ponieważ woli szukać zemsty.
Nieuczciwość
Dla osoby rywalizującej w niezdrowy sposób cel uświęca środki. Może więc posunąć się do okrutnych i wyrachowanych działań, takich jak np. kradzież cudzych pomysłów i przedstawianie ich jako własnych.
Alternatywa
Czy istnieje zdrowsza, bardziej konstruktywna i korzystna alternatywa dla rywalizacji? Tak, jest nią współpraca, czyli zgodne działanie dla osiągnięcia wspólnego sukcesu. Jak udowodniły badania, sprzyja ona większemu zaufaniu, lepszym relacjom interpersonalnym, a także efektywniejszej komunikacji.
Choć rywalizacja może czasami być nieunikniona, współpraca niejednokrotnie przynosi więcej korzyści. Do jej pozytywnych efektów należą:
- wzrost zaangażowania i aktywności;
- budowanie więzi międzyludzkich;
- wzrost kreatywności;
- efektywność;
- poczucie odpowiedzialności;
- wzrost motywacji;
- efekt synergii.
Podsumowanie
Podsumowując, rywalizacja stanowi stały element naszego życia i istnieje jej konstruktywna, jak i destruktywna forma. To od nas zależy, którą wybierzemy.
Zdrowe współzawodnictwo wiąże się z takimi korzyściami, jak np. wysoka motywacja oraz zdobycie cennego doświadczenia i wiedzy. Pamiętajmy jednak, że niejednokrotnie jeszcze więcej korzyści przynosi współpraca. Warto znaleźć pomiędzy nimi równowagę i osiągnąć sukces nie tylko dla siebie, ale i dla innych.
W tym miejscu warto też wspomnieć słowa, jakimi Jezus Chrystus zwrócił się do swoich uczniów, gdy ci toczyli spór o to, który z nich jest ważniejszy: „Jeśli ktoś chce być pierwszy, niechaj stanie się ze wszystkich ostatnim i sługą wszystkich”. Jezus nigdy nie zachęcał uczniów do robienia postępów duchowych w drodze rywalizacji (Mk 9, 33-37).
Źródła
- Wiktor Tokarski, Rywalizacja: definicja, rodzaje i korzyści – wszystko, co powinieneś wiedzieć, https://www.wiktortokarski.pl/, 13.07.2023, https://www.wiktortokarski.pl/rywalizacja-definicja-rodzaje-i-korzysci/
- Oliwia Solarska, Rywalizacja, https://mfiles.pl/pl/index.php/, 27.11.2023, https://mfiles.pl/pl/index.php/Rywalizacja
- Rywalizacja – kiedy zaczyna wymykać się spod kontroli…, www.pracuj.pl, 06.03.2019, https://porady.pracuj.pl/zycie-zawodowe/rywalizacja-kiedy-zaczyna-wymykac-sie-spod-kontroli/
