Heloderma arizońska znana także jako gila (Heloderma suspectum) to potężna i jadowita jaszczurka. Występuje w południowo-zachodnich Stanach Zjednoczonych oraz północno-zachodnim stanie Sonora w Meksyku. Gad osiąga długość około 56 centymetrów. Jest to jedyna jadowita jaszczurka rodzima dla Stanów Zjednoczonych. Bliscy krewni tego gatunku, cztery rodzaje holodermy meksykańskiej (wcześniej uznawane za podgatunki Heloderma horridum), zamieszkują Meksyk i Gwatemalę. Mimo, że jaszczurka jest niezwykle powolna i w związku z tym rzadko stanowi realne zagrożenie dla ludzi, zyskała reputację niezwykle groźnego zwierzęcia. Sprawia to, że często jest zabijana. Dzieje się tak pomimo prawnej ochrony, jaką zapewniają jej przepisy stanu Arizona.
Skóra
Łuski na głowie, grzbiecie i ogonie zawierają drobne, perłowe kosteczki (osteodermy), które przypominają te występujące u holoderm meksykańskich. Samice przechodzą proces pełnego zrzucania naskórka, który trwa około dwóch tygodni. Ma to miejsce tuż przed złożeniem jaj. Górna część ciała często złuszcza się w jednym dużym fragmencie. Dorosłe samce zrzucają skórę w mniejszych fragmentach – zazwyczaj w sierpniu. Młode osobniki niemal stale znajdują się w procesie linienia.
Dorosłe jaszczurki mają żółte lub różowe wzory na czarnym tle. Młode gady charakteryzują się bardziej jednolitym i prostszym ubarwieniem. Wzór zmienia się w ciągu pierwszych sześciu miesięcy życia. Co ciekawe młode z północnych rejonów zasięgu gatunku często zachowują swój pierwotny wzór. Mało tego, osobniki żyjące na terenach z ciemnymi skałami i podłożem mają tendencję do przybierania ciemniejszych barw.
Samce mają zwykle większe i bardziej trójkątne głowy niż samice. Długość ogona natomiast u obu płci jest statystycznie podobna. Utrudnia to ich rozróżnienie. Zarówno w naturze, jak i w hodowli, zdarzają się osobniki z grubszymi końcówkami ogona.
Zasięg występowania
Jaszczurka Gila zamieszkuje południowo-zachodnie Stany Zjednoczone i Meksyk. Swoim zasięgiem obejmuje stany Sonora, Arizona oraz części Kalifornii, Nevady, Utah i Nowego Meksyku. Nie odnotowano jej obecności na Półwyspie Kalifornijskim. Preferuje siedliska takie jak zarośla pustynne, pustynie sukulentowe i lasy dębowe. Schronienie znajduje w norach, zaroślach lub pod skałami. Kluczowym elementem jej środowiska jest korzystny mikroklimat i odpowiednia wilgotność.
Gady spędzają większość czasu w kryjówkach. Często wybierają skaliste obszary, takie jak piaskowce Navajo czy przepływy lawy bazaltowej. Są silnie zależne od źródeł wody. Można je zaobserwować w kałużach po letnich deszczach. Unikają otwartych terenów, takich jak równiny czy łąki.
Ekologia
Jaszczurki Gila spędzają aż 90% swojego życia pod ziemią, w norach lub skalnych kryjówkach. W porze suchej, która obejmuje wiosnę i wczesne lato, są aktywne głównie o poranku. W tym też okresie zmieniają kryjówki co 4–5 dni. Wszystko po to, by znaleźć optymalne mikrośrodowisko. Późnym latem najbardziej aktywne bywają nocami, a i również w trakcie dnia – po burzach. Temperatura ich ciała wynosi zazwyczaj około 30°C. Gdy wzrośnie do 37°C, mogą ją obniżyć nawet o 2°C dzięki ograniczonemu parowaniu przez kloakę.
Badania przeprowadzone w południowo-zachodnim Utah wykazały, że szczyt aktywności przypada na okres od końca kwietnia do połowy czerwca. W trakcie jednej fazy żerowania gady przemierzają średnio 210 metrów. Niektóre osobniki pokonują dystans nawet ponad kilometra. Sezon wzmożonej aktywności trwa około 90 dni. Gatunek jest niezwykle powolny, ale wyróżnia się stosunkowo dużą wytrzymałością i wysoką maksymalną wydolnością tlenową w porównaniu z innymi jaszczurkami.
