Cyjon rudy lub po prostu cyjon (Cuon alpinus) to gatunek psowatych. Występuje w Azji Południowej, Wschodniej i Południowo-Wschodniej. Pod względem budowy anatomicznej różni się od przedstawicieli rodzaju Canis. Posiada wypukły profil czaszki. Zwierzę to charakteryzuje brak trzeciego dolnego trzonowca, podczas gdy górne zęby trzonowe mają tylko jeden guzek zamiast dwóch lub czterech. W przeszłości ssak ten występował na terenie całej Azji, a nawet w Europie i Ameryce Północnej. Obecnie jednak cyjony wymarły w Azji Centralnej, części Azji Południowo-Wschodniej oraz prawdopodobnie na Półwyspie Koreańskim i w Rosji.
Cyjony rude to wysoce społeczne zwierzęta. Żyją w dużych klanach liczących zwykle około 12 osobników. Znane są grupy przekraczające 40 sztuk. Nie wykazują sztywnej hierarchii dominacji. W stadach występuje wiele samic rozmnażających się. Cuon alpinus jest dziennym łowcą. Poluje na średniej i dużej wielkości ssaki kopytne. W tropikalnych lasach konkuruje o pokarm z tygrysami (Panthera tigris) i lampartami (Panthera pardus).
Gatunek został wpisany na Czerwoną Listę IUCN jako zagrożony wymarciem. Jego populacja szacowana jest na mniej niż 2 500 dorosłych osobników. Główne przyczyny spadku liczebności to utrata siedlisk, brak dostępnej bazy pokarmowej, konkurencja z innymi drapieżnikami, prześladowania z powodu ataków na bydło oraz przenoszenie chorób przez psy domowe. Ochrona zwierząt wymaga pilnych działań na rzecz zabezpieczenia ich siedlisk i ograniczenia konfliktów z ludźmi.
Etymologia i nazewnictwo
Pochodzenie angielskiego słowa „dhole” pozostaje niejasne. Najwcześniejsze znane użycie tego terminu pochodzi z 1808 roku. Wówczas to żołnierz Thomas Williamson opisał zwierzę w dystrykcie Ramghur w Indiach. W 1827 roku Charles Hamilton Smith zasugerował, że słowo wywodzi się z języka używanego w „różnych częściach Wschodu”.
Dwa lata później Smith powiązał termin „dhole” z tureckim „deli”, które znaczy „szalony, zwariowany”. Błędnie zestawił je z germańskimi słowami, takimi jak starosaksońskie „dol” i niderlandzkie „dol” (ang. „dull”, niem. „toll”), które pochodzą od protogermańskiego dwalaz („głupi, nierozsądny”). Prawie 80 lat później Richard Lydekker zauważył, że termin „dhole” nie był używany przez rdzenną ludność zamieszkującą obszary występowania gatunku.
Słownik Merriam-Webster sugeruje, że nazwa mogła mieć swoje korzenie w języku kannada, gdzie słowo ತೋಳ (tōḷa) oznacza „wilka”.
Inne angielskie nazwy tego gatunku to azjatycki dziki pies, indyjski dziki pies, pies gwizdający, czerwony pies i czerwony wilk. Określenia te odnoszą się zarówno do jego wyglądu, jak i charakterystycznego sposobu komunikacji – dźwięków przypominających gwizd.
Opis
Cyjon wyróżnia się rdzawym umaszczeniem, które najbardziej intensywne jest zimą. Wówczas grzbiet przybiera nasycony rdzawo-czerwony odcień z brązowymi refleksami na głowie, szyi i ramionach. Gardło, klatka piersiowa, boki i brzuch oraz górne partie kończyn mają mniej intensywny, żółtawy kolor. Dolne części kończyn są białawe, z ciemnobrązowymi pasami z przodu przednich łap. Pysk i czoło są szaro-rdzawe. Ogon jest gęsty, puszysty i rdzawo-ochrowy z ciemnobrązową końcówką. Letnia sierść jest krótsza, szorstka i ciemniejsza. U dorosłych osobników włosy ochronne mierzą od 20 do 30 mm długości. W ogrodzie zoologicznym w Moskwie zaobserwowano, że zwierzęta linieją raz w roku, między marcem a majem. W północnym Tamil Nadu zarejestrowano również melanistycznego przedstawiciela gatunku.
Czaszka jest szeroka i masywna, z dobrze rozwiniętym grzebieniem strzałkowym, co w połączeniu z silnymi mięśniami żwaczowymi nadaje jej wygląd przypominający hienę. Pysk jest krótszy niż u psów domowych i większości innych psowatych. Cyjony mają sześć dolnych zębów trzonowych zamiast siedmiu, a ich górne trzonowce są mniejsze. Osiągają jedną trzecią do połowy wielkości zębów wilczych. Posiadają tylko jeden guzek zamiast dwóch lub czterech, co jest cechą typową dla innych psowatych. Naukowcy uważają, że taka adaptacja zwiększa zdolność rozrywania mięsa i szybszego spożywania ofiar. Pozwala to skuteczniej konkurować z kleptopasożytami.
