Bielik olbrzymi (Haliaeetus pelagicus) to bardzo duży ptak drapieżny z rodziny jastrzębiowatych. Po raz pierwszy opisał go Peter Simon Pallas w 1811 roku. Nie wyróżnia się żadnych podgatunków. Ma ciemnobrązowe upierzenie, białe skrzydła i ogon, żółty dziób oraz szpony w tym samym kolorze. Jest to najcięższy orzeł na świecie. Waży od 5 do 10 kg. W niektórych klasyfikacjach po względem masy ciała ustępuje harpii wielkiej (Harpia harpyja) i małpożerowi (Pithecophaga jefferyi). Samice są większe od samców.
Bielik olbrzymi jest gatunkiem endemicznym dla przybrzeżnych obszarów północno-wschodniej Azji. Zamieszkuje Rosję, Koreę, Japonię, Chiny i Tajwan. Jego głównym pokarmem są ryby i ptaki wodne. Półwysep Kamczatka w Dalekowschodniej Rosji słynie z dość licznej populacji tych ptaków. Żyje tam około 4 000 osobników. Orzeł figuruje na Czerwonej Liście Gatunków Zagrożonych Międzynarodowej Unii Ochrony Przyrody (IUCN) jako narażony na wyginięcie.
Taksonomia
Bielik olbrzymi po raz pierwszy został opisany przez pruskiego przyrodnika Petera Simona Pallasa w 1811 roku pod nazwą Aquila pelagica. Nazwa gatunkowa pochodzi od starogreckiego słowa pelagos, które oznacza „otwarte morze/ocean”. Holenderski przyrodnik Coenraad Jacob Temminck nadał mu nazwę Falco leucopterus w 1824 roku. Z kolei Heinrich von Kittlitz w 1832 roku użył nazwy Falco imperator. W 1849 roku George Robert Gray przeniósł gatunek do rodzaju Haliaeetus.
Nazwa „orzeł morski Stellera” została oficjalnie zatwierdzona przez Międzynarodową Unię Ornitologiczną (IOU). Zadedykowano ją niemieckiemu przyrodnikowi Georgowi Wilhelmowi Stellerowi. W języku rosyjskim ptak ten nazywany jest morskoi orel (orzeł morski), pestryi morskoi orel (mottled sea eagle – orzeł morski łaciaty) lub beloplechii orlan (orzeł o białych barkach). W języku japońskim nosi nazwę ō-washi (duży orzeł), a w koreańskim chamsuri (prawdziwy orzeł). W mandaryńskim chińskim jest nazywany hǔtóu hǎidiāo (orzeł morski o tygrysiej głowie).
Bielik olbrzymi jest gatunkiem monotypowym. Niektóre źródła wskazują na wątpliwy podgatunek – H. p. Niger. Włączono do niego populacje o ciemniejszym upierzeniu. Istnieją przypuszczenia, że ta forma mogła zamieszkiwać Koreę. Ostatni raz zauważono ją w 1968 roku. Przez długi czas ptaki te uważano za wymarłe. W 2001 roku w Bayerischen Jagdfalkenhof w Niemczech w niewoli wykluł się samiec wyglądający na przedstawiciela tego podgatunku. Później przeniesiono go do Tierpark Berlin. Jego rodzice mieli jednak typowe ubarwienie. Sugeruje to, że H. p. niger jest rzadką, ciemną odmianą, a nie odrębnym podgatunkiem. Jedno z potomków ciemnej samicy, samiec wykluty w 2014 roku, który obecnie mieszka w Skandinavisk Dyrepark (Dania), również jest ciemną formą.
Bielik olbrzymi – opis
Rozmiar
Bielik olbrzymi jest największym ptakiem z rodzaju Haliaeetus i jednym z największych drapieżników na świecie. Samice ważą od 6,2 do 9,5 kg. Samce są nieco lżejsze, z wagą w przedziale 4,9-6,8 kg. Średnia waga może się różnić, prawdopodobnie w zależności od sezonowych wahań dostępności pokarmu lub ogólnego stanu zdrowia ptaków. Pojawiły się doniesienia o średniej wadze wynoszącej aż 7,75 kg. Mediana szacowanej wagi to 6,25 kg, pomijając martwe osobniki, które zostały zatrute ołowiem i doświadczyły znacznej utraty wagi przed śmiercią.
