Moa olbrzymi (Dinornis robustus) to wymarły nielotny ptak z rodzaju Dinornis, znany w języku maoryskim jako moa nunui. Był jednym z najwyższych ptaków, jakie kiedykolwiek stąpały po Ziemi. Masą ustępował jedynie nieco niższemu, ale potężniejszemu nielotowi z Madagaskaru -wymarłemu mamutakowi.
Taksonomia
Moa olbrzymie zaliczały się do ptaków z rzędu bezgrzebieniowców – dużych, nielotnych gatunków o mostku pozbawionym grzebienia. Cechowały się również charakterystyczną budową szczęki i podniebienia. Choć przez lata ich pochodzenie pozostawało zagadką, obecnie coraz więcej dowodów wskazuje, że przodkowie tych ptaków byli zdolni do lotu i rozprzestrzenili się na południową półkulę.
Choć moa olbrzymie zamieszkiwały te same tereny co kiwi, badania filogenetyczne oparte na analizie DNA wykazały, że ich najbliższymi krewniakami były południowoamerykańskie kusacze. Moa olbrzymi z Wyspy Południowej należał do rodzaju Dinornis. Wraz z gatunkiem Dinornis novaezealandiae z Wyspy Północnej tworzył odrębną rodzinę Dinornithidae. Wraz z wymarłym megalapteryx didinus i kusaczem zalicza się do najstarszych przedstawicieli paleognatycznych ptaków.
Opis moa olbrzymiego
Rozmiar
Moa olbrzymi z Wyspy Południowej był największym przedstawicielem swojego rodzaju. Dorosłe samice osiągały do 2 metrów wysokości w partii grzbietowej. Sięgając szyją po liście, mogły zbierać pokarm nawet z wysokości 3,6 metra. Czyniło je to najwyższymi znanymi ptakami w dziejach. Pomimo imponującego wzrostu, Dinornis robustus ważył średnio około 200 kilogramów. Masa największych samic mogła przekraczać 250 kilogramów.
Dotychczas tylko jedno jajo udało się jednoznacznie przypisać temu gatunkowi. Zostało znalezione w okolicach Kaikōury. Miało 240 mm długości oraz 178 mm szerokości. W 2006 roku było to największe jajo moa znajdujące się w muzealnych zbiorach.
Anatomia
Pomimo potężnych rozmiarów, moa olbrzymie miały proporcjonalnie niewielkie głowy – cecha typowa dla wszystkich bezgrzebieniowców. Analiza czaszki wskazuje, że ich wzrok był raczej słaby. Wynikało to z niewielkich oczodołów i zaokrąglonego dzioba. Z drugiej strony, ich zmysł węchu był doskonale rozwinięty.
Kości nóg moa z rodzaju Dinornis były cieńsze niż u innych przedstawicieli rodzaju. Sugeruje to większą zwinność, choć prawdopodobnie ptaki poruszały się powoli i ostrożnie. Co ciekawe, były jedynymi dużymi bezgrzebieniowcami, u których zachował się paluch – pierwszy palec stopy. Jeszcze bardziej wyjątkowe było niemal całkowite zaniknięcie skrzydeł. Jedyną pozostałością była kość łopatkowo-krucza, w której miejscu niegdyś znajdowała się kość ramienna.
Wygląd
Moa olbrzymie były najprawdopodobniej pokryte piórami na całym ciele, z wyjątkiem głowy, fragmentu szyi oraz skoków i stóp. Odnalezione szczątki piór przypisywane temu gatunkowi ujawniły, że upierzenie miało jednolity brązowy kolor lub było delikatnie prążkowane.
Moa olbrzymi – zachowanie i ekologia
Dinornis robustus, podobnie jak inne gatunki moa, należały do wyjątkowo osobliwych ptaków. Choć osiągały ponad 3,5 metra wysokości, większość czasu spędzały z szyją ułożoną poziomo, a nie pionowo – podobnie jak ich dalecy krewniacy, kiwi.
Pokarm
Moa najprawdopodobniej prowadziły dzienny tryb życia, podobnie jak australijskie emu. W ekosystemie Nowej Zelandii zajmowały niszę typową dla dużych roślinożernych ssaków lądowych – których w tym regionie świata po prostu nie było.
Ptaki miały masywny dziób, a znaleziska dużych ilości gastrolitów – kamieni żołądkowych służących do rozdrabniania pokarmu – wskazują na dietę bogatą we włókniste materiały roślinne. Dinornis robustus żerował głównie w lasach i na otwartych terenach. Skamieniałe koprolity ujawniły, że jego pożywienie stanowiły gałązki, nasiona, jagody, liście, kwiaty, pnącza, zioła i krzewy. Istnieje przypuszczenie, że żywił się roślinnością niestrawną dla innych gatunków. Pozwalało mu to unikać konkurencji pokarmowej.
Masywny dziób mógł służyć do odcinania i łamania gałązek poprzez charakterystyczne boczne potrząsanie. Dodatkowo ptaki dysponowały silniejszymi mięśniami szyi niż inne bezgrzebieniowce. Mogło to umożliwiać im energiczne szarpanie roślin lub sięganie wyżej po pokarm, gdy zachodziła taka potrzeba.
Rozmnażanie
Moa olbrzymie były najprawdopodobniej ptakami długowiecznymi. Dojrzałość płciową osiągały dopiero po wielu latach. Podobnie jak u kazuarów, to samice najpewniej rywalizowały o samców. Tłumaczy to ich znacznie większe rozmiary. Istnieje przypuszczenie, że opieką nad potomstwem zajmowali się głównie ojcowie. Samice były zbyt ciężkie, by wysiadywać delikatne, cienko skorupkowe jaja. Dokładny sposób inkubacji pozostaje jednak nieznany.
Moa zakładały gniazda w skalnych schronieniach, w okresie od późnej wiosny do wczesnego lata. Przypuszcza się, że pisklęta mogły być prążkowane – podobnie jak młode innych nielotnych bezgrzebieniowców.
Zasięg występowania
Dinornis robustus zamieszkiwał nie tylko Wyspę Południową Nowej Zelandii, ale również Rakiurę (Wyspę Stewart) oraz pobliską Native Island. Preferował tereny nizinne. Spotkać go można było od zarośli i wydm po trawiaste równiny i lasy.
Podobnie jak inne gatunki moa, również i moa olbrzymi z Wyspy Południowej wyginął na skutek działalności człowieka. Do jego ostatecznego wytępienia doszło w XV wieku, około 200 lat po przybyciu Maorysów na wyspy. Główną przyczyną była nadmierna eksploatacja – przede wszystkim polowania.
Przy okazji polecamy zapoznać się z artykułami:
- Krzyżak łąkowy
- Kur diabeł
- Największy dinozaur mięsożerny – zobacz prawdziwe potwory!
- Rola katastrof w myśli naukowej
Źródło:
1. https://en.wikipedia.org/wiki/South_Island_giant_moa [dostęp: 15.06.2025]
© Źródło zdjęcia głównego: Wikimedia Commons. Autor: Joseph Smit. Domena Publiczna.
