Bydło domowe spędza większą część dnia na zdobywaniu i przeżuwaniu pokarmu. Szacuje się, że przeciętna krowa w ciągu doby jest w stanie spożyć nawet 45 kg roślinnej paszy, w ciągu minuty wykonuje natomiast około 50 ruchów szczęką1. Możliwość skutecznego rozdrabniania jedzonej trawy i pędów roślin jest jednym z najistotniejszych warunków przetrwania i prawidłowego rozwoju owych parzystokopytnych ssaków.
Bóg w swej niewysłowionej dobroci nie tylko przeznaczył rośliny na pożywienie dla ludzi i zwierząt, zgodnie z tym co czytamy w Piśmie Świętym: I powiedział Bóg: Oto daję wam wszelką roślinność, która wydaje nasiona na całej ziemi, i wszelkie drzewa, które mają w sobie owoc drzewa wydający nasienie; wam będą one na pokarm (Rdz 1,29). Sprawił też, że krowy mogą odżywiać się w odpowiedni sposób dzięki specyficznej budowie anatomicznej jamy ustnej. Jak zatem wygląda uzębienie bydła i jaką funkcję pełni ono przy miażdżeniu pożywienia?
Morfologia jamy ustnej bydła
Gustujące w pokarmie roślinnym krowy zalicza się do tzw. przeżuwaczy. Zwierzęta te jednorazowo pobierają relatywnie niewielkie kęsy pokarmu. Dlatego też szpara ich ust jest stosunkowo drobna. Znacznie większymi rozmiarami odznacza się natomiast przedsionek jamy ustnej. Jednak w odróżnieniu od zewnętrznych części pyska charakteryzuje się on niską wrażliwością na dotyk2. Na wewnętrznej stronie warg i policzków widnieją skierowane do tyłu brodawki policzkowe.
Jama ustna zwierzęcia jest dość długa i wąska. Najwięcej miejsca zajmuje w niej język, który służy krowie do skubania trawy. Ta część ciała bierze też aktywny udział w mieleniu pokarmu, a pokrywające jamę oraz podniebienie brodawki odpowiadają za odbieranie bodźców smakowych oraz sprawne przesuwanie kęsów pokarmu w kierunku gardła. Dno jamy ustnej wyściela mięsko podjęzykowe, do którego uchodzą przewody gruczołu żuchwowego i podjęzykowego jednoprzewodowego3.
Uzębienie krowy – schemat
Szczęka przeżuwaczy zbudowana jest nieco inaczej, niż ma to miejsce w przypadku ludzi czy zwierząt drapieżnych. Do najbardziej specyficznych cech uzębienia bydła należy brak siekaczy i kłów w łuku zębowym górnym oraz upodobnienie kłów dolnych bydła do zębów siecznych. Faktycznie, krowa ma jeden zlokalizowany w żuchwie kieł, który zazwyczaj traktuje się jako czwarty siekacz. Zwykle nazywa się go okrajkiem4.
Siekacze u bydła domowego występują tylko w dolnej części szczęki. Dorosłe krowy zazwyczaj mają ich osiem. Są one zlokalizowane na przodzie jamy ustnej. Zęby te na ogół są płaskie, a kształtem przypominają niewielkie łopatki. Odznaczają się także lekko zaokrąglonymi krawędziami. Siekacze umożliwiają zwierzętom chwytanie roślin, a także ich ścinanie oraz rozdrabnianie. Podobną funkcję pełni także występująca w górnych partiach jamy ustnej twarda rogowa tarcza dziąsłowa5.
Szczęki przeżuwaczy wyposażone są również w zlokalizowane z tyłu zęby trzonowe oraz przedtrzonowe. Te elementy uzębienia znajdują się zarówno w górnej, jak i w dolnej części jamy ustnej. Ich funkcja sprowadza się głównie do mielenia pożywienia w bardziej zaawansowanym stadium trawienia. W ten sposób pokarm przyjmuje lepiej przyswajalną dla organizmu zwierzęcia formę. Liczba wszystkich zębów trzonowych u bydła domowego wynosi 246.
Dlaczego krowy nie mają górnych zębów?
Jak już wspomnieliśmy, w przedniej części górnej szczęki zamiast tradycyjnych zębów siecznych obecna jest twarda rogowa tarcza dziąsłowa. Ściśle współpracuje ona z dolnymi siekaczami w trakcie chwytania i przeżuwania pokarmu. Tarcza dziąsłowa pozwala na ściśnięcie i przytrzymywanie spożywanych roślin, ale utrudnia też wykonywanie precyzyjnych ruchów szczęką w trakcie żucia. W efekcie proces przeżuwania pokarmu u krów nie jest tak dokładny, jak to ma miejsce w przypadku innych zwierząt. Dlatego też bydło na ogół jedną porcję trawy przeżuwa w kilku cyklach. Pomiędzy nimi zmiękczone i rozdrobnione kępki roślin trafiają do żwacza, czyli przedżołądka, gdzie ulegają częściowemu strawieniu. Następnie wracają do jamy ustnej i krowa przeżuwa je na nowo. Taki sposób przyjmowania i przetwarzania pokarmu jest zgodny ze specyfiką diety roślinnej7.
