Kobra egipska, wąż Kleopatry (Naja haje) to jeden z najbardziej jadowitych gatunków węży w Afryce Północnej, który jest odpowiedzialny za liczne ukąszenia ludzi. Dorasta średnio do około 1,4 metra długości. Najdłuższy odnotowany okaz mierzył aż 2,59 metra. Ze względu na silny jad i agresywną naturę, budzi duży strach w rejonach, w których żyje.
Etymologia i taksonomia
Kobra egipska została po raz pierwszy opisana przez szwedzkiego zoologa Carla Linnaeusa w 1758 roku. Nazwa rodzajowa naja jest latynizacją sanskryckiego słowa nāgá (नाग), które oznacza „kobrę”. Z kolei epitet gatunkowy haje pochodzi od arabskiego słowa ḥayya (حية). Dosłownie oznacza ono „węża”.
Dawniej kobry Naja annulifera oraz Naja anchietae uznawane były za podgatunki Naja haje. Badania wykazały jednak, że są to odrębne gatunki. Populacje arabskie przez długi czas traktowane były jako osobny podgatunek, Naja haje arabica, a czarne populacje z Maroka jako Naja haje legionis. Niedawne badania wykazały, że arabska kobra to odrębny gatunek, Naja arabica. Podgatunek legionis został natomiast uznany za synonim N. haje. Badania te wskazały również, że populacje sawannowe zamieszkujące Afrykę Zachodnią stanowią osobny gatunek, który nazwano Naja senegalensis.
Opis kobry egipskiej
Kobra egipska to imponujący gatunek węża. Jej głowa jest duża, spłaszczona i nieznacznie oddzielona od szyi, która posiada długie żebro. Może się ono rozciągać, tworząc charakterystyczny „kapturek”. Pysk jest umiarkowanie szeroki i zaokrąglony. Oczy są stosunkowo duże, z okrągłymi źrenicami. Ciało jest cylindryczne, masywne, z długim ogonem. Długość węża zależy w dużej mierze od podgatunku, miejsca występowania oraz populacji. Najbardziej charakterystycznymi cechami są głowa i kaptur.
Kolorystyka jest bardzo zróżnicowana. Większość okazów ma odcienie brązu, często z „łezkowatym” śladem pod okiem. Niektóre osobniki mają odcień miedziowo-czerwony lub szaro-brązowy. Okazy z północno-zachodniej Afryki (Maroko) są niemal całkowicie czarne. Strona brzuszna jest zazwyczaj kremowo-biała, żółtobrązowa, szaro-niebieska, ciemnobrązowa lub czarna, często z ciemnymi plamami.
Skalowanie
- Naja haje posiada następujące cechy skalowania. Łuski grzbietowe w okolicach środkowej części ciała liczą od 19 do 20. Łuski brzuszne mają liczbę od 191 do 220. Płytka analna jest pojedyncza. Łuski podogonowe są sparowane, w liczbie od 53 do 65. Występuje 1 łuska przedoczna, 3 (lub 2) oczne oraz 2, lub 3 podoczne. Górnych łusek wargowych jest 7 (rzadko 6 lub 8), a dolnych 8. Łuski skroniowe rozmieszczone są w układzie 1+2 lub 1+3, zależnie od osobnika.
Zasięg geograficzny
Kobra egipska występuje na większości obszarów Afryki Północnej. Spotkać ją można na północ od Sahary. Jej zasięg występowania rozciąga się przez sawanny Afryki Zachodniej na południe, aż po basen Konga, a także na wschód do Kenii i Tanzanii.
Ogrody zoologiczne
Kobra egipska jest hodowana w niewoli w ogrodach zoologicznych – zarówno w swoim naturalnym zasięgu, jak i poza nim. Można ją znaleźć m.in. w Ogrodzie Zoologicznym w Gizie, Ogrodzie Zoologicznym w San Diego oraz w Wodnym Ogrodzie Zoologicznym w Wirginii.
26 marca 2011 roku władze Ogrodu Zoologicznego w Bronxie ogłosiły zamknięcie pawilonu gadów po tym, jak odkryto zniknięcie jadowitej, młodej samicy kobry egipskiej, która wydostała się ze swojej klatki. Pracownicy zoo byli przekonani, że wąż znajduje się w budynku, a nie na zewnątrz, ponieważ gad ten nie czuje się komfortowo w otwartych przestrzeniach. Ponadto niskie temperatury na zewnątrz mogłyby wpłynąć negatywnie na jej metabolizm. Kobra została znaleziona 31 marca 2011 roku w ciemnym kącie pawilonu gadów, w dobrym stanie. Nadano jej imię „Mia”, co oznacza „Missing in Action” (zaginiona w akcji).
