Jakie mamy zwierzęta leśne w Polsce? Sprawdź, kto naprawdę rządzi w kniei

W żadnym innym kraju Europy Środkowej nie znajdziemy takiej mozaiki lasów, łąk, bagien i gór jak w Polsce. To właśnie ta różnorodność sprawia, że nasza przyroda zachwyca nie tylko turystów, ale i biologów. Lasy pokrywają niemal 30% powierzchni państwa, tworząc naturalne schronienie dla tysięcy gatunków zwierząt – od potężnych ssaków po drobnych, ledwie dostrzegalnych mieszkańców ściółek¹. Żubry, a także jelenie, dziki i łosie, znajdują dziś bezpieczne miejsce do życia w polskich puszczach, zwłaszcza na obszarach chronionych, takich jak Białowieski, Bieszczadzki czy Kampinoski Parki Narodowe².

Nie tylko wielkie ssaki zamieszkują nasze lasy. To także królestwo mniejszych istot: zajęcy przeskakujących przez zarośla, wiewiórek tak ruchliwych, że trudno za nimi nadążyć wzrokiem, a także dzięciołów stukających w korę i drapieżnych ptaków krążących wysoko nad drzewami. Co więcej, dzięki reintrodukcjom i naturalnym migracjom, skład fauny stale się zmienia, wzbogacając bioróżnorodność polskich ekosystemów.

Im głębiej zapuszczamy się w leśne ostępy, tym większa szansa na spotkanie rzadziej widywanych, ale niezwykle charakterystycznych mieszkańców – rysia, wilka, łosia, wydry czy nietoperza. Obecność tych gatunków świadczy o dobrej kondycji środowiska i o tym, że wiele obszarów wciąż zachowało swój naturalny charakter.

Jak liczne są dzieła Twoje, Panie! Ty wszystko mądrze uczyniłeś: ziemia jest pełna Twych stworzeń. (Księga Psalmów 104:24, Biblia Tysiąclecia)

Leśna codzienność – kogo najłatwiej spotkać między drzewami?

Spacerując po polskich lasach – od Puszczy Białowieskiej po Bory Tucholskie – łatwo poczuć puls natury. Wśród mchów, drzew i porannej mgły kryją się najbardziej typowi mieszkańcy tych terenów. Jak pisał psalmista: Ty zdroje kierujesz do strumieni, co pośród gór się sączą, poją one wszelkie zwierzęta polne, [tam] dzikie osły gaszą swe pragnienie (Księga Psalmów 104:10-11, Biblia Tysiąclecia).

Na pierwszym miejscu bez wątpienia znajdują się dziki. Ich liczba w Polsce od lat utrzymuje się na wysokim poziomie. W Wielkopolskim Parku Narodowym w latach 2008-2009 odnotowano ponad 6100 osobników. Zwierzęta te znakomicie przystosowują się do środowiska, w którym żyją. Żerują nocą i przemieszczają się w grupach. Spotkać je można zarówno w głębokich borach, jak i przy skrajach wsi. Lasy Państwowe podkreślają, że populacja tych ssaków systematycznie wzrasta już od lat dziewięćdziesiątych. Wpływ na to mają łagodne zimy i łatwy dostęp do pożywienia^{3, 4}.

Na drugim miejscu plasują się jelenie szlachetne i sarny europejskie. Zwierzęta te występują powszechnie w większości kompleksów leśnych. W badaniu WPN wykazano, że ponad 1400 jeleni i 1500 saren żyje na obszarach tamtejszego parku narodowego⁵. Jelenie rozpoznamy po masywnym porożu i gromkim rykowisku jesienią. Sarny są nieco mniejsze oraz bardziej płochliwe. Stanowią stały element krajobrazu łąk i śródleśnych polan. To właśnie ślady tych zwierząt, obok tropów dzików, najłatwiej zaobserwować zimą. ⁶

Wśród mniejszych drapieżników dominują lisy i borsuki. Te pierwsze widywane są coraz częściej w pobliżu ludzkich domostw. Regionalna Dyrekcja Ochrony Środowiska podkreśla, że oba gatunki uznawane są za trwałe elementy rodzimej fauny leśnej. Odgrywają ważną rolę w ekosystemie – zwłaszcza w regulowaniu liczebności gryzoni i oczyszczaniu środowiska z padliny.

