Pingwin przylądkowy, pingwin toniec (Spheniscus demersus) to gatunek nielota występujący wyłącznie w wodach południowej Afryki. Jest jedynym przedstawicielem pingwinów spotykanym w Starym Świecie. Ma opływowe ciało i skrzydła przekształcone w sztywne, spłaszczone płetwy, przystosowane do życia w środowisku morskim. Dorosłe osobniki ważą średnio od 2,2 do 3,5 kg. Osiągają wysokość 60–70 cm. Charakterystycznymi cechami gatunku są różowe plamy skóry nad oczami oraz czarna maska na twarzy. Grzbiet jest czarny, wyraźnie odgraniczony od białego spodu, ozdobionego czarnymi plamkami i poprzeczną opaską.
Pingwin przylądkowy jest nurkiem pościgowym. Dieta opiera się głównie na rybach i kałamarnicach. Niegdyś bardzo liczny, dziś należy do gatunków krytycznie zagrożonych. Populacja gwałtownie maleje. Spowodowane jest to m.in. utratą siedlisk, przełowieniem i zmianami klimatycznymi. Pingwin toniec to zwierzę charyzmatyczne. Cieszy się dużą popularnością wśród turystów. Bywa też nazywany „pingwinem osłem”. Wydaje donośne, przypominające ośli ryk odgłosy. Podobny dźwięk wydają także niektóre gatunki pingwinów z Ameryki Południowej. Spheniscus demersus występuje wzdłuż wybrzeży Republiki Południowej Afryki i Namibii.
Taksonomia
Angielski przyrodnik George Edwards zamieścił ilustrację i opis pingwina przylądkowego w drugim tomie swojego dzieła A Natural History of Uncommon Birds z 1747 roku. Użył wówczas angielskiej nazwy The Black-Footed Penguins. Ręcznie kolorowaną rycinę oparł na dwóch zakonserwowanych okazach, które sprowadzono do Londynu. Podejrzewał, że zostały one pozyskane w pobliżu Przylądka Dobrej Nadziei.
W 1758 roku szwedzki przyrodnik Karol Linneusz, przygotowując dziesiąte wydanie Systema Naturae, umieścił pingwina przylądkowego w tym samym rodzaju co albatrosa wędrownego – Diomedea. Nadał mu nazwę binominalną Diomedea demersa. Zamieścił krótki opis i odwołał się do pracy Edwardsa. Obecnie gatunek zaliczany jest do grupy pingwinów przepasanych, w rodzaju Spheniscus, wprowadzonym w 1760 roku przez francuskiego zoologa Mathurina Jacques’a Brissona. Nazwa rodzajowa pochodzi od greckiego słowa σφήν (sphēn), oznaczającego „klin”. Nawiązuje do wąskich, klinowatych płetw ptaka. Epitet gatunkowy demersus wywodzi się z łaciny. Oznacza „zanurzający się” (od demergere – „zatapiać, zanurzać”).
Pingwiny przepasane występują głównie w strefie umiarkowanej południowej półkuli. Do tej grupy należy także pingwin magellański oraz pingwin peruwiański z południowej części Ameryki Południowej, a i również pingwin równikowy z Oceanu Spokojnego, zamieszkujący rejon Galapagos. Wszystkie łączy podobna sylwetka, ubarwienie i zachowanie.
Opis pingwina przylądkowego
Pingwiny przylądkowe osiągają 60–70 cm wysokości. Ważą od 2,2 do 3,5 kg. Długość dzioba waha się zwykle między 4,8 a 6,5 cm. Na piersi widoczny jest czarny pas oraz nieregularne czarne plamki – ich układ jest unikalny dla każdego osobnika, niczym linie papilarne u człowieka. Nad oczami znajdują się gruczoły potowe. Chłodzą one krew ptaka. Wraz ze wzrostem temperatury zwiększa się przepływ krwi, a skóra w tym miejscu przybiera intensywniejszy, różowy odcień. Gatunek wykazuje niewielki dymorfizm płciowy. Samce są nieco większe od samic i mają dłuższe dzioby. Młode ptaki nie mają wyraźnych kontrastowych wzorów, które charakteryzują dorosłych. Grzbiet pingwinów jest ciemny, w odcieniach od szaroniebieskiego po brązowy. Jasny spód pozbawiony jest zarówno plamek, jak i poprzecznej opaski. Dzioby są bardziej spiczaste niż u pingwinów peruwiańskich.
