W stanie naturalnym rośnie głównie w strefie klimatu umiarkowanego na obszarze półkuli północnej. W Polsce występują trzy z jej gatunków, z czego w regionie północno-wschodnim obecna jest tylko sosna zwyczajna. Rośnie na powierzchni, którą łącznie szacuje się na 52 tysiące kilometrów kwadratowych, a więc porasta ⅙ powierzchni naszego kraju. Ciekawe jest to, że może wyrosnąć na szczególnie nieprzystępnych glebach, na których żadne inne drzewo nie wypuści korzeni. A to właśnie one sprawiają, że sosna jest niczym mąż pokładający ufność w Panu, a który „jest podobny do drzewa zasadzonego nad wodą, co swe korzenie puszcza ku strumieniowi; nie obawia się, skoro przyjdzie upał, bo utrzyma zielone liście; także w roku posuchy nie doznaje niepokoju i nie przestaje wydawać owoców.1” Jak więc wygląda system korzeniowy sosny? W jaki sposób pomaga on drzewu utrzymać się w ciężkich warunkach pogodowych? Żeby odpowiedzieć na te pytania, najpierw zdefiniujmy najważniejsze pojęcia.
Sosna – co to za drzewo?
Sosny to drzewa zielone przez cały rok, o długich, wąskich igłach. Korona tych roślin jest zazwyczaj parasolowata, choć może przybierać też nieregularne kształty w przypadku, gdy jest to drzewo rosnące samotnie. W lesie mogą osiągnąć wysokość nawet do 40 m.
Pień sosny zwykle nie posiada gałęzi, jest prosty i wysoki. Kora pnia u młodych drzew jest koloru bursztynowoczerwonego, a u sosny dojrzałej staje się spękana i szarobrązowa.
Liście są silnie zredukowane, w formie igieł o długości 5-7 cm. Ciekawe jest to, że w ciągu trzech lat sosna zwyczajna całkowicie wymienia igły, choć nie jest to dostrzegalne dla zwykłego obserwatora, gdyż jest to to proces rozłożony w czasie2.
Sosna zwyczajna jest najliczniejszym gatunkiem drzew w Polsce, a swoim zasięgiem obejmuje cały kraj. Według szacunkowych obliczeń stanowi 65% wszystkich drzew w lasach.
Amplituda ekologiczna sosny
Sosna zwyczajna jest przykładem możliwości przystosowania się roślin zarówno do chłodniejszego, jak i cieplejszego klimatu kontynentalnego. Może ona z łatwością znosić mrozy syberyjskie, ale też gorące lata południowej Azji. Drzewo to odznacza się więc dużą wytrzymałością na zróżnicowanie temperatur.
Sosna występuje na glebach o różnych poziomach żyzności i wilgotności. Często z powodu wypierania jej przez pozostałe gatunki drzew liściastych osadza się w ziemi płytkiej i skalistej, a zatem w takiej, na której trudno wyrosnąć innym gatunkom drzew.
Ile rośnie sosna zwyczajna
Sosna zwyczajna to gatunek drzewa szybko rosnącego. Oczywiście należy pamiętać o tym, że tempo wzrostu zależy od obszaru, na którym dane drzewo dojrzewa. Na wczesnych etapach rozwoju sosna może osiągnąć następujące wysokości:
- w wieku 5 lat: około 1m;
- w wieku 8 lat: około 2,2m;
- w wieku 11 lat: nawet do 3 metrów.
Drzewo to szybko przyrasta pod względem wysokości, a w dobrych siedliskach kulminację wzrostu osiąga w okolicach 10-20 lat.
Bardzo szybko przyrasta również jej korzeń palowy. W pierwszym roku życia drzewa jest nawet do 4 razy dłuższy od części naziemnej.

System korzeniowy
Zanim przejdziemy do wyjaśniania, czym jest system korzeniowy, najpierw należałoby zdefiniować, czym właściwie jest korzeń.
Według Encyklopedii PWN korzeń to „jeden z 3 podstawowych typów organów roślin naczyniowych (obok łodygi i liści), zwykle umocowujący roślinę w podłożu i pobierający zeń wodę i sole mineralne3”. Rozkład korzeni w glebie jest uzależniony od wielu czynników środowiskowych, wpływa też znacząco na produktywność i jakość nadziemnej części rośliny.
System korzeniowy drzew można dzielić w zależności od aspektu, przez pryzmat którego patrzymy na korzenie. Jeśli weźmiemy pod uwagę kształt korzenia głównego, to wyróżnimy wtedy korzeń:
- burakowaty – zgrubiały u nasady i nagle zwężający się u dołu,
- stożkowaty, czyli najgrubszy u nasady, zwężający się u dołu,
- walcowaty, który na całej długości ma zbliżoną średnicę,
- wrzecionowaty – rozszerzony w środkowej części, węższy na dole i na górze.
Korzenie dzieli się także ze względu na sposób pobierania wody (są to systemy: intensywny, ekstensywny i powierzchniowy)4.
System korzeniowy sosny
Ukorzenienie sosny jest uznawane za zmienne, zarówno w przypadku młodszych, jak i starszych okazów tych drzew, zależnie od tego, na jakim siedlisku rośnie badana sosna.
System korzeniowy sosny jest złożony z centralnego korzenia (tzw. „korzenia palowego”), a także z korzeni bocznych, rosnących poziomo pod powierzchnią ziemi5.
Sosna rosnąca na ścisłej glinie ma zazwyczaj korzenie krótkie i pokręcone, zawiłe. Bardzo wyrazisty korzeń palowy wytwarza się na pulchnych ziemiach piaskowych. Domeną sosen rosnących na glebie ubogiej jest rozwinięcie korzeni sięgających daleko, choć jednocześnie leżących dość płytko.
System korzeniowy sosny wskazuje na doskonałe przystosowanie tego drzewa do warunków, w jakich przyszło jej wyrosnąć. Dzięki korzeniowi, który sięga głęboko w glebę, a także poprzez rozwinięcie silnie rozgałęzionych korzeni poziomych, sosna jest w stanie wydobyć z gleby (nawet tej ubogiej w wartości odżywcze) maksimum zasobów pokarmowych.
Palowe ukorzenienie sosny ma jeszcze jedną zaletę: dzięki silnemu zakotwiczeniu w ziemi drzewa te wykazują dużą odporność na wiatr i jego destrukcyjne działanie.
Przy okazji polecamy zapoznać się z artykułami:
- Czym się różni aligator, krokodyl i kajman – poznaj różnice
- Mnicha
- Łabędź niemy
- Czy naszej cywilizacji grozi depopulacja?
- Co mówił Jezus Chrystus o wydarzeniach z Księgi Rodzaju?
Przypisy
1. Biblia Tysiąclecia, Księga Jeremiasza 17, 7-8.
2. W. Kamiński, Rodzime gatunki drzew północno-wschodniej Polski, Suwałki 2016.
3. Korzeń, Encyklopedia PWN online, https://encyklopedia.pwn.pl/haslo/korzen;3926062.html [dostęp: 24.01.2025].
4. Korzeń, Wikipedia.com, https://pl.wikipedia.org/wiki/Korze%C5%84 [dostęp: 24.01.2025].
5. W. Kamiński, Rodzime gatunki…, op.cit.
© Źródło zdjęcia głównego: Pixabay.com