Nosacz sundajski (Nasalis larvatus), znany też jako nosacz lub nosacz trąbowy, jest gatunkiem ssaka naczelnego zaliczanego do rodziny koczkonadowatych (Cercopithecidae). Reprezentuje podrodzinę gerez (Colobinae). Małpę łatwo rozpoznać po relatywnie dużym nosie oraz długim ogonie. Całe ciało zwierzęcia pokrywa rudo-brązowa sierść. Nosacz jest gatunkiem endemicznym. Jego liczne populacje notuje się na terenie wyspy Borneo zlokalizowanej w południowo-wschodniej Azji. Tam zasiedla rejony przybrzeżne oraz lasy namorzynowe.
Taksonomia
Pierwszy naukowy opis nosacza trąbowego powstał w 1787 roku. Wpis zatytułowany Cercopithecus larvatus został stworzony przez niemieckiego przyrodnika Friedricha von Wurmba. Przygotowana charakterystyka dotyczyła okazu pochodzącego z zachodniego Kalimantanu w Indonezji.
Większość naukowców uważa, że nosacz sundajski to gatunek monotypowy. Niektórzy badacze stoją jednak na stanowisku, że w jego obrębie należałoby wyróżnić dwa podgatunki:
- Nasalis larvatus larvatus – zasiedlający tereny ciągnące się w pasie od Kambodży po Filipiny;
- Nasalis larvatus orientalis – występujący jedynie na obszarze północno-wschodniego Kalimantanu.
Różnice między przedstawicielami tych podgatunków są minimalne.
Opis
Nosacze to jedne z największych małp zamieszkujących Azję. U reprezentantów tego gatunku stwierdza się wyraźny dymorfizm płciowy. Samce są znacznie większe i cięższe od samic. Długość ciała osobników płci męskiej waha się od 66 do 76,2 cm przy wadze wynoszącej od 16 do 22,5 kg. Masa ciała największych okazów może oscylować na poziomie nawet 30 kg. Długość ciała samic mieści się natomiast w przedziale od 53,3 do 62 cm. Zwykle ważą od 7 do 12 kg. Maksymalnie mogą osiągnąć masę ciała 15 kg. U samców doskonale widoczny jest czerwony penis oraz czarna moszna.
Sierść nosaczy trąbowych jest relatywnie długa. Wyróżnia ją rudo-brązowy lub jasnopomarańczowy kolor. Ubarwienie pyska małpy zmienia się wraz z wiekiem. Po narodzinach jest on niebieski, później natomiast staje się szary. Ostatecznie przybiera odcień kremowy. Dzieje się tak na przełomie ósmego i dziewiątego miesiąca życia. Brzuch nosacza jest wyraźnie zaokrąglony. Łapy zwierzęcia zakończone są palcami częściowo połączonymi błoną pławną.
Duży, osiągający nawet 10 cm długości, nos jest charakterystyczny głównie dla samców. U samic ta część ciała jest znacznie mniejsza. Młode osobniki mają nos wygięty nieco ku górze.
Występowanie i środowisko
Nosacze sundajskie zamieszkują Borneo. Ich obecność stwierdza się w trzech krajach na tej wyspie. Są to Brunea, Indonezja oraz Malezja. Małpy najchętniej przebywają na terenach zlokalizowanych w pobliżu rzek i jezior. Z reguły nie oddalają się od swojego terytorium. Często spotyka się je w nadrzecznych i namorzynowych lasach. Zasiedlają także mokradła oraz lasy wapienne. Nosacze doskonale pływają. Potrafią też nurkować na głębokość do 20 metrów.
Zachowanie społeczne
Nosacze trąbowe grupują się w różnego rodzaju stada. Niektóre z nich składają się wyłącznie z osobników płci męskiej. Częściej jednak do takich grup należą: jeden samiec, kilka samic oraz ich potomstwo. Skład grup zmienia się w zależności od okoliczności. Zarówno osobniki płci męskiej, jak i żeńskiej wykazują tendencje do opuszczania stad. Samce będące do tej pory przywódcami grup mieszanych często po kilku latach przechodzą do grup samczych. Z kolei samice szukają innych stad w celu znalezienia nowych źródeł pożywienia bądź poprawy pozycji społecznej. Mieszanie się ze sobą różnych grup pozwala zminimalizować ryzyko powstawania wad genetycznych u potomstwa z powodu kojarzenia się ze sobą blisko spokrewnionych osobników.
Rozmnażanie
Samice stają się zdolne do rozrodu po ukończeniu piątego roku życia. Genitalia osobników płci żeńskiej gotowych do zapłodnienia zwykle są zaczerwienione. Młode nosacze z reguły przychodzą na świat w okresie pomiędzy marcem a majem. W okresie godowym przedstawiciele obu płci wykazują chęć do kopulacji. W praktyce ich starania o odbycie tego aktu nie zawsze kończą się jednak powodzeniem.
Czas trwania ciąży u nosaczy trąbowych wynosi od 166 do 200 dni. Matka karmi potomstwo mlekiem przez około 7 miesięcy. Młode stają się jednak zdolne do przyjmowania stałego pokarmu już w wieku 6 tygodni. Małpki po narodzinach zostają dokładnie wylizane przez samice, które zjadają także łożysko. U przedstawicieli tego gatunku niekiedy stwierdza się przypadki zabijania potomków innych samców przez nowych przywódców stada.
Komunikacja
Nosacze sundajskie wydają różne odgłosy. Zwykle służą one do wzajemnego komunikowania się między sobą, a także do ostrzegania innych osobników o zbliżającym się drapieżniku. Małpy porozumiewają się też ze sobą w sposób niewerbalny. Robią to poprzez machanie gałęziami, skakanie albo szczerzenie zębów.
Żywienie i aktywności
Nosacze zalicza się do roślinożerców. Ich ulubionym przysmakiem są młode liście i niedojrzałe owoce różnych roślin. Chętnie jedzą także kwiaty i nasiona. Niektóre osobniki polują też na owady. Skład ich diety uzależniony jest od pory roku. Owoce stanowią główny komponent ich jadłospisu w okresie od stycznia do maja. W pozostałych miesiącach żywią się natomiast liśćmi.
Małpy w ciągu dnia przemieszczają się w obrębie swojego terytorium. Tam żerują oraz odpoczywają. Często też podchodzą do wody w celu ugaszenia pragnienia.
Status ochrony
Międzynarodowa Unia Ochrony przyrody (IUCN) uznaje nosacza trąbowego za gatunek zagrożony wymarciem. Do drastycznego zmniejszenia się liczebności jego populacji w ostatnich latach przyczyniły się głównie polowania organizowane na masową skalę. Nie bez znaczenia jest też utrata naturalnych siedlisk. Małpy objęte są ścisłą ochroną gatunkową na terenie całej wyspy Borneo.
Przy okazji polecamy zapoznać się z artykułami:
- Jaskółka rdzawoszyja
- Hatteria – tuatara – łupkoząb
- Nietoperze, pszczoły, motyle – złożona inżynieria
- Czy Księżyc jest dziełem przypadku?
- Zagadka Whopper Sand
Źródło
1. https://en.wikipedia.org/wiki/Proboscis_monkey [dostęp: 19.12.2024]
© Źródło zdjęcia głównego: Wikimedia Commons. Autor: Charles J. Sharp. Licencja: CC BY-SA 4.0.