W naturalnym środowisku na helodermy arizońskie polują kojoty, borsuki i ptaki drapieżne. Młode osobniki często padają ofiarą węży. Jaszczurki Gila przystosowały się do życia w suchych warunkach między innymi dzięki spowolnionemu metabolizmowi, który pozwala im zużywać mniej niż połowę energii typowej dla gadów o podobnych rozmiarach. Dodatkowo przechowują wodę w pęcherzu moczowym, z którego mogą ją wchłaniać z powrotem. Tłuszcz natomiast magazynują w ogonach, które służą jako rezerwa energetyczna.
Dieta
Dieta jaszczurki Gila jest niezwykle zróżnicowana. Obejmuje małe ssaki, takie jak młode króliki, zające, myszy, wiewiórki ziemne i inne gryzonie, a także małe ptaki, węże, jaszczurki, żaby, owady, inne bezkręgowce, padlinę oraz jaja ptaków, gadów i żółwi. Zaledwie trzy lub cztery obfite posiłki spożyte wiosną są w stanie zapewnić jej wystarczającą energię na cały sezon. Dzięki zdolności magazynowania tłuszczu w ogonie heloderma arizońska może nie jeść przez długi czas. Warto jednak zaznaczyć, że żeruje zawsze, gdy tylko pojawia się sposobność. Młode osobniki potrafią zjeść posiłek ważący nawet 50% ich masy ciała. Dorosłe zwierzęta jednorazowo zjadają do jednej trzeciej swojej wagi.
Gady wykorzystują niezwykle wyczulony węch do lokalizowania ofiar. Ich rozdwojony, czarno-niebieski język przenosi cząsteczki zapachowe do narządu Jacobsona, znajdującego się w górnej części jamy ustnej.
Upolowaną zdobycz mogą miażdżyć, choć najczęściej połykają ją żywcem, zaczynając od głowy. Po połknięciu ofiary natychmiast wznawiają poszukiwania, szczególnie jaj lub młodych w gniazdach. Co więcej, jaszczurki potrafią wspinać się na drzewa, kaktusy, a nawet dość strome, szorstkie ściany.
Cykl życiowy
Jaszczurka Gila wychodzi z brumacji na początku marca. Dojrzałość płciową osiąga w wieku 4–5 lat. Okres godowy przypada na kwiecień i maj. Samiec wyczuwa samicę za pomocą węchu i języka. Kopulacja trwa od 15 minut do nawet dwóch i pół godziny. Samica składa jaja pod koniec maja lub w czerwcu. Jedno zniesienie może liczyć do ośmiu jaj (rzadko więcej niż sześć). Inkubacja w warunkach hodowlanych trwa około pięciu miesięcy. Młode, mierzące około 16 cm, od razu po wykluciu są zdolne do gryzienia i wstrzykiwania jadu.
Latem jaszczurki stopniowo ograniczają aktywność na powierzchni. Unikają największych upałów. Czasem bywają aktywne nocą. Samice po złożeniu jaj są wycieńczone i muszą włożyć dodatkowy wysiłek w regenerację. Brumacja rozpoczyna się w październiku. W warunkach hodowlanych helodermy arizońskie mogą żyć nawet 40 lat.
Ich zachowania społeczne są słabo poznane. Obserwowano walki między samcami, w których dominujący osobnik przygniatał przeciwnika przednimi i tylnymi kończynami. Podczas tych „zapasów” jaszczurki wyginają ciała, obracają się i przepychają, próbując osiągnąć przewagę. Silniejsze i wytrwalsze samce zwykle odnoszą większe sukcesy reprodukcyjne.
Przy okazji polecamy zapoznać się z artykułami:
- Parupeneus forsskali
- Chaetodon austriacus
- Homo erectus – małpolud czy człowiek?
- Co jest większe – Bóg czy wszechświat?
- Pokłady węgla w głębinach morskich potwierdzeniem potopu
Źródło
1. https://en.wikipedia.org/wiki/Gila_monster [dostęp: 16.12.2024]
© Źródło zdjęcia głównego: Wikimedia Commons. Autor: Blueag9. Licencja: CC BY-SA 3.0.
