Szympans zwyczajny (Pan troglodytes) jest gatunkiem ssaka zaliczanego do rodziny człowiekowatych (Hominidae). Reprezentuje podrodzinę Homininae. Przedstawicieli tego gatunku wraz z ich kuzynami szympansami karłowatymi (Pan paniscus) zalicza się do rodzaju Pan. Małpom tym grozi wyginięcie z uwagi na działalność człowieka. Poważne niebezpieczeństwo dla przetrwania tego gatunku stanowi przede wszystkim utrata naturalnych siedlisk oraz nielegalne polowania.
Cechy charakterystyczne
Szympansy żyją przeciętnie około 30 lat. Przeciętny osobnik osiąga wysokość ciała od 110 do 150 cm przy długości na poziomie mniej więcej 90 cm. Jego waga może wynosić od 30 do 60 kg. Samce zazwyczaj są większe i cięższe od samic.
Stopy szympansów zwyczajnych są doskonale przystosowane do przemieszczania się po ziemi. Relatywnie szerokie podeszwy zakończone są krótkimi palcami. Rozpiętość ramion jest równa mniej więcej półtorej wysokości ciała. Na dłoniach małp widać linie papilarne, których układ jest unikalny dla każdego osobnika. Pod tym względem zwierzęta te przypominają zatem ludzi.
Futro szympansa ma ciemny kolor. Pokrywa ono niemal całe ciało zwierzęcia poza twarzą, dłońmi oraz podeszwami stóp. Skóra małpy odznacza się różowym bądź czarnym zabarwieniem. Może ona też być nakrapiana. Uszy, łuki brwiowe i wargi są doskonale widoczne. Objętość mózgu małpy jest równa jednej czwartej objętości mózgu człowieka.
Szympans zwyczajny – ekologia i zachowanie
Terytoria szympansów są bardzo rozległe. Zwierzęta te zazwyczaj żyją w stadach liczących sobie kilkadziesiąt osobników. Z reguły przemieszczają się mniejszymi grupami. Zwierzęta te można spotkać zarówno na ziemi, jak i w koronach drzew. Noce na ogół spędzają na drzewach. Tam każdego wieczoru budują sobie odpowiednie legowiska. Skład podgrup nie jest stały. Zmienia się on w zależności od okoliczności. Samce zazwyczaj pozostają w swoim rodzinnym stadzie przez całe życie. Młode samice natomiast przenoszą się do innych grup.
Relacje społeczne u szympansów są dość skomplikowane. Matki pozostają silnie związane ze swym potomstwem także po zakończeniu okresu karmienia. Samce niekiedy tworzą tymczasowe pary z wybranymi partnerkami. Osobniki płci żeńskiej w okresie rui często jednak kopulują z wieloma partnerami.
Szympansy na ogół polują wspólnie i dzielą się ze sobą zdobyczą. Czasem jednak rywalizują ze sobą o pokarm. Dotyczy to zwłaszcza samic, które wykazują tendencje do zabijania potomstwa innych samic.
Małpy komunikują się ze sobą za pomocą uderzania w pnie drzew. Odgłosy te można bez problemu usłyszeć nawet z odległości wynoszącej 1,5 km. Utrzymaniu więzi społecznych sprzyja wzajemna pielęgnacja sierści. W jej trakcie poszczególne osobniki często trzymają się za ręce nad głową.
Komunikacja
Szympansy wykazują wiele zachowań zbliżonych do ludzkich. Komunikują się one ze sobą zarówno werbalnie (wydając piski, okrzyki i pomruki), jak i pozawerbalnie (za pomocą mimiki twarzy i gestów). Młody szympans jest w stanie emitować 30 różnych dźwięków wyrażających różnorakie emocje. Małpy te w warunkach laboratoryjnych są w stanie nauczyć się języka migowego. W naturalnym środowisku jednak nie potrafią się nim posługiwać.
Poznanie i narzędzia
Szympansy to bardzo inteligentne zwierzęta. Potrafią posługiwać się prostymi narzędziami. Do wyciągania owadów z mrowisk często wykorzystują cienkie gałązki. Patyki mogą im także niekiedy służyć do sondowania wody. Młode osobniki uczą się tych umiejętności poprzez obserwację starszych. Jest to dowód na istnienie pewnej kultury zwierzęcej.
Odżywianie
Szympansy zalicza się do zwierząt wszystkożernych. Podstawę ich diety stanowi pokarm roślinny.Są to głównie owoce oraz liście i pąki. Chętnie jedzą też kwiaty, nasiona oraz miód. Swoje menu często uzupełniają o niewielkie ssaki, jaja ptaków oraz owady. Zdarza się im także polować na inne małpy.
Dieta szympansów obfituje w rośliny wykazujące właściwości lecznicze. Są to między innymi: kora i żywica Albizia grandibracteata (popularny środek przeciwpasożytniczy), owoce Phytolacca dodecandra, liście Trichilia rubescens (uodparniają na malarię), liście Aneilema aequinoctiale (oczyszczają przewód pokarmowy), liście Diospyros abissinica (wykazują działanie przeciwzapalne), Rubia cordifolia (odznaczają się działaniem przeciwpasożytniczym) oraz kora Markhamia playcalyx (łagodząca ból gardła).
Szympansy w trakcie żerowania przyczyniają się do rozsiewania nasion wielu gatunków roślin. Odgrywają one zatem niebagatelną rolę w utrzymaniu i odnawianiu różnorodnych ekosystemów leśnych.
Rozmnażanie u szympansów zwyczajnych
Samice szympansów – podobnie jak kobiety – mają cykl miesiączkowy. U tych zwierząt trwa on około 36 dni. Osobniki płci żeńskiej są płodne przez około 7 dni w każdym cyklu. Młode przychodzą na świat po trwającej mniej więcej 7 miesięcy ciąży. Zwykle rodzi się jeden osobnik. Niekiedy jednak zdarzają się też ciąże bliźniacze.
Noworodek przez jakiś czas po porodzie pozostaje przyczepiony do sierści matki. W ten sposób nigdy się nie rozstaje ze swą rodzicielką i przemieszcza się wraz z nią. Stopniowe usamodzielnianie się młodego osobnika zwykle następuje w wieku około 4 lat. Czasem jednak samicom towarzyszą 10-letnie młode. Starsze osobniki płci żeńskiej przechodzą menopauzę. Po tym okresie stają się bezpłodne.
Występowanie i siedliska
W obrębie gatunku wydziela się 4 podgatunki. Są to kolejno:
- Pan troglodytes verus – występuje w zachodniej Afryce;
- Pan troglodytes ellioti – zasiedla tereny Nigerii i Kamerunu,
- Pan troglodytes troglodytes – podgatunek nominatywny; zamieszkuje środkowe rejony Afryki;
- Pan troglodytes schweinfurthii – żyje we wschodniej Afryce.
Szympansy zwyczajne zasiedlają rejony od Guinée na zachodzie po Lake Tanganyika i Lake Victoria na wschodzie. Południową granicę ich terytoriów stanowi natomiast Congo River.
Przy okazji polecamy zapoznać się z artykułami:
- Rekin polarny – rekin grenlandzki
- Raróg zwyczajny
- Pantera mglista – pantera szara
- Upadek cywilizacji Majów: czynnik klimatyczny
- Jak powstał Wielki Kanion
Źródło
- https://fr.wikipedia.org/wiki/Pan_troglodytes [dostęp: 20.10.2025]
© Źródło zdjęcia głównego: Canva.
