Niesporaczki (Tardigrady), potocznie nazywane „niedźwiedziami wodnymi” to pospolite, bardzo małe zwierzęta bezkręgowe, zaliczanych do pierwoustnych (Protostomia). Po raz pierwszy zostały opisane przez niemieckiego zoologa Johanna Augusta Ephraima Goeze w 1773 roku, który określił je mianem „Kleiner Wasserbär” („mały niedźwiedź wodny”). Cztery lata później, w 1777 roku, włoski biolog Lazzaro Spallanzani nadał im nazwę Tardigrada, co w dosłownym tłumaczeniu znaczy „powolnie kroczący”. Niesporczaki można spotkać w najróżniejszych zakątkach biosfery Ziemi – od wysokogórskich szczytów, przez głębiny oceaniczne i tropikalne lasy deszczowe, aż po mroźne obszary Antarktydy. Są uważane za jedne z najbardziej odpornych zwierząt na świecie; potrafią przetrwać ekstremalne warunki, takie jak skrajne temperatury, wysokie i niskie ciśnienie, brak powietrza, promieniowanie, odwodnienie oraz głód. Zazwyczaj osiągają długość około 0,5 mm. Charakteryzują się krępą budową ciała oraz czterema parami odnóży zakończonych pazurami lub przyssawkami. Powszechnie występują w mszach i porostach, gdzie żywią się komórkami roślinnymi, algami oraz drobnymi bezkręgowcami. Po zebraniu można je łatwo oglądać pod niskiej mocy mikroskopem, co czyni je atrakcyjnym obiektem badań zarówno dla uczniów, jak i naukowców amatorów.
Opis
Największe dorosłe osobniki mogą osiągać długość ciała aż do 1,5 mm, podczas gdy najmniejsze mierzą poniżej 0,1 mm. Nowo wyklute niesporczaki są jeszcze mniejsze, często mniejsze niż 0,05 mm, co czyni je niemal niewidocznymi gołym okiem. Dla porównania pyłek trawy ma zazwyczaj od 0,025 do 0,04 mm długości.
Siedlisko
Niesporczaki często można znaleźć na porostach i mszach – na przykład poprzez namoczenie kawałka mchu w wodzie. Inne środowiska, w których występują to wydmy, wybrzeża, gleba, ściółka z liści oraz osady morskie i słodkowodne, gdzie mogą pojawiać się w dużych ilościach, dochodząc nawet do 25 000 osobników na litr. Jeden z gatunków tych mikroskopijnych stworzeń, Echiniscoides wyethi, można spotkać na pąklach. Z wyjątkiem 62 znanych gatunków żyjących wyłącznie w środowiskach słodkowodnych, wszystkie niemorskie niesporaczki zamieszkują środowiska lądowe.
Anatomia i morfologia
Niesporczaki mają ciała w kształcie walca z czteroma parami przysadzistych odnóży. Większość z nich osiąga długość od 0,3 do 0,5 mm, choć największe mogą dorastać do 1,2 mm. Ciało składa się z głowy, trzech segmentów tułowia, z których każdy ma po parze odnóży, oraz segmentu ogonowego, gdzie znajduje się czwarta para. Nogi pozbawione są stawów, a stopy mają po cztery do ośmiu pazurów lub przylg. Naskórek zawiera chitynę i białka. Pierwsze trzy pary odnóży skierowane są w dół wzdłuż boków ciała i służą głównie do poruszania się, podczas gdy czwarta para skierowana jest do tyłu i służy do chwytania podłoża.
Wszystkie dorosłe niesporaczki tego samego gatunku mają identyczną liczbę komórek (zjawisko eutelia). U niektórych z nich może ona sięgać nawet 40 000, podczas gdy inne mają ich znacznie mniej.
Jama ciała składa się z hemocelu, jednak prawdziwe celom można znaleźć tylko wokół gonad. Nie odkryto organów oddechowych, a wymiana gazów odbywa się na całej powierzchni ciała. Niektóre niesporczaki posiadają trzy rurkowate gruczoły związane z odbytnicą, które mogą pełnić funkcję narządów wydalniczych podobnych do cewki Malpighiego u stawonogów, choć szczegóły pozostają niejasne. Również nefrydia są nieobecne.
Usta niesporaczków wyposażone są w sztylety, służące do nakłuwania komórek roślinnych, alg lub drobnych bezkręgowców, na których żerują — w ten sposób uwalniają płyny ustrojowe lub zawartość komórek. Usta prowadzą do gardzieli, która pełni funkcję pompy ssącej. Niesporaczki tracą sztylety podczas linienia. Nowa para wydzielana jest przez gruczoły znajdujące się po obu stronach ust. Gardziel łączy się z krótkim przełykiem, a następnie z entodermalnym jelitem środkowym, które zajmuje dużą część długości ciała i jest głównym miejscem trawienia. Jelito otwiera się poprzez krótką odbytnicę do odbytu znajdującego się pomiędzy ostatnią parą odnóży. Niektóre gatunki wydalają odchody tylko podczas linienia, pozostawiając kał wraz ze zrzuconym naskórkiem.
Układ nerwowy niesporczaków składa się głównie z mózgu oraz czterech segmentowych zwojów nerwowych związanych z poszczególnymi częściami ciała. Mózg stanowi około 1% całkowitej objętości ciała. Zawiera liczne płaty, w większości składające się z trzech obustronnie sparowanych klastrów neuronów. Jest połączony z dużym zwojem poniżej przełyku, z którego biegnie przez całą długość ciała podwójny brzuszny rdzeń nerwowy. Pępowina posiada jeden zwój w każdym segmencie. Każdy z nich produkuje boczne włókna nerwowe, które biegną do kończyn.
Wszystkie niesporczaki posiadają aparat policzkowo-gardłowy, będący urządzeniem połykającym. Składa się on z mięśni i kolców, które aktywują wewnętrzną szczękę i rozpoczynają trawienie oraz ruch wzdłuż gardzieli i jelita. Aparat ten, wraz z pazurami, służy do różnicowania gatunków.
Źródło
1. https://en.wikipedia.org/wiki/Tardigrade [dostęp: 23.09.2024].
© Źródło zdjęcia głównego: Wikimedia Commons. Autor: Goldstein lab. Licencja: CC BY-SA 2.0.