Pingwin przylądkowy ma ubarwienie kontrastowe – maskujące. Gatunek jest blisko spokrewniony z pingwinami peruwiańskimi, magellańskimi i równikowymi. Wyróżnia się grubym, czarnym pasem w kształcie odwróconej podkowy na piersi oraz czarnymi stopami i plamki na spodzie ciała. Różnią się one wielkością i kształtem u poszczególnych osobników. Pingwin magellański ma podobne znaczenia barwne. Bywa to co prawda mylące, ale można go rozpoznać po podwójnym pasie na gardle i piersi – u pingwina przylądkowego występuje tylko jeden. W języku potocznym gatunek bywa nazywany „pingwinem osłem”. Wydaje donośne odgłosy przypominających ryk tego zwierzęcia.
Zasięg występowania
Pingwin przylądkowy występuje na południowym i południowo-zachodnim wybrzeżu Afryki. Gniazduje w koloniach na 24 wyspach pomiędzy Namibią a zatoką Algoa w pobliżu Port Elizabeth w Republice Południowej Afryki. To jedyny gatunek rozmnażający się na kontynencie afrykańskim.
W latach 80. XX wieku pingwiny przylądkowe utworzyły dwie kolonie na stałym lądzie w pobliżu Kapsztadu – na plaży Boulders Beach w Simon’s Town oraz w Stony Point w Betty’s Bay. Prawdopodobnie dopiero spadek liczby drapieżników umożliwił im zakładanie kolonii na wybrzeżu, choć ta w Betty’s Bay była atakowana m.in. przez lamparty. Jedyna inna kolonia lądowa znajduje się w Namibii. Nie wiadomo, jednak kiedy powstała.
Boulders Beach jest popularną atrakcją turystyczną. Przyciąga nie tylko piękną plażą, ale także samymi pingwinami, które pozwalają ludziom zbliżyć się do siebie nawet na metr. Populacje hodowlane pingwinów przylądkowych utrzymywane są w licznych ogrodach zoologicznych na całym świecie. Poza południowo-zachodnim wybrzeżem Afryki nie istnieją kolonie lęgowe. Pojedyncze osobniki, głównie młode, mogą sporadycznie pojawiać się poza naturalnym zasięgiem gatunku.
Populacje
Na początku XIX wieku populacja pingwinów przylądkowych liczyła około 4 milionów osobników. W 1910 roku szacowano ją już na 1,5 miliona. Obecnie pozostało zaledwie 10%. Od czasów przedprzemysłowych liczebność gatunku, rozmnażającego się w Namibii i RPA, spadła o 95%.
Obecnie lęgi ograniczają się głównie do 24 wysp pomiędzy Namibią a zatoką Algoa w RPA. Wyjątkiem jest kolonia na Boulders Beach. W 2000 roku całkowitą populację oceniano na 150–180 tys. osobników. 56 tys. żyło na wyspie Dassen, a 14 tys. na wyspie Robben. Kolonia na wyspie Dyer w RPA zmniejszyła się z 46 tys. w latach 70. do 3 tys. w 2008 roku. W tym samym roku w Namibii żyło około 5 tys. par lęgowych.
W 2010 roku całkowitą liczebność gatunku oszacowano na 55 tys. osobników. Tempo spadku sugerowało możliwość wyginięcia ptaka w naturze do 2026 roku. W 2012 roku w RPA żyło około 18,7 tys. par lęgowych, z czego większość na wyspie St. Croix w zatoce Algoa. Do 2019 roku całkowita liczba par lęgowych w RPA i Namibii spadła do około 20 850, a w 2023 roku – poniżej 10 tys. Wówczas gatunek zaklasyfikowano jako krytycznie zagrożony.
Przy okazji polecamy zapoznać się z artykułami:
- Pingwin mały
- Pingwin magellański
- Wirus RSV – wszystko, co powinniśmy o nim wiedzieć
- Grzyby, które potrafią przejąć kontrolę nad życiem całego organizmu
- O tym, jak technologia z pomocą nauki wpływa na nasz świat
Źródło:
1. https://en.wikipedia.org/wiki/African_penguin [dostęp: 14.08.2025]
© Źródło zdjęcia głównego: Wikimedia Commons. Autor: D. Gordon E. Robertson. Licencja: CC BY-SA 3.0.
