Świątynie i ofiary w Biblii – cz. 3: Świątynia Jerozolimska

Po Namiocie Spotkania przyszedł czas na budowę trwałej świątyni w Jerozolimie. Jakie są jej dzieje i dlaczego mówimy nie o jednej, a właściwie o dwóch świątyniach?

Poprzednia część artykułu przedstawiła, jak Bóg za pośrednictwem Mojżesza i Aarona ustanowił cały system świątynno-ofiarniczy. Bóg postanowił bowiem, aby Izraelici mieli własną świątynię, w której mogliby składać Mu ofiary. Dlatego Mojżesz pod kierownictwem Boga zbudował pod górą Synaj tzw. Namiot Spotkania, zwany również Przybytkiem Mojżeszowym. Była to przenośna świątynia w postaci namiotu zawierająca sprzęty zbudowane z drewna, miedzi i złota, które służyły do celów kultowych. Nad wszystkim czuwali kapłani z rodu Aarona, brata Mojżesza. Obozujący wokół świątyni Izraelici mieli możliwość składania Bogu różnych ofiar ze zwierząt i obchodzenia co roku wyznaczonych przez Boga świąt.

Jednak w X wieku p.n.e. nadszedł czas, aby zbudować coś o wiele bardziej trwałego. W części trzeciej serii artykułów o świątyniach i ofiarach w Biblii omówione zostaną świątynie zbudowane w Jerozolimie na przestrzeni około 1000 lat. W ten sposób dotrzemy do czasów Jezusa Chrystusa, który według chrześcijan jest zapowiedzianym przez Biblię Mesjaszem.

Pierwsza Świątynia Jerozolimska – Świątynia Salomona

Pismo Święte mówi, że pierwszym, który zapragnął budowy trwałej świątyni w Jerozolimie, był król Dawid. Chciał on, aby Arka Przymierza spoczęła w godnym do tego miejscu, a nie pod jakimkolwiek namiotem – czy to mocno już zużytym Namiotem Spotkania, czy namiotem, który on sam kazał postawić dla Arki¹. Ponieważ jednak Dawid przelał zbyt wiele krwi podczas swoich wojen, Bóg wyznaczył jego syna Salomona, aby ten zbudował świątynię². Niemniej pozwolił Dawidowi zebrać wszelkie możliwe materiały: złoto, srebro, brąz, żelazo, drogie kamienie, drewno i marmur. Również wielu ludzi, do których przemawiał Dawid, było ochotnych złożyć takie dary i panowała z tego powodu powszechna radość³.

Wreszcie Dawid wyznaczył w sumie 38 tysięcy Lewitów jako robotników, urzędników, sędziów, odźwiernych i muzyków⁴. Ustalił również rody kapłańskie wywodzące się od Aarona i ustalił kolejność ich służby w świątyni⁵. Także Salomon zebrał 30 tysięcy ludzi do transportowania drewna cedrowego i cyprysowego z Fenicji (Libanu), 70 tysięcy tragarzy, 80 tysięcy robotników w kamieniołomach oraz 3300 urzędników, którzy ich nadzorowali⁶.

Budowa świątyni

Salomon rozpoczął budowę świątyni w czwartym roku i drugim miesiącu swego panowania, a ukończył ją w jedenastym roku i ósmym miesiącu. To oznacza, że budowa świątyni trwała 7,5 roku. Została ona zbudowana głównie z ociosanych kamieni, przy czym robotnicy dokonywali ciosania już w kamieniołomach, a nie na terenie świątyni. Gdy powstał już kamienny szkielet, Salomon kazał wyłożyć wszystkie pomieszczenia drewnem i deskami, a następnie pokryć je szczerym złotem. Wykonano na nim ozdobne płaskorzeźby. Miejsce Święte i Miejsce Najświętsze zostały oddzielone drzwiami z drzewa oliwnego i zasłoną.

