Jelonek rogacz (Lucanus cervus) jest gatunkiem chrząszcza zaliczanego do rodziny jelonkowatych (Lucanidae). Owad występuje powszechnie w zachodniej Europie. Osiąga dość duże rozmiary ciała. Międzynarodowa Unia Ochrony Przyrody (IUCN) uznaje ten gatunek za bliski zagrożenia wyginięciem. Chrząszcz objęty jest częściową ochroną gatunkową na terenie Polski.
Taksonomia
Jelonki rogacze są przedstawicielami rodzaju jelonków (Lucanus). W obrębie tego rodzaju klasyfikuje się dwa podrodzaje. Są to odkryty w 1763 roku Lucanus Scopoli oraz opisany w 1845 roku Pseudolucanus.
Jelonek rogacz po raz pierwszy został scharakteryzowany w 1758 roku. Wspomniany opis przygotował szwedzki badacz Karol Linneusz. Poza podgatunkiem nominatywnym Lucanus cervus cervus wyróżnia się także trzy dodatkowe podgatunki. Zalicza się do nich: Lucanus cervus judaicus, Lucanus cervus laticornis, a także Lucanus cervus turcicus. Zostały one odkryte przez różnych badaczy kolejno w 1900, 1864 oraz 1843 roku.
Opis
Jelonek rogacz odznacza się pokaźnymi rozmiarami ciała. U tych owadów stwierdza się wyraźny dymorfizm płciowy. Przejawia się on w różnicach w wymiarach. Samce z reguły są większe od samic. Zwykle dorastają one do około 7,5 cm długości. Ich partnerki natomiast mogą mieć od 3 do 5 cm długości. Przedstawicieli obu płci różni także wielkość i budowa żuwaczki. Osobniki płci męskiej zwykle mają powiększone żuwaczki, które wyglądają jak miniaturowa wersja poroża jelenia. Samce używają ich w walkach z innymi osobnikami. Żuwaczki samic natomiast są relatywnie niewielkie. Jednak ukąszenie nimi jest bardzo bolesne.
Odwłok jelonka rogacza z reguły wyróżnia się ciemnym ubarwieniem. Skrzydła owada mają natomiast czerwony kolor. Chrząszcze dysponują zdolnością latania. Wszystko dzięki doskonale rozwiniętej drugiej parze pokryw skrzydłowych.
Samice jelonków rogaczy niekiedy niesłusznie utożsamia się z przedstawicielami gatunku Dorcus parallelipipedus. W celu odróżnienia obu okazów trzeba zwrócić szczególną uwagę na kolor pancerza oraz kształt i wielkość głowy. Samce i samice Dorcus parallelipipedus są niemal całkowicie czarne, a ich głowy mają kwadratowy kształt. Także po zachowaniu larw można poznać, z którym jelonkiem ma się do czynienia w danym przypadku. Młode jelonki rogacze zazwyczaj pozostają pod ziemią. Tam żywią się szczątkami drewna. Dorcus parallelipipedus spożywają natomiast drewno nad ziemią.
Występowanie i siedlisko
Zasięg naturalnego występowania jelonka rogacza rozciąga się na całą Europę (z wyjątkiem Irlandii). Owad zasiedla głównie południowe landy Niemiec, północne rejony Półwyspu Iberyjskiego oraz północną i centralną część Włoch. Obecność chrząszcza stwierdza się także w zachodnich regionach Turcji oraz na terenach górskich w Rumunii i na Węgrzech.
Jelonki rogacze zamieszkują także południowo-wschodnią Anglię. Ich liczne populacje stwierdza się również na Słowacji oraz na Półwyspie Bałkańskim. Owady te często spotyka się w Azji Mniejszej, w Syrii oraz na Kaukazie. W niektórych krajach (np. w państwach bałtyckich i skandynawskich) doszło do wymarcia chrząszczy. Udało się jednak sztucznie wprowadzić przedstawicieli tego gatunku np. na teren Danii.
