Jak zwyczajny (Bos grunniens) jest gatunkiem żyjącego w stanie dzikim lub udomowionego bydła, którego charakterystyczną cechą jest długa sierść. Naturalny zasięg występowania zwierzęcia rozciąga się na cały obszar Himalajów. Liczne populacje jaków obserwuje się zwłaszcza na terytorium Pakistanu, Nepalu oraz Indii. Zwierzęta te zasiedlają także terytorium Wyżyny Tybetańskiej w Chinach, a także niektóre rejony Tadżykistanu, Mongolii i Syberii. Jak zwyczajny jest blisko spokrewniony z jakiem dzikim (Bos mutus), który jest jego przodkiem.
Jaki są przeżuwaczami. Na ogół prowadzą samotniczy tryb życia. Samice z młodymi czasem grupują się w niewielkie stada. W czasie rui dołączają do nich również samce. Po zakończeniu okresu godowego osobniki płci męskiej opuszczają stado.
Taksonomia
Pierwszy opis jaka zwyczajnego powstał w 1766 roku. Opracował go Karol Linneusz. Badacz ten nadał zwierzęciu nazwę Bos grunniens, co w wolnym tłumaczeniu oznacza wół ryczący. Wspomniana nomenklatura obowiązuje do dnia dzisiejszego.
W przeszłości niekiedy jaka zwyczajnego określano także mianem Bos mutus, czyli wół niemy. Obecnie jednak termin ten odnosi się wyłącznie do jaków dzikich.
Charakterystyka fizyczna
Jaki są zwierzętami wyróżniającymi się masywną budową ciała. Przedstawiciele tego gatunku mają umięśnione kończyny dolne uwieńczone szerokimi kopytami. Długa i gęsta sierść zwierząt zazwyczaj sięga poniżej linii brzucha. Ogon jaka wyglądem przypomina ogon konia.
Jaki zwyczajne żyjące w stanie dzikim zazwyczaj mają ciemne umaszczenie. Sierść domowego bydła z reguły jest jaśniejsza i bardziej zróżnicowana pod względem kolorystycznym. Zwykle jest ona biała, szara albo brązowa. Z głów samic wyrastają niewielkie, proste rogi. U samców są one znacznie większe i bardziej rozgałęzione. Osobniki płci męskiej z reguły ważą od 350 do 585 kg. Samice natomiast w większości przypadków są znacznie mniejsze i lżejsze. Ich masa ciała waha się od 225 do 255 kg.
Przedstawiciele obu płci wyposażeni są w gęstą sierść z wełnistym podszerstkiem, który doskonale chroni zwierzęta przed zimnem i wiatrem. Szczelna pokrywa włosowa występuje także na mosznie samców i wymionach samic. Dzięki temu wspomniane partie ciała także są doskonale zabezpieczone przed chłodem.
Fizjologia
Jaki są doskonale przystosowane do życia w chłodniejszym klimacie. Sprzyja temu nie tylko długa sierść, ale także brak aktywnych gruczołów potowych na ciele i tendencje do odkładania grubej warstwy tłuszczu w tkance tłuszczowej. Zwierzęta mogą przebywać na dużych wysokościach dzięki dużym płucom oraz mocnemu sercu zdolnemu do transportowania rozrzedzonego tlenu we krwi. Zwierzęta te źle znoszą natomiast ciepło. Są wrażliwe na temperatury przekraczające 15 stopni C.
Rozród i cykl życiowy
Okres godowy jaków zwyczajnych przypada na miesiące letnie. W tym czasie samce wykazują wzmożoną tendencję do znaczenia terenu swoim moczem lub kałem albo poprzez tarzanie się po ziemi. Dojrzałe osobniki płci męskiej rywalizują też ze sobą o względy samic. Bezpośrednie starcia między nimi poprzedzone są sygnałami ostrzegawczymi w postaci wydawania ryku i drapania ziemi kopytami. Samice mogą przechodzić ruję nawet cztery razy w roku. Jednak w jednym cyklu są płodne tylko przez kilka godzin.
Ciąża u jaków zwyczajnych zwykle kończy się po upływie 257-270 dni od dnia zapłodnienia. Cielęta z reguły przychodzą na świat w maju lub w czerwcu. Zazwyczaj rodzi się jedno młode, które już po kilku minutach jest w stanie chodzić na własnych nogach. Matka karmi cielę mlekiem przez około 12 miesięcy, później zaczyna ono samodzielnie zdobywać pokarm.
Osobniki płci żeńskiej pierwsze młode wydają na świat w wieku około 3-4 lat. Później rodzą co dwa lata, a szczyt ich płodności przypada na okres po ukończeniu szóstego roku życia. Udomowione jaki z reguły dożywają 20-25 lat.
Hodowla
Jaki zwyczajne od wieków hodowane są jako zwierzęta gospodarskie. Zazwyczaj pozyskuje się od nich wełnę, mleko oraz mięso. Mieszkańcy Wyżyny Tybetańskiej wykorzystują też suszone odchody jaków do ogrzewania swoich domów i mieszkań. Są też zwierzętami jucznymi. Zwykle używa się ich do transportu towarów przez górskie przełęcze. W tym czasie należy im zapewnić dostęp do trawy. W odróżnieniu od innych zwierząt jucznych nie żywią się bowiem zbożami.
Poza Himalajami
Jaki zwyczajne żyją nie tylko w Himalajach. Ich niewielkie populacje zasiedlają także tereny Ameryki Północnej, Nowej Zelandii oraz Europy. Rolnicy pochodzący z tych regionów świata często decydują się na hodowlę tych zwierząt z uwagi na możliwość pozyskiwania od nich wełny oraz chudego mleka.
Hodowla i hybrydyzacja jaków
Na terenie Nepalu, Tybetu i Mongolii jaki krzyżuje się często z bydłem domowym. W ten sposób powstają zarówno hybrydy męskie, jak i żeńskie. Te pierwsze określane mianem dzo z reguły są bezpłodne. Natomiast żeńskie hybrydy (tzw. dzomo) zazwyczaj są zdolne do wydawania na świat potomstwa — także młodych pochodzących z krzyżówek z bydłem. Jaki można również krzyżować z bizonami, bantengami i gaurami indyjskimi.
Zwyczaje
W Tybecie i Karakorum odbywają się festiwale, w trakcie których jedną z najpopularniejszych rozrywek dla zgromadzonych widzów są wyścigi jaków. Sporty z udziałem tych zwierząt są też jednymi z najpopularniejszych atrakcji turystycznych w niektórych azjatyckich krajach (np. w Pakistanie).
W Nepalu każdego roku organizowany jest festiwal, w trakcie którego zgromadzeni ludzie piją świeżą krew jaków, pobraną od żywych zwierząt. Uczestnicy takich wydarzeń wierzą, że wspomniany płyn ma właściwości lecznicze. Może on na przykład pomagać w zwalczaniu różnego rodzaju dolegliwości żołądkowych albo żółtaczki.
Źródło
1. https://en.wikipedia.org/wiki/Yak [dostęp: 02.10.2024].
© Źródło zdjęcia głównego: Wikimedia Commons. Autor: Alexandr frolov. Licencja: CC BY-SA 4.0.