Świątynia mierzyła 60 łokci (30-40 metrów) długości, w tej liczbie 40 łokci liczyło Miejsce Święte, a 20 łokci Miejsce Najświętsze. Ponadto Miejsce Święte miało wysokość 30 łokci, a Miejsce Najświętsze również 20 łokci. Szerokość całej świątyni wynosiła 20 łokci (w ten sposób Miejsce Najświętsze tworzyło sześcian). Dodano również przedsionek, który wynosił 20 łokci wszerz świątyni i 10 łokci wzdłuż. Do ścian świątyni na zewnątrz dodano liczne pomieszczenia na różne poświęcone dary, w tym skarby, materiały i pokarmy⁷. Strop przedsionka podtrzymywały dwie wielkie kolumny z brązu zwane Jakin i Boaz⁸.

Teren świątyni był oddzielony od zewnątrz murami, które liczyły kilka bram. Wewnątrz murów znajdowały się dwa dziedzińce⁹. Były to: Dziedziniec Zewnętrzny (Wielki), gdzie zbierał się lud¹⁰, oraz Dziedziniec Wewnętrzny (Kapłański) przeznaczony dla kapłanów, oddzielony murami od Dziedzińca Zewnętrznego¹¹.

Wyposażenie świątyni

Na Dziedzińcu Wewnętrznym przed świątynią Salomon kazał zbudować ołtarz całopalny z brązu. Oprócz tego kazał zbudować z brązu wielką kadź odlewaną wyobrażającą morze, stojącą na dwunastu bykach również z brązu skierowanych na cztery strony świata. Służyła ona kapłanom do obmywań. Dodatkowo z brązu stworzono 10 mniejszych kadzi (wanien) na kołach, które służyły do obmywania zwierząt przeznaczonych na całopalenie. Dla Miejsca Świętego Salomon kazał zbudować 10 złotych świeczników i 10 pozłacanych stołów z chlebami pokładnymi, po 5 z każdej strony świątyni, a także pozłacany ołtarz do kadzenia, aby stanął przed zasłoną do Miejsca Najświętszego¹². Z kolei dla Miejsca Najświętszego zbudowano dwa wielkie pozłacane posągi cherubów¹³. Między nimi postawiono Arkę (Skrzynię) Przymierza, która zawierała tylko kamienne tablice z Dziesięciorgiem Przykazań¹⁴.

Łatwo więc zauważyć, że całe wyposażenie Świątyni Salomona powstało na podstawie wyposażenia wcześniejszego Namiotu Spotkania. Do dziesięciu zwiększono liczbę umywalni, świeczników i stołów z chlebami pokładnymi. Jedynym elementem, który nie został sporządzony przez robotników Salomona, była Arka Przymierza. Została ona uroczyście sprowadzona do świątyni po jej wykończeniu. Sama świątynia, cała pozłacana, musiała również wywoływać silne wrażenie na kapłanach, którzy w niej służyli. Wszelkie rodzaje ofiar i rytuały, w tym świąteczne, pozostały takie same jak za czasów Namiotu Spotkania.

Dalsze losy świątyni i jej zniszczenie

Świątynia Salomona została zbudowana w X wieku p.n.e. (dokładna data nie jest znana) i przetrwała do 587/586 roku p.n.e. Istniała więc 300-400 lat. W tym czasie jednak działy się różne rzeczy. Nieraz dochodziło do plądrowania świątyni¹⁵, a niektórzy królowie judzcy zabierali stamtąd skarby, aby wręczyć je innym królom jako dary¹⁶. Ponadto król Manasses wprowadził bałwochwalstwo na teren świątyni, budując tam ołtarze różnym bogom¹⁷. Wszystko to usunął król Jozjasz¹⁸ po tym, jak podczas prac remontowych w świątyni odnaleziono zaginioną Księgę Prawa¹⁹.

Jednak czterej ostatni królowie Judy (Joachaz, Jojakim, Jojakin i Sedecjasz) ponownie sprzeciwiali się Bogu podobnie jak Manasses²⁰. Dlatego Bóg pozwolił królowi babilońskiemu Nabuchodonozorowi dwukrotnie oblegać Jerozolimę i wydał jej ludność na wygnanie do Mezopotamii²¹. Za drugim razem 587/586 roku p.n.e. Nabuchodonozor złupił i spalił świątynię, i leżała ona w ruinach przez następne 50 lat.

