Dżdżownicowate, dżdżownice (Lumbricidae), to rodzina skąposzczetów a zarazem grupa gatunków występująca głównie w umiarkowanych regionach półkuli północnej, obejmujących Europę, północną Afrykę, Bliski Wschód i Azję.
Dżdżownice te stanowią znaczącą część fauny glebowej Europy. Wprowadzone do Ameryki Północnej przez pierwszych europejskich osadników, rozprzestrzeniły się tam tak skutecznie, że obecnie dominują w ekosystemach na wschód od Gór Skalistych. Zostały również wprowadzone do umiarkowanych regionów półkuli południowej, takich jak Australia, Afryka Południowa i Patagonia, gdzie z powodzeniem się zadomowiły. Rodzina ta obejmuje setki gatunków.
Odgrywają one kluczową rolę w ekosystemach, zwłaszcza w procesach glebotwórczych, cyklu materii organicznej i węgla, a także w regulacji metali ciężkich w zanieczyszczonych glebach.
Ekologia
W latach 70. XX wieku agronom Marcel Bouché podzielił dżdżownice na trzy grupy bazując na ich cechach morfologicznych, fizjologicznych i ekologicznych.
Pierwsza grupa to dżdżownice małe, często brązowe, co pomaga im w kamuflażu i ochronie przed słońcem. Żyją na powierzchni gleby, głównie w ściółce, którą się żywią, i zazwyczaj nie tworzą korytarzy w glebie. Charakteryzują się wysoką zdolnością rozmnażania, szybkim wzrostem, dużą mobilnością i krótkim życiem.
Druga grupa to dżdżownice od małych do średnich rozmiarów, zazwyczaj jasne lub bez pigmentacji. Żyją w górnych warstwach gleby, tworząc rozgałęzione, ale tymczasowe sieci korytarzy. Żywią się martwymi korzeniami i materią organiczną zmieszaną z minerałami. Rozmnażają się wolniej, ale żyją dłużej.
Trzecia grupa to dżdżownice osiągające od średnich do dużych rozmiarów. Mają kolor od czerwonego po brązowoszary. Tworzą pionowe, stałe korytarze w glebie, które umożliwiają wymianę wody i powietrza. Żywią się materią organiczną z powierzchni gleby, na której również składają swoje odchody. Rozmnażają się powoli i mają długi okres życia. W niesprzyjających warunkach, takich jak susza czy zimno, przechodzą w stan nieaktywności zwany diapauzą.
Rozmnażanie
Wszystkie dżdżownicowate są pierwotnie hermafrodytami. Wśród nich, np. dżdżownica ziemna, rozmnaża się płciowo w procesie zwanym „dwurodzicielskim”. Oznacza to, że każdy osobnik jest najpierw samcem, a potem samicą. W trakcie kopulacji dwa osobniki łączą się w okolicy swojego klitellum (kolorowego, opuchniętego pierścienia umieszczonego w przedniej części ciała), ustawiając się głowami w przeciwnych kierunkach. Po wzajemnej wymianie gamet przechowują je. W klitellum produkowany jest kokon, do którego dodawane są jedno lub więcej jaj, zapładnianych plemnikami od wcześniejszego partnera. Kokon przesuwany jest wzdłuż ciała dżdżownicy, aż odpada i zamyka się na obu końcach, po czym zostaje zakopany w ziemi. Niektóre gatunki rozmnażają się bezpłciowo poprzez partenogenezę.
Dorosłe dżdżownice produkują różne ilości kokonów rocznie, co zależy od wieku, klimatu (np. susza, zimno) oraz warunków życia. Obecności zanieczyszczeń wpływa na czas inkubacji. Produkują od 3 do 106 kokonów rocznie.Są one odporne na ekstremalne warunki, takie jak susza, choć ta może prowadzić do odwodnienia i opóźniać rozwój embrionu.
Rozwój młodych dżdżownic
Czas dojrzewania zależy od gatunku i warunków środowiskowych, takich jak temperatura, wilgotność i dostępność pożywienia. Np. Aporrectodea caliginosa dojrzewa od 3 do 6 tygodni, podczas gdy dżdżownica zwyczajna potrzebuje roku w warunkach naturalnych, a tylko kilku miesięcy w laboratorium, aby osiągnąć dojrzałość płciową.
Długość życia
Czas życia dżdżownicowatych zależy od gatunku, siedliska i warunków klimatycznych. Zwyczajna może ona żyć kilka lat w laboratorium, ale w naturalnych warunkach, szczególnie na polach uprawnych, jej oczekiwana długość życia spada do kilku miesięcy.
Rola w ekosystemie
Dżdżownice pełnią rolę inżynierów ekosystemu ziemnego. Kształtują glebę, stymulują aktywność mikrobiologiczną, rozkładają i mieszają materię organiczną, łącząc ją z minerałami, co poprawia napowietrzanie gleby oraz jej przepuszczalność i zdolność do retencji wody. Przekształcanie gleby przynosi wiele korzyści, takich jak zmniejszenie erozji, zwiększenie produkcji roślinnej.
Zagrożenia
Dżdżownice, ze względu na swoją obecność w górnych warstwach gleby i tryb odżywiania, są bardzo wrażliwe na zanieczyszczenia. W związku z tym stanowią doskonałe bioindykatory, odzwierciedlając stan i użytkowanie ekosystemu glebowego. Dotyczy to szczególnie populacji żyjących w pobliżu obszarów przemysłowych i miejskich, zanieczyszczonych metalami ciężkimi, jak cynk, miedź, kadm, rtęć i ołów. Mikroplastiki stanowią także poważne zagrożenie, szczególnie dla ich rozmnażania. W rolnictwie przemysłowym zanieczyszczenia stanowią bezpośrednie zagrożenie dla dżdżownic i ich drapieżników, gromadząc się także w łańcuchu pokarmowym.
Źródło
1. https://fr.wikipedia.org/wiki/Lumbricidae [dostęp: 30.08.2024].
© Źródło zdjęcia głównego: Wikimedia Commons. Autor: Beentree. Licencja: CC BY-SA 3.0.