Jelonki rogacze chętnie przebywają na drzewach liściastych. Żerują zwłaszcza na dębach, lipach, wierzbach i bukach. Często można je także zobaczyć na czarnych topolach, jesionach oraz kasztanowcach. Zamieszkują również korę dzikiej wiśni i orzecha włoskiego.
Cykl życia
Młode osobniki najczęściej osiągają swoją dorosłą postać w okresie letnim. Samica jest w stanie jednorazowo złożyć 30 jaj. Zwykle przez cały okres inkubacji pozostają one ukryte głęboko w glebie wśród zbutwiałego drewna. Ciało larwy tuż po wykluciu ma kształt litery C. Jej odwłok wyróżnia się kremowym ubarwieniem. Natomiast głowa oraz odnóża są pomarańczowe, a szczypce brązowe. Kończyny pokrywają specjalne grzebienie, które owady wykorzystują do wzajemnej komunikacji między sobą.
Larwy chrząszczy nie dysponują zdolnością widzenia otoczenia. Do ich ulubionych przysmaków należy gnijące drewno. Pobierają jego cząstki nie tylko z pni drzew, ale także ze starych desek, słupków ogrodzeniowych oraz kompostu. Okres larwalny u jelonków rogaczy może trwać przez kilka lat. Zanim staną się one dorosłe, najpierw przeobrażają się w poczwarki. W swojej dojrzałej formie są w stanie natomiast przetrwać jedynie przez kilka tygodni.
Zachowanie i ekologia
W naturalnym środowisku najczęściej można zaobserwować samce. Dzieje się tak nie tylko z uwagi na duży rozmiar ich ciała, ale także tryb życia. Osobniki płci męskiej chętniej bowiem niż ich partnerki przebywają na powierzchni ziemi. W sprzyjających warunkach pogodowych chrząszcze regularnie latają w powietrzu. Zazwyczaj ma to miejsce niedługo po zapadnięciu zmroku. Często można je też spotkać spacerujące po trawie lub na drzewie. Samice natomiast większość dnia spędzają ukryte w pniach drzew albo pod cienką warstwą gleby.
Drapieżniki
Jelonkom rogaczom zagraża poważne niebezpieczeństwo ze strony przedstawicieli różnych gatunków zwierząt. Do naturalnych wrogów tych owadów zalicza się między innymi: koty, lisy, borsuki, kruki, sroki, dzięcioły, jerzyki oraz niektóre gatunki pająków. Drapieżniki te gustują przede wszystkim w dorosłych chrząszczach. Idealną okazję do schwytania jelonka stanowi czas, gdy insekty te wychodzą z ukrycia w celu znalezienia partnera do rozmnożenia.
Walki samców o dostęp do samic zwykle odbywają się na gałęziach drzew. Biorące w nich udział osobniki ustawiają się naprzeciw siebie i demonstrują swoje szczypce. Jeśli żaden z owadów nie zrezygnuje z uczestnictwa w konflikcie, przystępują do starcia. W jego trakcie chwytają się szczypcami i próbują nawzajem zrzucić się z drzewa.
Związki z ludźmi
Jelonek rogacz to gatunek, który jest bliski zagrożenia wyginięciem. Do tego stanu rzeczy przyczyniają się przede wszystkim zachodzące w europejskich lasach zmiany. Przedstawicieli tego gatunku objęto ochroną w oparciu o wytyczne zawarte w Dyrektywie Siedliskowej Unii Europejskiej z 1992 roku oraz Konwencji Berneńskiej z 1982 roku.
Przy okazji polecamy zapoznać się z artykułami:
- Biegacz skórzasty
- Biedronka siedmiokropka – boża krówka
- Zwoje z Qumran – najważniejsze odkrycie archeologii biblijnej
- Czwarta rewolucja przemysłowa a nasze człowieczeństwo – część 2
- Starożytne mity – więcej niż tylko mity (cz. 2)
Źródło
1. https://en.wikipedia.org/wiki/Lucanus_cervus [dostęp: 09.01.2025]
© Źródło zdjęcia głównego: Wikimedia Commons. Autor: Slimguy. Licencja: CC BY 4.0.