Kobra egipska – siedlisko
Kobra egipska występuje w różnych siedliskach. Spotkać ją można na stepach, suchych i wilgotnych sawannach, a także w suchych półpustynnych rejonach. Gatunek często pojawia się w pobliżu zbiorników wodnych. Wąż Kleopatry zamieszkuje również tereny upraw rolnych oraz zarośla. Może być spotykany w pobliżu ludzkich osiedli. Często wchodzi nawet do domów. Przyciągają ją wsie, szczególnie z powodu obecności gryzoni (szczurów) oraz kur domowych. Istnieją także doniesienia o kobrach egipskich pływających po Morzu Śródziemnym.
Zachowanie i ekologia
Kobra egipska to gatunek lądowy, aktywny głównie o zmierzchu lub nocą. Mimo tego można ją spotkać, jak wygrzewa się na słońcu wczesnym rankiem. Gatunek wykazuje skłonność do osiedlania się w stałych miejscach, takich jak opuszczone nory zwierząt, kopce termitów czy skały. Jest to aktywny łowca, który czasami wkracza do ludzkich domów, szczególnie podczas polowań na drób. Podobnie jak inne kobry, stara się uciekać przed ludźmi, przynajmniej na kilka metrów. Jeśli jednak poczuje zagrożenie, przyjmuje charakterystyczną postawę pionową z rozłożonym kapturem i atakuje.
Wąż Kleopatry preferuje żaby. Jego dieta obejmuje jednak także małe ssaki, ptaki, jaja, jaszczurki i inne węże. Dodatkowo jest gospodarzem pośrednim pasożyta zwanego Pachysentis ehrenbergi, który należy do grupy akantocefalów.
Jad
Jad kobry egipskiej składa się głównie z neurotoksyn i cytotoksyn. Średnia ilość jadu w jednym ukąszeniu wynosi od 175 do 300 mg. Badania Mohameda i in. (1973) wykazały, że wartość LD50 w przypadku zastrzyków śródotrzewnowych dla okazów z Egiptu wynosiła 0,12 mg/kg i 0,25 mg/kg. Z koeli badania przeprowadzone przez Irwina i in. (1970) nad toksycznością jadu przedstawicieli rodziny Elapidae, w tym Naja haje z różnych regionów geograficznych, wykazały, że jego moc wahała się od 0,08 mg/kg do 1,7 mg/kg w przypadku zastrzyków dożylnych u myszy.
Badania te wykazały również, że okazy kobry egipskiej z północnej Afryki, szczególnie z Egiptu, Tunezji, Algierii i Libii, mają znacznie silniejszy jad niż te z bardziej południowych i zachodnich obszarów występowania gatunku, w tym z Sudanu oraz Afryki Zachodniej (Senegal, Nigeria i Mali).
Jad kobry egipskiej wpływa na układ nerwowy. Blokuje przesyłanie sygnałów nerwowych do mięśni, a w późniejszych stadiach również do serca i płuc. Prowadzi to do śmierci wskutek całkowitej niewydolności oddechowej. Ukąszenie powoduje miejscowy ból, silny obrzęk, siniaki, pęcherze, martwicę oraz zmienne objawy ogólnoustrojowe, takie jak ból głowy, nudności, wymioty, bóle brzucha, biegunka, zawroty głowy, omdlenia oraz drgawki. Możliwy jest także średni do ciężkiego paraliż wiotki.
W przeciwieństwie do niektórych innych afrykańskich kobr ten gatunek nie pluje jadem.
Przy okazji polecamy zapoznać się z artykułami:
- Jemiołuszka (zwyczajna) – jemiołucha
- Tarentola murowa – gekon murowy
- Nurogęś – tracz nurogęś
- Co wiedziały starożytne cywilizacje? – cz. 1: Budownictwo
- Rasy ludzkie – co mówi nauka?
Źródło
1. https://en.wikipedia.org/wiki/Egyptian_cobra [dostęp: 15.02.2025]
© Źródło zdjęcia głównego: Wikimedia Commons. Autor: Ghorayr. Licencja: CC BY-SA 4.0.