Przeciętnie, bielik olbrzymi waży o 0,5 kg więcej niż harpia wielka i o ponad 1 kg więcej niż małpożer. Długość jego ciała waha się od 85 do 105 cm. Samce średnio osiągają 89 cm, a samice około 100 cm. Sprawia to, że ptaki te są nieznacznie krótsze od harpii i około 65 mm krótsze od małpożerów.
Rozpiętość skrzydeł wynosi od 1,95 do 2,50 m. Długość skrzydła waha się od 560 do 680 mm. Jest to jedna z największych rozpiętości skrzydeł wśród żyjących orłów, z medianą wynoszącą 2,13 m (7 ft 0 in) według Ferguson-Lees (2001) lub 2,2 m (7 ft 3 in) według Saito (2009). Maksymalna rozpiętość skrzydeł jest mniej pewna. Wiele źródeł podaje wartość do 2,45 m. Inne – mniej potwierdzone – dane wskazują, że maksymalna rozpiętość skrzydeł może być znacznie większa – aż do 2,7 m, 2,74 m lub 2,8 m.
Bielik olbrzymi wyróżnia się spośród innych orłów morskich żółtym dziobem oraz liczbą 14 sterówek. Inne gatunki mają ich 12.
Fizjologia
Podobnie jak w przypadku innych ptaków z rodzaju Haliaeetus, tarczka i ogon bielika olbrzymiego są stosunkowo krótkie – w porównaniu z innymi bardzo dużymi orłami. Tarczka ma długość 95–100 mm, a ogon 320–390 mm. Dla porównania u małpożera są one znaczenie dłuższe. Długość tarczki u tego gatunku jest dłuższa o 40 mm, a ogona o 110 mm. Podobnie, jak ma to miejsce w przypadku wszystkich orłów morskich i rybożernych, palce bielika są stosunkowo krótkie i masywne. Spód stopy pokryty jest drobnymi kolcami. Szpony są krótsze i bardziej zakrzywione niż u porównywalnych wielkością orłów leśnych czy polnych, takich jak te z grupy „booted eagle” (np. Aquila) czy harpie wielkie. Wszystkie te cechy rozwinęły się, by ułatwić bielikowi chwytanie ryb. Nie wyklucza to oczywiście chwytania średniej wielkości ssaków czy nawet dużych ptaków.
Podobnie jak inne orły rybożerne, bielik olbrzymi posiada na stopach kolce, które tworzą faliste zgrubienia wzdłuż ich spodniej części. Pozwala mu to utrzymać ryby, które mogłyby wymsknąć się z jego uchwytu. Mimo że ptak ten ma krótsze szpony niż u harpii wielkiej, to jego stopy są bardzo silne. Znany jest przypadek, w którym weterynarz zajmujący się dzikimi zwierzętami odniósł poważne obrażenia, gdy samica złapała jego ramię, a jej szpony przebiły je na wylot.
Dziób bielika olbrzymiego jest duży. Od nasady do czubka mierzy około 117 mm. Jego długość od krawędzi do końca wynosi od 62 do 75 mm. Prawdopodobnie ptak ten ma największy dziób spośród wszystkich żyjących orłów, choć tylko nieznacznie przekracza długość dzioba małpożera. Czaszka ma około 14,6 cm długości.
Przy okazji polecamy zapoznać się z artykułami:
- Krwawodziób – brodziec krwawodzioby
- Jelec pospolity – jelec europejski – jelec
- Nurogęś – tracz nurogęś
- Co wiedziały starożytne cywilizacje? – cz. 1: Budownictwo
- Rasy ludzkie – co mówi nauka?
Źródło
1. https://en.wikipedia.org/wiki/Steller%27s_sea_eagle [dostęp: 06.02.2025]
© Źródło zdjęcia głównego: Wikimedia Commons. Autor:Michael Pinczolits. Licencja: CC BY 2.0.