Jeżowce to kolczaste, kuliste zwierzęta należące do szkarłupni. Zamieszkują dna morskie we wszystkich oceanach, od strefy pływowej po głębokości sięgające 5000 metrów. Poruszają się powoli, pełzając za pomocą nóżek ambulakralnych, czasami wspomagając się kolcami.
Opis
Jeżowce zazwyczaj mają rozmiary od 3 do 10 cm, większe gatunki mogą osiągać nawet 36 cm. Ich ciało jest sztywne, zazwyczaj kuliste i pokryte ruchomymi kolcami.
Otwór gębowy znajduje się na spodzie ciała, a odbyt na szczycie.
Niektóre jeżowce, mają owalny kształt i wyraźnie zaznaczone przód i tył. U tych gatunków górna część ciała jest lekko wypukła, a dolna płaska, boki zaś są pozbawione nóżek ambulakralnych. Taka budowa pozwala im efektywnie kopać i zakopywać się w piasku.
Układ mięśniowo-szkieletowy
Organy wewnętrzne jeżowców chroni twarda skorupa, zbudowana z połączonych płytek, pokrytych cienką warstwą skóry i mięśni. Jeżowce nie muszą zrzucać swojej skorupy – rośnie ona wraz z rozwojem zwierzęcia.
Przez otwory w płytkach wystają nóżki ambulakralne, które zwierzę wykorzystuje do poruszania się.
Kolce przyczepione są do skorupy i służą zarówno do obrony, jak i do poruszania się. Mogą mieć różnorodne kształty, a dzięki warstwie kolagenowych włókien są w stanie zmieniać swoją sztywność, co pozwala na blokowanie ich w jednej pozycji.
Ruch
Jeżowce poruszają się za pomocą licznych, elastycznych nóżek ambulakralnych. Niektóre przemieszczają się około 7,5 cm dziennie, ale jeśli zabraknie pożywienia mogą pokonać aż 50 cm. Gdy się przewrócą mogą same się odwrócić. Niektóre gatunki zakopują się w miękkim podłożu, a inne używają swoich szczęk do drążenia w miękkich skałach.
Układ trawienny
Gardło jeżowców prowadzi do przełyku, które łączy się z jelitem cienkim oraz kątnicą. Jelito cienkie biegnie wzdłuż wewnętrznej strony skorupy, a jelito grube prowadzi w przeciwnym kierunku i kończy się odbytem.
Dieta
Jeżowce żywią się glonami, dlatego zaliczane są do roślinożerców, ale mogą także żerować na strzykwach oraz na bezkręgowcach, takich jak małże, wieloszczety, gąbki, wężowidła i liliowce, co czyni je zwierzętami wszystkożernymi.
System krwionośny i układ oddechowy
Jeżowce mają system krwionośny, składający się ze skomplikowanej sieci naczyń, ale sposób działania tego układu nie jest dobrze poznany. Główna ciecz krążąca w organizmie wypełnia jamę ciała, zwaną celomą. Komórki celomatyczne nie tylko odpowiadają za krzepnięcie krwi, ale także usuwają produkty przemiany materii. Większość jeżowców ma pięć par zewnętrznych skrzeli przylegających do błony wokół otworu gębowego, są one głównymi narządami oddechowymi. Funkcję oddechową pełnią także nóżki ambulakralne.
Układ nerwowy i zmysły
Układ nerwowy jeżowców jest dość prosty. Nie posiadają one prawdziwego mózgu, a głównym ośrodkiem nerwowym jest duży pierścień nerwowy znajdujący się wewnątrz aparatu gębowego. Od pierścienia odchodzi promieniście pięć nerwów, które rozgałęziają się, unerwiając resztę ciała.
Jeżowce reagują na dotyk, światło oraz substancje chemiczne. Na ich ciele znajduje się wiele receptorów czuciowych, szczególnie w kolcach, nóżkach ambulakralnych oraz wokół otworu gębowego. Wyczuwają zagrożenie za pomocą kolców.
Rozmnażanie
Jeżowce są rozdzielnopłciowe, choć nie mają zewnętrznych cech rozróżniających płeć. Gonady, oprócz funkcji rozrodczych, pełnią rolę magazynów składników odżywczych. Są one otoczone mięśniami, które umożliwiają zwierzęciu wyciskanie gamet do wody, gdzie następuje zapłodnienie.
U większości gatunków larwa ma 12 wydłużonych ramion pokrytych rzęskami, które chwytają cząstki pokarmowe, u niektórych natomiast posiada ona zapasy żółtka i nie ma ramion.
Niektóre osobniki dorosłe osiągają maksymalny rozmiar w ciągu około pięciu lat.
Mogą osiągać wiek przekraczający 100 lat.
Zagrożenia
Dorosłe jeżowce są zazwyczaj dobrze chronione przed większością drapieżników dzięki swoim mocnym i ostrym kolcom, które mogą być niekiedy jadowite.
Zwierzęta te są pożywieniem wielu homarów, krabów, rogatnicowatych, wydr morskich oraz zębaczowatych. Układ krwionośny chroni je przed pasożytami wewnętrznymi.
Siedlisko
Jeżowce są zazwyczaj obecne w głębszych wodach, jeśli występują fale. Można je spotkać w różnych klimatach, od ciepłych mórz po regiony polarne. Pomimo ich obecności w niemal wszystkich ekosystemach morskich, większość gatunków występuje na umiarkowanych i tropikalnych wybrzeżach, w strefach od powierzchni wody do kilkudziesięciu metrów głębokości, blisko źródeł pokarmowych związanych z fotosyntezą.
Związek z ludźmi
Urazy spowodowane przez jeżowce, do których dochodzi z powodu ukłucia ich delikatnymi kolcami, są częstym problemem wśród nurków. Ukłucie może wprowadzić jad lub spowodować infekcję.
Nauka
Jeżowce są od dawna używane jako modelowe organizmy w biologii rozwoju. Badania nad nimi zaczęły się w XIX wieku, kiedy to ich rozwój embrionalny stał się widoczny dzięki mikroskopowi. Transparentność jaj jeżowców pozwoliła na obserwację, jak komórki plemnikowe zapładniają komórki jajowe. Jeżowce są wciąż wykorzystywane do badań nad rozwojem embrionalnym, szczególnie w kontekście chorób letalnych.
Akwaria
Niektóre gatunki jeżowców są powszechnie dostępne w sklepach akwarystycznych. Część z nich skutecznie kontroluje wzrost glonów, przez co dobrze nadają się do akwariów.
Folklor
W tradycji ludowej Danii i południowej Anglii wyobrażano sobie, że skamieniałości jeżowców to pioruny, które mają chronić przed szkodami spowodowanymi przez błyskawice lub czary.
Źródło
1. https://en.wikipedia.org/wiki/Sea_urchin [dostęp: 26.09.2024].
© Źródło zdjęcia głównego: Wikimedia Commons. Autor: Marco Busdraghi. Licencja: CC BY-SA 4.0.
