Markur śruborogi, dawniej znany jako markur lub koza śruboroga (Capra falconeri) to duży, dziko żyjący gatunek kozy górskiej. Występuje naturalnie w Azji Południowej i Środkowej – przede wszystkim w Pakistanie, w paśmie Karakorum, na niektórych obszarach Afganistanu oraz w Himalajach. Od 2015 roku znajduje się na Czerwonej Liście IUCN jako gatunek narażony na wyginięcie (kategoria: Near Threatened).
Markur jest narodowym zwierzęciem Pakistanu. Znany jest tam również pod nazwą „koza śruboroga” ze względu na charakterystyczne, spiralnie skręcone rogi samców. Nazwa „markur” wywodzi się z języka perskiego, od słowa markhar, oznaczającego „kręcony”. Odnosi się to do kształtu rogów. Według dawnych wierzeń, zakorzenionych w tradycjach paszto i klasycznej perszczyźnie, markur miał być zabójcą węży. Mit ten mógł wynikać z podobieństwa jego poskręcanych rogów do wijących się gadów.
Opis
Dorosłe markury osiągają od 65 do 115 cm wysokości w kłębie. Długość ciała waha się od 132 do 186 cm. Masa wynosi od 32 do 110 kg. W obrębie rodzaju Capra kozy śruborogie mają najwyższą maksymalną wysokość w kłębie. Pod względem długości i wagi ustępują koziorożcowi syberyjskiemu. Letnia sierść markura jest krótka i gładka, o szarobrązowym ubarwieniu z odcieniami od jasnobrązowego do czarnego. Zimą futro staje się dłuższe i gęstsze. Dolne partie nóg przybierają czarno-białą barwę.
Markury wykazują wyraźny dymorfizm płciowy. Samce mają dłuższe włosy na brodzie, gardle, klatce piersiowej i goleniach. Wydzielają też charakterystyczny, bardzo intensywny zapach – silniejszy niż u kóz domowych. Samice są rudobrązowe, mają krótszą sierść, krótką czarną bródkę i nie posiadają grzywy.
Zarówno samce, jak i samice noszą spiralnie skręcone, korkociągowate rogi. U nasady są one blisko siebie, ale rozszerzają się ku górze. U samców mogą osiągać długość nawet 160 cm, a u samic do 25 cm.
Zachowanie i ekologia markurów śruborogich
Markury doskonale przystosowały się do życia w górzystym terenie. Występują na wysokościach od 600 do 3600 metrów n.p.m. Najczęściej zamieszkują zarośla leśne, w których dominują dęby ostrolistne (Quercus ilex), sosny Pinus gerardiana oraz jałowce Juniperus macropoda. Są aktywne za dnia, szczególnie o poranku i późnym popołudniem.
Ich dieta zmienia się sezonowo. Okres godowy przypada na zimę. Wówczas samce toczą między sobą widowiskowe walki, zderzając się rogami i próbując wytrącić przeciwnika z równowagi.
Ciąża trwa od 135 do 170 dni. Najczęściej kończy się narodzinami jednego lub dwóch koźląt. Zdarzają się mioty trojaczków. Markury żyją w stadach liczących zazwyczaj dziewięć osobników – samic z młodymi. Dorosłe samce są przeważnie samotnikami. W strukturze populacji dominują samice (32%) i młode (31%). Samce stanowią 19%, samce dwu- i trzyletnie 12%, a samice w wieku 12–24 miesięcy – 9%.
Głos ostrzegawczy markura przypomina beczenie kozy domowej. Na początku sezonu można spotkać samce i samice razem – na otwartych łąkach i odkrytych zboczach. Latem samce pozostają w lasach, podczas gdy samice wspinają się na najwyższe skaliste grzbiety. Wiosną z kolei samice trzymają się bliżej urwisk i skalnych ścian, szukając schronienia dla potomstwa. Samce wybierają wyżej położone tereny z lepszym dostępem do roślinności, by poprawić swoją kondycję.