Cyjony rude osiągają długość ciała od 88 do 113 cm (bez ogona mierzącego 41–50 cm) i wysokość w kłębie od 42 do 50 cm. Dorosłe samice ważą od 10 do 17 kg. Samce są nieco cięższe. Osiągają masę od 15 do 21 kg.
Przyrodnicy często opisują te zwierzęta jako łączące cechy wilka szarego i lisa rudego. Z uwagi na smukłe kończyny i długi kręgosłup przypisuje mu się także „koci” wygląd.
Zasięg występowania
Historycznie Cuon alpinus zamieszkiwał Singapur i Azję Centralną. Jego zasięg obejmował Afganistan, Kirgistan, Kazachstan, Mongolię, Tadżykistan i Uzbekistan. W tych regionach obecnie jest uznawany za wymarłego. Cyjon wyginął również w Korei Południowej. Ostatnie udokumentowane przypadki jego schwytania miały miejsce w 1909 i 1921 roku w Yeoncheon, prowincja Gyeonggi. Obecność populacji w Korei Północnej i Pakistanie pozostaje niepotwierdzona.
Gatunek zamieszkiwał stepy alpejskie w regionie Kaszmiru aż do Ladakhu. W Indiach stracił jednak 60% swojego historycznego zasięgu – w ciągu ostatniego stulecia. Obecnie zwierzęta preferują zalesione tereny w strefach alpejskich. Spotkać je można w Indiach, Myanmarze, Indochinach, Indonezji i Chinach. Czasami widywane są na równinach.
W 2019 roku w rezerwacie Bek-Tosot w południowym Kirgistanie zebrano próbki genetyczne sugerujące obecność cyjona rudego. Był to pierwszy taki zapis w tym kraju od niemal trzech dekad. W Rosji obecność tych zwierząt jest wątpliwa. W 2004 roku uznano ssaka za rzadki gatunek w Kraju Nadmorskim. Brak potwierdzonych obserwacji od lat 70. XX wieku spowodował jednak, że IUCN uznała go tam za wymarłego. Niemniej możliwe jest, że populacja występuje w południowej Syberii, górach Sajan Wschodnich, Tofalarii oraz w Bajkalskim Kraju Zabajkalskim.
W Chinach cyjony rude zauważono w górach Qilian (2006 rok). Fotopułapki zarejestrowały zwierzęta również w regionach Xinjiang, Gansu i Yunnan. Historyczne zapisy wskazują także na ich obecność na wyspie Hajnan. Gatunek wyginął tam jednak około 1942 roku.
W Indiach populacje występują na południe od Gangesu, zwłaszcza na Wyżynie Środkowoindyjskiej, Ghatach Zachodnich i Wschodnich oraz w regionie Terai. W Parku Narodowym Chitwan w Nepalu cyjony zarejestrowano w 2011 roku, a w Parku Narodowym Vansda w stanie Gujarat w 2020 roku.
W Azji Południowo-Wschodniej gatunek występuje w lasach górskich w Mjanmie, na Sumatrze i w Laosie. Jego zasięg jest jednak wysoce fragmentaryczny. W Wietnamie zwierzęta są prawdopodobnie wymarłe. Wyjątek stanowią sporadyczne obserwacje w parkach narodowych Pu Mat i Yok Don – w latach 1999–2004.
Przypuszczano, że cyjony występowały w północno-wschodniej Turcji w latach 90. Analiza doniesień i próbek wykazała jednak, że rzekome dowody odnosiły się do psów domowych lub wilków szarych.
Zasięg gatunku jest dziś wysoce fragmentaryczny. Odzwierciedla to spadek liczebności populacji na skutek utraty siedlisk, utraty bazy pokarmowej i konfliktów z człowiekiem.
Przy okazji polecamy zapoznać się z artykułami:
- (Bekas) dubelt – bekas dubelt
- Arirania amazońska – arirania – wydra wielka – wydra olbrzymia
- Zwoje z Qumran – najważniejsze odkrycie archeologii biblijnej
- Czwarta rewolucja przemysłowa a nasze człowieczeństwo – część 2
- Starożytne mity – więcej niż tylko mity (cz. 2)
Źródło
1. https://en.wikipedia.org/wiki/Dhole [dostęp: 07.01.2025]
© Źródło zdjęcia głównego: Wikimedia Commons. Autor: Rohitvarma. Licencja: CC BY-SA 4.0.