Druga Świątynia Jerozolimska

Świątynia Zorobabela

W 536 roku p.n.e. Żydzi, którzy powrócili z niewoli babilońskiej na mocy dekretu króla perskiego Cyrusa, rozpoczęli odbudowę Świątyni Jerozolimskiej. Przewodzili im Jozue i Zorobabel, a rozpoczęli od budowy ołtarza całopalenia²². W kolejnym roku natomiast zabrali się za budowę fundamentów świątyni. Jednak dla tych, którzy pamiętali jeszcze chwałę Świątyni Salomona, wynik był daleki od zadowalającego²³. Pojawiły się również przeszkody, gdyż okoliczne narody były przeciwne odbudowie Jerozolimy i jej świątyni²⁴. Mimo to pojawili się prorocy Aggeusz i Zachariasz, którzy głosili, że Bóg nakazał wznowienie odbudowy²⁵, a król perski Dariusz potwierdził wcześniejsze zarządzenie króla Cyrusa²⁶. Cały proces odbudowy świątyni dobiegł końca w 516 roku p.n.e., w szóstym roku panowania króla Dariusza²⁷.

Jak napisano wyżej, Świątynia Zorobabela nie była już tak okazała, jak Świątynia Salomona. Nie było w niej już Arki Przymierza, która zaginęła jeszcze w VI wieku p.n.e. Prawdopodobnie miała znowu tylko jeden świecznik i jeden stół z chlebami pokładnymi, oprócz ołtarza kadzidlanego. Mimo tego Żydzi, którzy podczas rządów króla Artakserksesa wrócili z wygnania w Mezopotamii, przystali na to. Ezdrasz i Nehemiasz doprowadzili Żydów do powszechnej pokuty względem Boga oraz do odbudowy miasta Jerozolimy i jej murów²⁸.

Przez większość czasu Świątynia Zorobabela cieszyła się względnym spokojem. Największą wyrwę stanowiły trzy lata podczas panowania króla Seleucydów Antiocha IV Epifanesa w II wieku p.n.e., kiedy z jego rozkazu doszło do zbezczeszczenia świątyni przez umieszczenie tam posągu Zeusa i złożenie ofiary ze świni, która dla Żydów jest zwierzęciem nieczystym. Po trzech latach świątynię odbił żydowski ród Hasmoneuszy (znany też jako Machabeusze), którzy przywrócili wyłączny kult Boga Jahwe²⁹.

Świątynia Heroda

W I wieku p.n.e. Jerozolima dostała się w ręce Rzymian, którzy założyli tam zależne od nich Królestwo Heroda. W 20/19 roku p.n.e. Herod Wielki rozpoczął swój największy projekt budowlany: całkowitą rekonstrukcję Świątyni Jerozolimskiej. Najważniejsze prace budowlane trwały 10 lat. Jednak konstrukcje pozostałych elementów na Wzgórzu Świątynnym trwały kolejne dekady, możliwe, że nawet do lat 60. I wieku n.e.³⁰ Ciekawe, że podczas dyskusji z Jezusem Chrystusem faryzeusze powiedzieli Mu, że budowa świątyni trwała 46 lat³¹.

Tak czy siak, Świątynia Heroda była niezwykle imponująca, znacznie większa niż poprzednie Świątynie Salomona i Zorobabela. Herod Wielki powiększył cały obszar świątynny z 7 do 14,4 hektara³². Zaczął pracę nad tym już w 25 roku p.n.e.³³ Wynikiem tego jest wielka płaska platforma, na której ulokowana była świątynia i inne okazałe budowle. Do tych ostatnich z pewnością należał Portyk Królewski (tzw. stoa), w formie bazyliki, stojący po stronie południowej. Cały kompleks był otoczony potężnymi murami, w których znajdowały się liczne bramy, przez które można było wejść na Wzgórze Świątynne.