Rozwój zębów u bydła
U krów – podobnie jak u ludzi i wielu innych ssaków – powstanie stałego uzębienia poprzedzone jest etapem obecności zębów tymczasowych, zwanych też mlecznymi. Warto mieć świadomość, że cielęta rodzą się już z takim przejściowym uzębieniem. Zęby tymczasowe można łatwo poznać po trójkątnym kształcie. Zwykle są one też mniejsze i jaśniejsze od zębów stałych, a ich liczba wynosi 20. Tymczasowymi zębami są tylko siekacze oraz przedtrzonowce. Natomiast trzonowce wyrzynają się tylko raz w życiu. Dlatego wchodzą w skład stałego uzębienia krów8. Zęby stałe, które zastępują mleczaki, pełnią ważną funkcję w dbałości o zdrowie krowy i jej prawidłowy rozwój.
W miarę upływu czasu zęby mleczne stopniowo wypadają. Ten proces z reguły zachodzi w wieku od sześciu miesięcy do dwóch lat, kiedy to miejsce mleczaków zajmują 32 zęby stałe. Centralna para wyrastających z żuchwy zębów siecznych nosi nazwę szczypiec. Kolejne dwie pary siekaczy określa się mianem pierwszych i drugich zębów bocznych lub pośrednich. Ostatnia para to tzw. narożniki.
Także po wypadnięciu tymczasowych przedtrzonowców pojawiają się ich stałe odpowiedniki. W relatywnie krótkim czasie zaczynają im również towarzyszyć zęby trzonowe. Rozmieszczone są one w systemie trójkowym po każdej stronie szczęki, tak w górnej, jak i dolnej jej części9.
Zęby krów z biegiem lat ulegają naturalnemu zużyciu. Dzieje się tak na skutek regularnego intensywnego przeżuwania pokarmu. Dlatego starsze zwierzęta często mają poważne problemy z dokładnym rozdrabnianiem paszy. To może niekorzystnie odbijać się zarówno na stanie zdrowia bydła, jak i jakości produkowanego przez nie mleka.
Przy okazji polecamy zapoznać się z artykułami:
- Jaki dinozaur ma 500 zębów? – nigerzaur – jaszczur z Nigru
- Żubr a bizon, czyli jaka jest pomiędzy nimi różnica?
- System korzeniowy sosny
- Czy nietoperz to ptak, czy ssak?
- Co mówił Jezus Chrystus o wydarzeniach z Księgi Rodzaju?
Przypisy
1. K. Kasperek, 25 ciekawostek o mleku i krowach. Krowy mogą wyczuć zapach na odległość 10 km!, Tygodnik Rolniczy, 14.01.2024, https://www.tygodnik-rolniczy.pl/mleko/25-ciekawostek-o-mleku-i-krowach-krowy-moga-wyczuc-zapach-na-odleglosc-10-km-2500943, [dostęp: 31.01.2025].
2. C. Wójcicki, Jak bydło odbiera świat? Kilka słów o narządach zmysłów tego gatunku, Ceny Rolnicze, 19.03.2018, https://www.cenyrolnicze.pl/wiadomosci/produkcja-zwierzeca/bydlo-i-mleko/11650-jak-bydlo-odbiera-swiat-kilka-slow-o-narzadach-zmyslow-tego-gatunku, [dostęp: 31.01.2025].
3. K.M. Dyce, W.O. Sack, C.J.G. Wensing, Anatomia weterynaryjna, Edra Urban&Partner, Warszawa 2011, s. 675.
4. Tamże, s. 676.
5. Oszacowanie wieku bydła za pomocą Dental, Mississippi State University, https://extension-msstate-edu.translate.goog/publications/publications/estimating-cattle-age-using-dentition?_x_tr_sch=http&_x_tr_sl=en&_x_tr_tl=pl&_x_tr_hl=pl&_x_tr_pto=rq, [dostęp: 31.01.2025].
6. Czy krowa ma zęby na górze, Moja Rola, 30.01.2025, https://www.mojarola.pl/czy-krowa-ma-zeby-na-gorze/, [dostęp: 31.01.2025].
7. Tamże.
8. Oszacowanie wieku bydła za pomocą Dental, Mississippi State University, dz. cyt.
9. Tamże.
© Źródło zdjęcia głównego: Canva.
