Pawian płaszczowy (Papio hamadryas) jest gatunkiem naczelnego ssaka zaliczanego do rodziny koczkodanowatych (Cercopithecidae). Reprezentuje on podrodzinę koczkodanów (Cercopithecinae). Zwierzę zasiedla przede wszystkim Półwysep Somalijski (zwany też Rogiem Afryki), jak również południowo-zachodnie rejony Półwyspu Arabskiego. Najliczniejsze populacje tego zwierzęcia notuje się w miejscach, gdzie żyje relatywnie mało drapieżników. Małpy niekiedy wykorzystuje się w badaniach laboratoryjnych.
Opis
U pawianów płaszczowych wyraźnie zaznacza się dymorfizm płciowy. Przejawia się on zarówno w rozmiarach ciała, jak i umaszczeniu. Samice z reguły osiągają około 45 cm długości, a ich waga waha się pomiędzy 10 a 15 kg. Samce natomiast dorastają do około 80 cm długości przy masie ciała wynoszącej od 20 do 30 kg. Przedstawiciele obu płci mają ogon, którego długość może oscylować na poziomie od 40 do 60 cm.
Samce można bardzo łatwo rozpoznać po srebrno-szarym ubarwieniu tułowia oraz charakterystycznej, rozciągającej się od głowy do połowy grzbietu grzywie. Sierść samic jest natomiast brązowa. Osobnikom płci żeńskiej brak także grzywy. Pyski pawianów mogą być czerwone lub brązowe. Samice na ogół stają się zdolne do rozrodu po ukończeniu czwartego roku życia. Natomiast samce pełną dojrzałość płciową osiągają w wieku sześciu lub siedmiu lat.
Zachowanie i ekologia
Zasięg naturalnego występowania pawianów płaszczowych rozciąga się od wybrzeży Morza Czerwonego po Etiopię, oraz Somalię. Małpy te zasiedlają także obszary południowo-zachodniej Arabii. Najczęściej można je spotkać na sawannach oraz skalistych zboczach. Małpy są wszystkożerne. Preferują głównie pokarm roślinny (przede wszystkim trawy, kwiaty, owoce i nasiona, a także liście i korę akacji). Chętnie jedzą też niektóre gady, owady, pająki oraz niewielkie ssaki.
W porze suchej małpy zazwyczaj przebywają w pobliżu źródeł wody. Często wygrzebują niewielkie otwory w ziemi, tworząc tym samym niewielkie wodopoje na własny użytek. W porze deszczowej natomiast nie muszą martwić się o dostęp do wody. Dlatego w tym czasie chętniej przemieszczają się na większe odległości.
Organizacja grupowa
Pawiany płaszczowe żyją w dużych grupach, które mogą składać się nawet z kilkuset osobników. Stada te dzielą się na mniejsze grupki, zwane klanami i gromadami. Na czele każdego z nich stoi samiec, do którego przynależy harem złożony z kilku samic. Osobniki płci męskiej zazwyczaj przez całe życie funkcjonują w jednej grupie. Niektóre z nich nie pełnią jednak funkcji przewodników stada. Te okazy swobodnie przemieszczają się pomiędzy różnymi stadami. Samice natomiast mogą być przenoszone pomiędzy haremami. Poszczególne grupy często konkurują ze sobą o pożywienie. W starciach zazwyczaj biorą udział liderzy haremu.
Zachowanie grupowe
Samce pawianów płaszczowych wykazują skłonności do zachowań mających na celu zdominowanie samic. Wchodzące w skład haremu osobniki płci żeńskiej często są zmuszane do pozostawania w obrębie grupy za pomocą gróźb wizualnych lub przemocy fizycznej. Z drugiej strony samice wykazują pewne preferencje wobec swoich potencjalnych partnerów. Samce biorą pod uwagę ten fakt podczas starć z innymi osobnikami płci męskiej. Młodsze i silniejsze samce często przejmują samice z haremu starszych i słabszych liderów grup.
Samice żyjące w jednym haremie mają taki sam status społeczny. Żadna z nich nie dominuje nad innymi małpami. Wszelkie ewentualne próby przejęcia władzy przez jedną z członkiń haremu są skutecznie tłumione przez samców.
Rozmnażanie i wychowanie
Pawiany płaszczowe mogą rozmnażać się przez cały rok. Ojcem większości młodych w haremie jest lider grupy. Niekiedy jednak inne samce zyskują możliwość kopulowania z samicami. Ciąża u pawianów trwa około 185 dni. Matki po wydaniu na świat młodych zajmują się nimi, karmią je i pielęgnują. Niekiedy poza swoimi potomkami opiekują się także małpkami urodzonymi przez inne samice z haremu. Samce natomiast pilnują bezpieczeństwa młodych, chroniąc je przed napaścią ze strony innych osobników płci męskiej oraz drapieżników.
Termoregulacja
Organizm pawiana płaszczowego wykazuje się zdolnością do regulowania temperatury ciała. Do sprawnego przeprowadzenia tego procesu niezbędne jest optymalne nawodnienie. W przypadku długotrwałego braku dostępu do wody temperatura ciała u małp ulega znacznemu zwiększeniu.
W kulturze
Pawiany płaszczowe otaczano szczególną czcią w starożytnym Egipcie. Zazwyczaj utożsamiano je z bogiem Thotem. Uważano je także za stróży osób zmarłych. Współczesna sztuka obfituje w różnorodne artystyczne przedstawienia małpy. Przykładem mogą być na przykład rzeźby Rembrandta Bugatti.
Zagrożenia i ochrona
Międzynarodowa Unia Ochrony Przyrody (IUCN) uważa pawiany płaszczowe za przedstawicieli gatunku najmniejszej troski. Poważne zagrożenie dla tych małp stwarzają głównie ich naturalni wrogowie, czyli hieny i lamparty. Nie bez znaczenia jest też utrata naturalnych siedlisk, które zwykle przekształcane są na pola uprawne lub pastwiska.
Przy okazji polecamy zapoznać się z artykułami:
- Białucha arktyczna – białucha – wal biały
- Białozór – sokół norweski
- Ćmy po milionach lat – jakie były, takie są
- Dlaczego homo sapiens zaczął tworzyć ogrody?
- Raj utracony – czy istniał naprawdę?
Źródło
1. https://en.wikipedia.org/wiki/Hamadryas_baboon [dostęp: 03.01.2025]
© Źródło zdjęcia głównego: Wikimedia Commons. Autor: Manuel González Olaechea y Franco. Licencja: CC BY 3.0.