Kompleks świątynny był podzielony na kilka dziedzińców. Największym i najbardziej zewnętrznym był Dziedziniec Pogan, gdzie Żydzi ustawili stoły i kramy, i gdzie sprzedawali zwierzęta przeznaczone na ofiarę. W murach wewnętrznych (które mieściły również samą świątynię) znajdował się Dziedziniec Kobiet, bardziej oddalony od świątyni, przed tzw. Bramą Nikanora, oraz Dziedziniec Izraelitów (dla rytualnie czystych Żydów) wraz z Dziedzińcem Świątynnym (Kapłańskim), tuż przy świątyni³⁴. Dziedziniec Świątynny mieścił ten sam ołtarz i umywalnie, co wcześniej. Podobnie było ze świecznikiem, stołem na chleby i ołtarzem kadzidlanym w Miejscu Świętym. Za wielką zasłoną znajdowało się Miejsce Najświętsze, a w nim miejsce na Arkę Przymierza, której jednak tam nie było.

Zburzenie Świątyni Heroda

Świątynia Heroda nie przetrwała nawet jednego stulecia. Podczas tzw. pierwszej wojny żydowskiej (66-73 n.e.) w 70 roku n.e. doszło do oblężenia Jerozolimy przez Rzymian. Podobnie jak oblężenie Jerozolimy przez króla Nabuchodonozora ponad 600 lat wcześniej, było ono bardzo brutalne i brzemienne w skutkach. Podczas szturmu Rzymianie pod wodzą Tytusa, syna rządzącego cesarza Wespazjana, wdarli się na teren świątyni, którą spalili i splądrowali, a ludzi chroniących się w niej wybili do nogi.

To wszystko wydarzyło się w około 40 lat po tym, jak świątynię tę odwiedzał Jezus Chrystus. W następnej części przyjrzymy się fragmentom z życia Jezusa, które są powiązane ze Świątynią Heroda, a także temu, co stało się w świątyni, gdy Jezus Chrystus umarł na Krzyżu.

Polecamy również inne artykuły na powiązane tematy:

• Zaratusztrianizm a początki judaizmu
• Marihuana w starożytnym Izraelu: prawda czy mit?
• Tydzień i szabat – wynalazek babiloński czy żydowski?
• Zwoje z Qumran – najważniejsze odkrycie archeologii biblijnej

Przypisy

1. II Księga Samuela 7,1-3.
2. I Księga Kronik 22,7-10.
3. I Księga Kronik 29,1-9.
4. I Księga Kronik 23.
5. I Księga Kronik 24.
6. I Księga Królewska 5,13-18.
7. I Księga Królewska 6.
8. I Księga Królewska 7,21.
9. II Księga Kronik 4,9.
10. Księga Jeremiasza 26,2.
11. I Księga Królewska 6,36.
12. II Księga Kronik 4.
13. I Księga Królewska 6,23-28.
14. II Księga Kronik 5,1-10.
15. I Księga Królewska 14,25-26.
16. I Księga Królewska 15,18.
17. II Księga Królewska 21,3.
18. II Księga Królewska 23,1-25.
19. II Księga Królewska 22,3-11.
20. II Księga Królewska 23,31-32.36-37; 24,8-9.18-19.
21. II Księga Królewska 24,10-16; 25,1-21.
22. Księga Ezdrasza 3,1-7.
23. Księga Ezdrasza 3,8-13.
24. Księga Ezdrasza 4.
25. Księga Ezdrasza 5,1-2.
26. Księga Ezdrasza 6,1-12.
27. Księga Ezdrasza 6,15.
28. Księga Ezdrasza 9-10; Księga Nehemiasza 2,11-4,23; 8-10; 12,27-43.
29. H. Volkmann, Antiochus IV Epiphanes, Encyclopaedia Brittanica, https://www.britannica.com/biography/Antiochus-IV-Epiphanes [dostęp: 11.04.2025].
30. D. Bahat, The Herodian Temple, w: W. Horbury, W.D. Davies, J. Sturdy (red.), The Early Roman Period. The Cambridge History of Judaism, vol. 3, Cambridge University Press, 1999 s. 38–58.
31. Ewangelia według Jana 2,20.
32. J. Patrich, M. Edelcopp, Four stages in the evolution of the Temple Mount, Revue Biblique, vol. 120, no. 3., 2013, s. 343–344.
33. B. Mahieu, Between Rome and Jerusalem, OLA 208, Leuven: Peeters, 2012, s. 147–165.
34. The Court of the Women in the Temple, Bible History, https://bible-history.com/court-of-women/ [dostęp: 11.04.2025].

© Źródło zdjęcia głównego: Canva.