Szympans karłowaty ( Pan paniscus), znany też jako bonobo, jest gatunkiem naczelnego ssaka zaliczanego do rodziny człowiekowatych (Hominidae). Reprezentuje on podrodzinę Homininae. Zalicza się go – podobnie jak szympansa zwyczajnego (Pan troglodytes) – do rodzaju Pan. Przedstawicieli obu gatunków łączy bardzo podobny wygląd. Dlatego bonobo przez długi czas uważano za podgatunek Pan troglodytes. Ostatecznie jednak naukowcy zdecydowali się na wyodrębnienie tego gatunku.
Opis
Bonobo swym wyglądem przypomina szympansa zwyczajnego. Sylwetka tego zwierzęcia jest jednak smuklejsza i delikatniej zbudowana niż u jego kuzyna. Samice zwykle są mniejsze i lżejsze od samców. Waga osobników płci żeńskiej wynosi około 33 kg, a samców oscyluje na poziomie mniej więcej 45 kg. Wzrost przedstawicieli tego gatunku waha się od 111 do 119 cm.
Szympansy karłowate mają nieco mniejszą głowę niż ich kuzyni. Także ich łuki brwiowe są mniej uwydatnione. Od czarnej twarzy wyraźnie odcinają się szerokie nozdrza oraz różowe wargi. Pokrywające głowę długie włosy układają się w naturalny przedziałek. Bonobo mają smukły tułów oraz cienką szyję. Ich nogi są relatywnie długie. U samic wyraźnie zaznaczają się piersi. Nie są one jednak aż tak rozwinięte jak u kobiet.
W środowisku naturalnym bonobo poruszają się zazwyczaj na czterech łapach. Mogą się przemieszczać zarówno po ziemi, jak i po drzewach. Osobniki żyjące w niewoli wykazują większe tendencje do dwunożnego poruszania się. W takiej sytuacji bardziej przypominają ludzi niż szympansy zwyczajne.
Bonobo wyróżniają się zindywidualizowanymi rysami twarzy. To cecha pomagająca poszczególnym osobnikom w identyfikacji innych zwierząt.
Szympans karłowaty – dieta
Szympansy karłowate żywią się głównie owocami, a także liśćmi drzew i miodem. Niekiedy polują też na niewielkie kręgowce i latające wiewiórki. Chętnie jedzą także owady i jaja ptaków. Wśród tych zwierząt odnotowuje się również przypadki kanibalizmu. Dotyczą one zwłaszcza zabijania i konsumowania noworodków oraz młodych osobników.
Występowanie i siedlisko
Bonobo występują na terenach rozciągających się od rzeki Kongo do rzeki Kasai. Ich naturalnym środowiskiem są wilgotne lasy równikowe pokrywające znaczną część terytorium Demokratycznej Republiki Konga. Gatunek został odkryty w 1927 roku przez Ernsta Schwarza. Fakt ten został ogłoszony w pracy zatytułowanej Le Chimpanzé de la Rive Gauche du Congo.
Rola ekologiczna szympansów karłowatych
Szympansy karłowate odgrywają istotną rolę w ekosystemie lasów tropikalnych Konga. Podczas żerowania przyczyniają się do rozsiewania nasion kilkudziesięciu gatunków roślin na znaczne, liczące sobie kilka tysięcy metrów, odległości. Szacuje się, że jeden osobnik w trakcie całego swojego życia jest w stanie przenieść około 9 ton nasion różnych roślin. Połknięty materiał siewny pozostaje w przewodzie pokarmowym zwierzęcia przez około 24 godziny. Później zostaje wydalony w różnych miejscach.
W lasach deszczowych Konga występuje wiele roślin, których proces rozmnażania w głównej mierze zależy od obecności zwierząt. Brak bonobo w danym miejscu lub mała liczebność żyjących tam osobników wpływają niekorzystnie na bioróżnorodność terenu. Dlatego tak istotna jest ochrona szympansów karłowatych przed wyginięciem.
Status ochronny
Międzynarodowa Unia Ochrony Przyrody (IUCN) uważa bonobo za gatunek zagrożony wyginięciem. Szacuje się, że w naturalnych rejonach występowania żyje od 29 500 do 50 000 osobników. Dla zwierząt tych poważne niebezpieczeństwo stanowią głównie nielegalne polowania oraz utrata siedlisk. Zjawisko kłusownictwa nasila się w szczególności w okresie wojen w Kongu.
Zachowania seksualne
U bonobo obserwuje się bogactwo zachowań seksualnych. Służą one nie tylko prokreacji, ale także rozwiązywaniu konfliktów. Dla samic kopulacja z przypadkowym samcem często staje się też okazją do zdobycia pożywienia. Akty seksualne obserwuje się także nierzadko u witających się osobników. Dotyczy to zarówno blisko spokrewnionych ze sobą okazów, jak i małp, których nie łączą więzy krwi.
U samic szympansów karłowatych występuje cykl miesięczny. Osobnik płci żeńskiej jest płodny przez kilka dni w miesiącu. Wielkość i kolor sromu zmienia się w zależności od aktualnej fazy cyklu miesięcznego.
Przy okazji polecamy zapoznać się z artykułami:
- Rekin wielorybi
- Rekin polarny – rekin grenlandzki
- Paź królowej
- Cykle sekularne, czyli dlaczego każde imperium upada
- Dawne oceany na Marsie i Wenus
Źródło
1. https://en.wikipedia.org/wiki/Bonobo [dostęp: 20.10.2025]
© Źródło zdjęcia głównego: Canva.
