Manul stepowy, manual (Otocolobus manul) to niewielki dziki kot, którego charakterystyczną cechą jest długa, gęsta i jasnoszara sierść oraz zaokrąglone uszy umieszczone nisko po bokach głowy. Tułów mierzy od 46 do 65 cm długości, a puszysty ogon osiąga od 21 do 31 cm. Manul znakomicie przystosował się do surowego klimatu kontynentalnego – suchych rejonów Azji Środkowej, w których występują duże wahania temperatur i niewielkie opady.
Po raz pierwszy został opisany w 1776 roku przez niemieckiego przyrodnika Petera Simona Pallasa, który zaobserwował go w pobliżu jeziora Bajkał. Od tego czasu był odnotowywany na rozległym obszarze Azji, choć w rozproszonych miejscach. Spotkać go można od Kaukazu, Wyżyny Irańskiej i Hindukuszu, przez fragmenty Himalajów i Wyżynę Tybetańską, aż po region Ałtaju i góry południowej Syberii. Preferuje skaliste łąki i zarośla górskie z niewielką pokrywą śnieżną, nieprzekraczającą 15–20 cm. Schronienia szuka w szczelinach skalnych i norach. Jego głównym pożywieniem są zające i gryzonie. Samice rodzą od dwóch do sześciu kociąt na wiosnę.
Pomimo że w niektórych miejscach występuje rzadko, szeroki zasięg występowania i zakładana duża liczebność populacji sprawiają, że Międzynarodowa Unia Ochrony Przyrody (IUCN) uznała ten gatunek w 2020 roku za najmniejszej troski.
Od lat 50. XX wieku manul stepowy bywa hodowany w ogrodach zoologicznych. Według danych z 2018 roku, aż 60 instytucji w Europie, Rosji, Ameryce Północnej i Japonii uczestniczy w programach hodowli gatunku.
Etymologia
Nazwa „manul” pochodzi z języka mongolskiego. W języku kirgiskim zwierzę nazywane jest „manol”. Popularne określenie „kot Pallasa” zostało nadane na cześć niemieckiego przyrodnika Petera Simona Pallasa przez brytyjskiego zoologa Williama Thomasa Blanforda.
Taksonomia manula stepowego
Naukowa nazwa Felis manul została nadana przez Petera Simona Pallasa w 1776 roku, po tym jak natrafił on na dzikiego kota w okolicach rzeki Dżida, na południowy wschód od jeziora Bajkał.
W kolejnych dekadach opisano kilka okazów manula jako odrębne taksony:
- Felis nigripectus, zaproponowany w 1842 roku przez Briana Houghtona Hodgsona oparty był na trzech okazach z Tybetu;
- Otocolobus manul ferrugineus, opisany w 1928 roku przez Siergieja Ognewa, odnosił się do rudego (erytrystycznego) osobnika z gór Kopet-dag;
- Nazwę rodzajową Otocolobus zaproponował w 1842 roku Johann Friedrich von Brandt. Rangę taksonomiczną potwierdził w 1907 roku Reginald Innes Pocock, który szczegółowo opisał czaszki manuli stepowych i uznał je za osobliwą formę rodzaju Felis.
W 1951 roku John Ellerman i Terence Morrison-Scott wyróżnili trzy podgatunki:
- Felis manul manul, występujący od Turkiestanu Rosyjskiego po Zabajkale;
- F. m. nigripecta, zamieszkujący Tybet i Kaszmir;
- F. m. ferruginea, spotykany od południowo-zachodniego Turkiestanu i gór Kopet-dag po Afganistan i Beludżystan.
Obecnie – zgodnie z ustaleniami Cat Classification Task Force z 2017 roku – uznaje się za ważne tylko dwa podgatunki:
- Otocolobus manul manul (synonim O. m. ferrugineus), zamieszkujący zachodnią i północną Azję Środkową – od Iranu po Mongolię;
- O. m. nigripectus, występujący w Himalajach – od Kaszmiru po Bhutan.
