Pijawki, pijawki właściwe należące do podgromady Hirudinea w typie pierścienic (Annelida), to segmentowane robaki pasożytnicze lub drapieżne, które są blisko spokrewnione ze skąposzczetami, do których należą dżdżownice. Podobnie jak one, posiadają miękkie, segmentowane ciała, które mogą się rozciągać i kurczyć. Oba te organizmy są hermafrodytami i posiadają siodełko. Pijawki wyróżniają się jednak obecnością przyssawek na obu końcach ciała oraz pierścieniowych oznaczeń, które nie odpowiadają wewnętrznej segmentacji. Ich ciało jest umięśnione i stosunkowo zwarte, a celom zredukowany został do niewielkich kanałów.
Większość gatunków pijawek zamieszkuje środowiska słodkowodne, choć niektóre można spotkać także na lądzie i w morzach. Najbardziej znane gatunki, takie jak pijawka lekarska (Hirudo medicinalis), są hematofagiczne – przyczepiają się do żywiciela za pomocą przyssawki i żywią się krwią, wydzielając przy tym hirudynę, która zapobiega jej krzepnięciu.
Zwierzęta te były stosowane w medycynie od czasów starożytnych do XIX wieku — używano ich do upuszczania krwi. Współcześnie znajdują zastosowanie w leczeniu chorób stawów, takich jak zapalenie nadkłykcia czy choroba zwyrodnieniowa stawów, a także chorób naczyniowych oraz w mikrochirurgii. Hirudyna, wydzielana przez pijawki, jest stosowana jako lek przeciwzakrzepowy.
Anatomia i fizjologia
Pijawki wykazują niezwykłe podobieństwo morfologiczne między sobą, co odróżnia je od typowych pierścienic. Większość ich celomu wypełniona jest tkanką botryoidalną (luźna tkanka łączna złożona z komórek pochodzenia mezodermalnego), a pozostała część jamy ciała została zredukowana do czterech wąskich, podłużnych kanałów. Ciało tych zwierząt jest zazwyczaj spłaszczone grzbietowo-brzusznie i zwęża się na obu końcach. Jest to możliwe dzięki rozbudowanemu układowi mięśniowemu, który składa się z mięśni podłużnych, okrężnych i skośnych, co pozwala na dużą elastyczność i przybieranie różnorodnych kształtów.
Większość pijawek posiada przyssawkę zarówno na przednim (anteriornym), jak i tylnym (posteriornym) końcu ciała, choć u niektórych prymitywnych gatunków występuje ona tylko na końcu tylnym. Pomimo że zwierzęta te są segmentowanymi organizmami ich zewnętrzna segmentacja, jest zamaskowana przez wtórne oznaczenia pierścieniowe. Wszystkie pijawki mają 32 segmenty, zwane somitami. Odcinek głowowy tworzy prostomium (płat przedgębowy) i 4 segmenty. Na jego wierzchniej stronie znajdują się oczy (1— 10 par) o różnej — w zależności od gatunku — wielkości, kształcie i rozmieszczeniu. U niektórych gatunków oczy wcale nie występują.
Pierwotny układ krwionośny został zastąpiony zmodyfikowanym celomem, zwanym układem hemocelomicznym, a płyn celomiczny pełni funkcję krwi. Kanały hemocelomiczne biegną wzdłuż całego ciała, przy czym dwa główne znajdują się po obu stronach. Część nabłonka wyściełającego kanały zawiera komórki chloragogenowe, które są odpowiedzialne za magazynowanie substancji odżywczych oraz wydalanie. W środkowej części ciała znajduje się od 10 do 17 par metanefrydiów, które pełnią funkcję narządów wydalniczych.
Rozmnażanie i rozwój
Pijawki są hermafrodytami, co oznacza, że posiadają zarówno męskie, jak i żeńskie narządy rozrodcze. Co ciekawe, najpierw dojrzewają jądra, a dopiero później jajniki. W przypadku hirudynidów, pary pijawek ustawiają się w taki sposób, że ich regiony siodełkowe (clitellum) stykają się ze sobą, a przedni koniec jednej pijawki skierowany jest ku tylnemu końcowi drugiej. W ten sposób gonopory męskie i żeńskie dwóch osobników znajdują się w bezpośrednim kontakcie. Penis jednej pijawki wprowadza spermatofor do żeńskiego gonoporu drugiej, a nasienie jest przenoszone do pochwy, gdzie prawdopodobnie jest przechowywane.
Niektóre gatunki pijawek ryjkowych (Rhynchobdellida) i bezryjkowych (Arhynchobdellida) nie posiadają penisa. U nich nasienie jest przenoszone poprzez iniekcję hipodermiczną. Splatają się i chwytają przyssawkami, a spermatofor zostaje wstrzyknięty przez skórę drugiego osobnika, zazwyczaj w region siodełkowy. Nasienie następnie przemieszcza się do woreczków jajnikowych przez kanały celomiczne lub przez specjalne tkanki „docelowe”, które umożliwiają jego transport.
Jakiś czas po kopulacji pijawki składają małe jaja, które charakteryzują się niewielką ilością żółtka. U większości gatunków z siodełka wydzielany jest kokon wypełniony albuminą, który przechodzi przez żeński gonopor i otrzymuje jedno lub więcej jaj. W przypadku północnoamerykańskiego gatunku Erpobdella punctata samica składa około pięciu jaj w każdym kokonie, a w ciągu całego sezonu produkuje około dziesięciu kokonów. Cykl życiowy pijawek trwa zazwyczaj rok lub dwa lata.
Układ nerwowy
Układ nerwowy pijawek składa się z kilku dużych komórek nerwowych. Główny ośrodek obejmuje zwoje mózgowe umiejscowione nad przewodem pokarmowym. Od tego punktu biegnie do tyłu rdzeń nerwowy — wzdłuż brzusznego kanału celomicznego. W segmentach od dwudziestego siódmego do trzydziestego trzeciego pary zwojów łączą się, tworząc zwój ogonowy. Kilka nerwów czuciowych łączy się bezpośrednio ze zwojem mózgowym, a w każdym segmencie znajdują się komórki czuciowe i ruchowe połączone ze zwojami brzusznego rdzenia nerwowego.
Pijawki potrafią wykrywać dotyk, wibracje, ruchy pobliskich obiektów oraz substancje chemiczne wydzielane przez żywicieli. Gatunki słodkowodne reagują na potencjalnych żywicieli w ciągu kilku sekund, pełzając lub pływając w ich kierunku.
Źródło
1.https://en.wikipedia.org/wiki/Leech [dostęp: 24.09.2024].
© Źródło zdjęcia głównego: Wikimedia Commons. Autor: Thejaswi I. Licencja: CC BY-SA 2.0.
