Buczek południowoafrykański, znany także jako żaba byk lub żaba olbrzymia (Pyxicephalus adspersus) należy do rodziny Pyxicephalidae. Ze względu na swoją nazwę naukową bywa potocznie nazywana „pixie frog”. Występuje w Angoli, Botswanie, Kenii, Malawi, Mozambiku, Namibii, Republice Południowej Afryki, Tanzanii, Ugandzie, Zambii i Zimbabwe, a być może także w Demokratycznej Republice Konga. Została jednak wytępiona w Eswatini. Przez długi czas mylono ją z jadalną żabą – P. edulis. Granice między tymi gatunkami, w tym dokładny zasięg ich występowania, nadal nie są w pełni określone. P. angusticeps, występująca jedynie na wybrzeżach Afryki Wschodniej, została uznana za odrębny gatunek dopiero w 2013 roku.
Buczek południowoafrykański zamieszkuje różnorodne siedliska. Spotkać go można od wilgotnych po suche sawanny, suche zarośla strefy subtropikalnej i tropikalnej, okresowe jeziora i bagna, a także tereny rolnicze, pastwiska, kanały i rowy melioracyjne. Jest jednym z największych płazów bezogonowych na świecie. Ustępuje jedynie żabie goliat, Calyptocephalelli, żabie z jeziora Junín, żabie rzecznej Blytha oraz adze.
Opis
Buczek południowoafrykański to duży płaz bezogonowy. Samce ważą przeciętnie 1,4 kg, choć mogą osiągać masę przekraczającą 2 kg. Ich długość ciała dochodzi do 23 cm. Samice są znacznie mniejsze. Ich masa stanowi około połowy masy samców. Jest to nietypowe zjawisko wśród płazów bezogonowych. U większości gatunków bowiem to samice są większe od samców.
Dieta buczka południowoafrykańskiego
Buczek południowoafrykański to drapieżnik o wyjątkowym apetycie. Żywi się owadami i innymi bezkręgowcami, a także małymi gryzoniami, gadami, ptakami, rybami oraz innymi płazami, o ile tylko zmieszczą się w jego paszczy. Jest także gatunkiem kanibalistycznym. Zdarza się, że samce, strzegący kijanek je pożerają. Na kijanki polują także młode osobniki. W Pretorii odnotowano przypadek żaby olbrzymiej, która w zoo zjadła aż 17 młodych węży Rinkhals (Hemachatus haemachatus).
W warunkach suszy płaz przechodzi w stan uśpienia. Tworzy wokół siebie kokon, który osłania całe ciało z wyjątkiem nozdrzy, znacząco ograniczając utratę wody. Gdy zaczynają się deszcze, woda zmiękcza ochronną warstwę, a żaba wydostaje się na powierzchnię.
Rozmnażanie
Rozród buczka południowoafrykańskiego rozpoczyna się zwykle po intensywnych opadach deszczu, gdy w ciągu dwóch dni spadnie około 65 mm wody. Płazy rozmnażają się w płytkich, tymczasowych zbiornikach wodnych, takich jak kałuże, rozlewiska czy rowy. Samice składają jaja na płytkich obrzeżach zbiorników, ale zapłodnienie następuje jeszcze nad powierzchnią wody.
Podczas pory deszczowej samce wydają charakterystyczne odgłosy – krótki, niskotonowy dźwięk przypominający pohukiwanie. W zależności od wieku stosują różne strategie rozrodcze. Młodsze osobniki zbierają się w niewielkich skupiskach w płytkich wodach. Większe i silniejsze samce zajmują centralne miejsca w arenach godowych i agresywnie bronią swoich terytoriów. Rywalizacja między samcami jest zacięta i może prowadzić do poważnych obrażeń, a nawet śmierci. Dominujący samiec stara się odpędzić konkurentów, by samodzielnie przyciągnąć samicę. Samica zbliżając się do grupy samców podpływa do nich na powierzchni wody, po czym nurkuje, aby ominąć mniejsze osobniki i wynurzyć się w strefie bronionej przez największego z nich. W ten sposób zwiększają się jej szanse na kopulacje z najsilniejszym osobnikiem.
Samica składa od 3 000 do 4 000 jaj, z których wylęgają się kijanki. Już po dwóch dniach zaczynają one odżywiać się roślinami, małymi rybami, bezkręgowcami, a także sobą nawzajem. Dominujący samiec pilnuje młodych aż do ich przeobrażenia, które następuje w ciągu trzech tygodni. W tym czasie wykazuje się wyjątkową agresją wobec intruzów. Atakuje i gryzie każdego kto tylko zbliży się do kijanek. Jeśli zbiornik wodny zaczyna wysychać, wykopuje kanał, który łączy go z większym akwenem, zapewniając kijankom przetrwanie. Mimo swojej troski o potomstwo, niekiedy pożera część z nich.
Buczek południowoafrykański – status
Buczek południowoafrykański jest obecnie klasyfikowany jako gatunek najmniejszej troski („least concern”). Przed 2013 rokiem w Republice Południowej Afryki uznawano go jednak za gatunek bliski zagrożenia („near threatened”) ze względu na utratę siedlisk. Dzięki inicjatywom ochronnym, takim jak odbudowa środowiska naturalnego, kampanie edukacyjne oraz wprowadzenie regulacji prawnych, sytuacja populacji uległa poprawie. W efekcie, w lipcu 2013 roku status został zmieniony na „least concern”. Oznacza to, że obecnie żaba nie jest uznawana za gatunek zagrożony wyginięciem.
Występowanie
Buczek południowoafrykański występuje w Angoli, Botswanie, Kenii, Malawi, Mozambiku, Namibii, Republice Południowej Afryki, Eswatini, Tanzanii, Zambii i Zimbabwe, a być może także w Demokratycznej Republice Konga.
Jego naturalne siedliska obejmują zarówno suche, jak i wilgotne sawanny, a także podzwrotnikowe i zwrotnikowe zarośla. Można go spotkać w wysychających słodkowodnych mokradłach, na gruntach rolnych, pastwiskach, a także w kanałach i rowach melioracyjnych.
W niewoli
W wielu krajach na świecie buczek południowoafrykański jest popularnym egzotycznym zwierzęciem domowym. W warunkach hodowlanych może dożyć nawet 35 lat. Żaba ta uchodzi za gatunek stosunkowo łatwy w utrzymaniu. W Namibii uważana jest za przysmak kulinarny.
Drapieżniki i zachowanie obronne
Buczek południowoafrykański pada ofiarą głównie pelikanów oraz waranów nilowych. Polują na niego również ludzie, dla których w niektórych regionach stanowi źródło pożywienia.
W sytuacji zagrożenia żaba zaciekle się broni. Może gwałtownie skoczyć na napastnika i ugryźć go. Jej silne szczęki zaciskają się na tyle mocno, że czasem konieczne jest ręczne rozwarcie paszczy, aby się uwolnić. Broniąc się wydaje charakterystyczne odgłosy przypominające buczenie bydła.
Przy okazji polecamy zapoznać się z artykułami:
- Brodziec śniady
- Żółw ozdobny
- Jakie zwierzęta żyją najdłużej, a jakie najkrócej?
- Balsamowiec mirra
- Zapis kopalny a ewolucja: sprzeczności w teorii Darwina
Źródło
1. https://en.wikipedia.org/wiki/African_bullfrog [dostęp: 13.03.2025]
© Źródło zdjęcia głównego: Canva.