Co istotne, obecność dzikich zwierząt świadczy nie tylko o bogactwie przyrodniczym, ale także o dobrej kondycji środowiska naturalnego. Im więcej zachowanych siedlisk i mniej ingerencji człowieka, tym stabilniejsze są populacje fauny. Polskie lasy – mimo presji urbanizacji i zmian klimatycznych – wciąż pozostają bezpieczną ostoją dla wielu gatunków.

Najgroźniejsze zwierzęta polskich lasów – które z nich naprawdę mogą być niebezpieczne?

Cisza i spokój lasu potrafią być złudne – niektórych jego mieszkańców lepiej unikać. Najwięcej obaw budzą duże ssaki, takie jak łoś, dzik, wilk, a w górach również niedźwiedź brunatny. Ich siła i instynkty obronne sprawiają, że w określonych sytuacjach mogą stać się agresywne – zwłaszcza, gdy zostaną zaskoczone lub sprowokowane. 

Dziki zazwyczaj unikają kontaktu z ludźmi, ale locha broniąca warchlaków nie zawaha się zaatakować. Uzbrojona w ostre kły i zaskakująco zwinna, może być niebezpieczna nawet dla doświadczonych leśników. Łosie, choć z natury spokojne, to zwierzęta masywne. Dorosły samiec może ważyć nawet 700 kg. Stają się groźne zwłaszcza w okresie rui lub gdy czują się zmuszone do obrony młodych. Ich kopnięcie może okazać się śmiertelne. Lasy Państwowe ostrzegają: łoś jest zwierzęciem bardzo ciekawskim i nieprzewidywalnym⁷.

Wbrew powszechnym obawom, wilki bardzo rzadko stanowią realne zagrożenie dla człowieka. W naszym kraju liczebność populacji szacuje się na około 2000 osobników. Obecność tych zwierząt to raczej powód do dumy niż strachu. Świadczy o tym, że polska przyroda wciąż potrafi się bronić i zachowuje naturalny, pierwotny rytm⁸.

Piotr Chmielewski, specjalista ds. ochrony przyrody w Fundacji WWF Polska mówi: Wilki to z natury bardzo ostrożne zwierzęta, które generalnie unikają kontaktu z człowiekiem. Według badań Norwegian Institute for Nature Research z 2002 roku, w których badano wszystkie zarejestrowane przypadki ludzi zranionych lub zabitych przez wilki – na całym świecie, w ciągu ostatnich 70 lat, ryzyko, że zostaniemy zaatakowani przez zdrowe, wolno żyjące wilki, jest bardzo niskie. Zagrożenie niebezpieczeństwa dla ludzi mogą jednak stanowić wilki chore lub te, które są przyzwyczajone do kontaktu z ludźmi, na przykład poprzez ich dokarmianie lub trzymanie w niewoli. Są to jednak przypadki skrajne⁹.

W razie przypadkowego spotkania z wilkiem należy przede wszystkim zachować spokój. Nie wolno zbliżać się do niego ani uciekać. Nagłe ruchy mogą sprawić, że zwierzę potraktuje nas jak potencjalną zdobycz lub zagrożenie. Najlepszą reakcją jest powolne wycofanie się tyłem, bez gwałtownych gestów. Można też głośno mówić, krzyczeć lub podnieść z ziemi duży przedmiot, by próbować odstraszyć nim zwierzę. Wilk, który z natury jest płochliwy, najprawdopodobniej sam się wówczas wycofa.

W polskich górach żyją niedźwiedzie brunatne. Najbardziej nieprzewidywalne bywają tuż po wybudzeniu z zimowego snu, kiedy są rozdrażnione i głodne. Ich siła oraz masa (800 kg) sprawiają, że spotkanie z nimi może być naprawdę niebezpieczne.