Opis
Futro manula ma jasnoszary odcień z delikatnymi żółtawymi lub rdzawożółtymi tonami. Niektóre końcówki włosów są białe, inne mają ciemniejsze, niemal czarne zakończenia. Zimą sierść staje się bardziej szara, gęstsza i mniej kontrastowa niż latem. Zwiększa to skuteczność kamuflażu. Czoło i wierzch głowy zdobią drobne czarne plamki. Na policzkach widoczne są dwie czarne zygzakowate linie biegnące od kącików oczu do stawów żuchwy. Podbródek, wargi oraz okolice wąsów są śnieżnobiałe. Na grzbiecie znajdują się wąskie czarne pręgi – zazwyczaj od pięciu do siedmiu – tworzące poprzeczne linie. Ogon, popielaty z siedmioma ciemnymi pierścieniami, kończy się czarną końcówką.
Podszerstek osiąga długość 40 mm i grubość 19 mikrometrów. Włosy okrywowe dochodzą do 69 mm i 93 mikrometry grubości. Gęstość futra jest imponująca – nawet do 9 000 włosów na centymetr kwadratowy. Zwierzę ma miękką, bardzo puszystą i niezwykle gęstą sierść, dzięki której doskonale znosi niskie temperatury.
Uszy są zaokrąglone, osadzone nisko po bokach głowy. Umożliwia to manualowi dyskretne obserwowanie otoczenia. Taka budowa sprawia, że wyraz jego twarzy może wydawać się gniewny lub niespokojny. Tył uszu jest szary z żółtawym odcieniem i ciemniejszą obwódką, a przód – porośnięty jasnymi włosami. Oczy otoczone są białymi pierścieniami. Tęczówki mają żółtawy kolor. Źrenice w świetle dziennym zwężają się do małych, okrągłych dysków. Jest to cecha dzielona tylko z kilkoma innymi kotowatymi, m.in. pumą, jaguarem i gepardem.
Manul wielkością przypomina kota domowego. Masywna sylwetka i puszyste futro sprawiają jednak wrażenie, że jest większych rozmiarów. Długość ciała wynosi od 46 do 65 cm, ogona – od 21 do 31 cm. Masa ciała waha się od 2,5 do 4,5 kg. Ciało jest krępe, z zaokrągloną czaszką o skróconej kości nosowej, powiększonej części mózgowej i łukach jarzmowych o zaokrąglonym kształcie. Oczodoły są duże i skierowane do przodu. Nogi są krótkie, zakończone ostrymi, wciąganymi pazurami.
Czaszka samców mierzy od 87 do 95 mm długości i 66–74 mm szerokości u podstawy. U samic – od 84 do 96 mm długości i 65–68 mm szerokości. Manul ma silne dolne zęby trzonowe. Górne są krótkie i masywne. Brakuje pierwszej pary górnych przedtrzonowców. Wzór zębowy wynosi: 3.1.2.1 / 3.1.2.1 × 2 = 28 zębów. Siła ugryzienia na końcu kła wynosi 155,4 niutona. Wskaźnik siły ugryzienia (bite force quotient) to 113,8.
Mitochondrialny genom manula liczy 16 672 pary zasad. Zawiera 13 genów kodujących białka, 22 geny tRNA, dwa rRNA oraz jeden niekodujący region kontrolny.
Przy okazji polecamy zapoznać się z artykułami:
- Markur śruborogi – markur – koza śruboroga
- Makolągwa (zwyczajna) – mokolągwa
- Co jedzą myszy polne i domowe?
- Jaja dinozaurów świadczą o potopie
Źródło:
1. https://en.wikipedia.org/wiki/Pallas%27s_cat [dostęp: 25.06.2025]
© Źródło zdjęcia głównego: Wikimedia Commons. Autor: Abujoy. CC BY-SA 2.5.