Drapieżniki
Głównymi drapieżnikami markura są: ryś euroazjatycki (Lynx lynx), irbis (Panthera uncia), wilk himalajski (Canis lupus chanco) oraz niedźwiedź brunatny (Ursus arctos). Na młode osobniki poluje także orzeł przedni (Aquila chrysaetos). Markury są wyjątkowo czujne. Posiadają doskonały wzrok oraz silnie rozwinięty węch. Zmysły te pozwalają im szybko wykrywać obecność zagrożenia. W otwartym terenie błyskawicznie reagują na niebezpieczeństwo. Często, zanim drapieżnik zdąży się zbliżyć, już uciekają na trudno dostępne, skaliste zbocza.
Taksonomia
Nazwa naukowa Aegoceros (Capra) falconeri została zaproponowana w 1839 roku przez Johanna Andreasa Wagnera na podstawie samicy pochodzącej z Himalajów Indyjskich. Z czasem wyróżniono kilka podgatunków markura, głównie na podstawie różnic w kształcie rogów. Jednak dalsze obserwacje wykazały, że układ rogów może znacznie się różnić nawet wśród osobników tej samej populacji, żyjących w jednym paśmie górskim.
Do najczęściej uznawanych podgatunków należą:
- markur śruborogi – Capra falconeri falconeri
- markur tadżycki – Capra falconeri heptneri
- markur kabulski – Capra falconeri megaceros
- markur kabylski – Capra falconeri cashmiriensis
Różnice między podgatunkami są nadal przedmiotem badań. Ich klasyfikacja bywa sporna ze względu na dużą zmienność morfologiczną w obrębie gatunku.
Markury śruborogie – tryb życia
Markury śruborogie zazwyczaj tworzą niewielkie grupy liczące od 3 do 5 osobników. W okresie godowym łączą się w większe stada. Sezon rozrodczy rozpoczyna się w listopadzie. Po ciąży trwającej około 135–170 dni (według niektórych źródeł nawet do 180 dni) samice rodzą jedno lub dwoje młodych. Młode markury osiągają dojrzałość płciową między 18. a 30. miesiącem życia. Inne dane wskazują, że może to nastąpić dopiero w trzecim roku. Średnia długość życia tych zwierząt wynosi 12–13 lat.
Biotop
Markury śruborogie zasiedlają górskie rejony na wysokości od 1500 do 2500 metrów n.p.m. Według danych IUCN spotykane są również na wysokościach od 600 do 3600 metrów. Preferują zalesione zbocza. Można je jednak także obserwować na otwartych, trawiastych i skalistych terenach. Rzadko przekraczają granicę górnej granicy lasu.
Ich siedliska charakteryzują się bogatą roślinnością drzewiastą i krzewiastą. Występują tam m.in. dęby ostrolistne, sosny Gerarda (Pinus gerardiana), różne gatunki jałowców, jak Juniperus macropoda, J. seravschanica czy J. semiglobosa, a także cedry himalajskie (Cedrus deodara), świerki himalajskie (Picea smithiana), klony (Acer regelii, Acer turkestanicum), jodły (Abies spectabilis, Abies pindrow), judaszowce (Cercis griffithii), migdałowce bucharskie (Amygdalus bucharica), pistacje właściwe (Pistacia vera), dzikie róże (Rosa kokanica), wiciokrzewy (Lonicera nummulariifolia) oraz irgi.
Przy okazji polecamy zapoznać się z artykułami:
- Makolągwa (zwyczajna) – mokolągwa
- Wari czarno-biały – lemur wari
- Dokąd odlatuje bocian oraz inne ciekawostki o bocianach
- Rola odchodów dinozaura w sporze ewolucjonizm-kreacjonizm
Źródło:
1. https://en.wikipedia.org/wiki/Markhor [dostęp: 21.06.2025]
© Źródło zdjęcia głównego: Wikimedia Commons. Autor: Postdlf. CC BY-SA 3.0.