Rozważny zło widzi i odwraca się, nierozważni tam idą – i szkodę ponoszą (Księga Przysłów 22:3, Biblia Tysiąclecia). Dużym zagrożeniem dla zdrowia i życia człowieka bywają także… małe stworzenia. Kleszcze – choć mierzą zaledwie kilka milimetrów – roznoszą choroby takie jak borelioza, czy kleszczowe zapalenie opon mózgowych. Żmija zygzakowata z kolei to jedyny jadowity wąż w Polsce. Ukąszenie, choć rzadkie, może spowodować poważne komplikacje i wymaga natychmiastowego leczenia¹⁰.

Przy okazji polecamy zapoznać się z artykułami:

• Roślinność w puszczy, czyli co ciekawego można spotkać w lasach
• Jak rozmnażają się grzyby leśne – poznaj tajemnice grzybów
• Ile dni kaczka siedzi na jajach?
• Najstarsze drzewa na świecie
• Jaki jest wiek Ziemi?
• Najstarsze drzewa i datowanie metodą radiowęglową

Przypisy

1. Polskie Lasy, Lasy Państwowe, https://www.lasy.gov.pl/pl/nasze-lasy/polskie-lasy [dostęp: 11.06.2025].
2. Białowieski Park Narodowy – maj, Nauka w Polsce, https://naukawpolsce.pl/aktualnosci/news%2C17503%2Cbialowieski-park-narodowy-maj.htm [dostęp: 11.06.2025].
3. Dzik, Lasy Państwowe, https://www.lasy.gov.pl/pl/edukacja/lesnoteka-1/ssaki/dzik [dostęp: 11.06.2025].
4. Pieniny – przyroda i człowiek, Jan Bodziarczyk (red. nauk.), Wydawnictwo Uniwersytetu Rolniczego w Krakowie, Kraków 2020, https://piepn.gov.pl/pliki-do-pobrania/otworz/4917c7cb-8e9c-45e6-b880-859308943452.pdf [dostęp: 11.06.2025].
5. Małgorzata Górna, Andrzej Czerniak, Monitoring przejścia dla zwierząt w Wielkopolskim Parku Narodowym. Analiza wyników z lat 2008/2009, 2013 i 2014; MORENA – Prace i materiały (zeszyt nr 17), https://journals.indexcopernicus.com/api/file/viewByFileId/1001245 [dostęp: 11.06.2025].
6. Na tropie leśnych zwierząt. Zobacz ich ślady, Nadleśnictwo Kartuzy, https://kartuzy.gdansk.lasy.gov.pl/aktualnosci/-/asset_publisher/1M8a/content/na-tropie-lesnych-zwierzat-zobacz-ich-slady [dostęp: 11.06.2025].
7. Wojciech Kozicki, Groźne zwierzęta w polskich lasach. Ryzyko ataku. Planeta, https://www.planeta.pl/przyroda/grozne-zwierzeta-w-polskich-lasach-ryzyko-ataku [dostęp: 11.06.2025].
8. Agnieszka Strzelczyk, Jakie niebezpieczne zwierzęta żyją w Polsce? Oto TOP 6 groźnych zwierząt, TVS, https://tvs.pl/informacje/niebezpieczne-zwierzeta-w-polsce-top-6-groznych-zwierzat [dostęp: 11.06.2025].
9. Michał Korn, W Lubuskiem żyje kilkaset wilków. To normalne, że możemy je spotkać w lesie. „Najważniejsze to zapamiętać, żeby nigdy nie uciekać”, Gazeta Lubuska, https://gazetalubuska.pl/w-lubuskiem-zyje-kilkaset-wilkow-to-normalne-ze-mozemy-je-spotkac-w-lesie-najwazniejsze-to-zapamietac-zeby-nigdy-nie-uciekac/ar/c8-18356483 [dostęp: 11.06.2025].
10. Jarosław Szałata, Zwierzęta, Nadleśnictwo Pomorze, https://pomorze.bialystok.lasy.gov.pl/zwierzeta/-/asset_publisher/x9eK/content/co-jest-dla-czlowieka-najwiekszym-zagrozeniem-w-lesie- [dostęp: 11.06.2025].

© Źródło zdjęcia głównego: Canva.