Ambystoma meksykańska, inaczej aksolotl meksykański, salamandra meksykańska (Ambystoma mexicanum) to gatunek salamandry. Jest nietypowy w świecie płazów, ponieważ osiąga dojrzałość bez przechodzenia w fazę metamorfozy.
Opis
Dorosły aksolotl osiąga dojrzałość płciową w wieku od 18 do 27 miesięcy, a jego długość wynosi od 15 do 45 cm (osobniki przekraczające 30 cm są rzadkością).
Ambystomy mają zewnętrzne skrzela oraz płetwę ogonową, która rozciąga się od tyłu głowy do odbytu. Ich głowy są szerokie, a oczy nie mają powiek. Kończyny są słabo rozwinięte i mają długie, cienkie palce. Trzy pary zewnętrznych skrzeli znajdują się za głowami i pomagają w pompowaniu natlenionej wody.
Typowy dziki aksolotl ma brązowy lub beżowy kolor ze złotymi plamkami i oliwkowym odcieniem. Ma on jednak cztery geny odpowiedzialne za pigmentację; gdy ulegają mutacji, mogą tworzyć różne warianty kolorystyczne: jasnoróżowy z czarnymi oczami, szary z czarnymi oczami, jasnoróżowy lub biały z czerwonymi oczami, całkowicie czarny lub ciemnoniebieski bez złotych plamek czy oliwkowych tonów.
Siedlisko i ekologia
Aksolotl jest gatunkiem endemicznym, który występuje tylko w słodkowodnych jeziorach Xochimilco i Chalco w Dolinie Meksyku. Jezioro Chalco już nie istnieje, ponieważ zostało osuszone w celu kontroli powodzi, natomiast jezioro Xochimilco przybrało formę kanałów.
Naturalne populacje są mocno zagrożone przez rozwój miasta Meksyk. Gatunek ten znajduje się obecnie na Czerwonej liście gatunków zagrożonych. W wodach tych pojawiły się także obce gatunki ryb, które zaczęły zjadać młode ambystomy oraz ich główne źródło pokarmu.
Siedlisko aksolotli przypomina to, w którym żyją inne gatunki neoteniczne — wysoko położony zbiornik wodny otoczony niebezpiecznym środowiskiem lądowym. Uważa się, że takie warunki sprzyjają zjawisku neotenii.
Dieta
Aksolotl jest mięsożerny, żywi się małymi ofiarami, takimi jak mięczaki, dżdżownice, owady, inne stawonogi i małe ryby.
Zastosowanie jako organizm modelowy
Obecnie ambystoma jest powszechnie wykorzystywana w badaniach jako organizm modelowy. Ciekawym dla badań jest duży i łatwy do manipulacji zarodek, który umożliwia obserwację pełnego rozwoju kręgowców. Zwierzęta te są używane w badaniach nad wadami serca z powodu obecności genu mutacyjnego, który prowadzi do niewydolności serca u zarodków.
Regeneracja
Najbardziej fascynującą cechą aksolotla jest jego zdolność do gojenia ran: potrafi on zregenerować całe utracone kończyny w ciągu kilku miesięcy, a w niektórych przypadkach także kluczowe struktury, np. ogon, centralny układ nerwowy oraz tkanki oka i serca.
Genom
W 2018 roku opublikowano sekwencję genomu aksolotla, która liczy 32 miliardy par zasad, co czyni ją największym genomem zwierzęcym na tamten czas. Odkryto w niej szlaki genetyczne, które mogą być odpowiedzialne za regenerację kończyn.
Neotenia
Jest to zjawisko, w którym organizm osiąga dojrzałość płciową bez przechodzenia metamorfozy. Ambystoma nie produkuje hormonu stymulującego tarczycę, co umożliwiłoby jej przejście metamorfozy; w związku z tym zachowuje swoje skrzela i przez całe życie pozostaje w wodzie, nawet po osiągnięciu dojrzałości i zdolności do rozmnażania.
Metamorfoza
Ciało ambystomy ma zdolność przechodzenia metamorfozy, jeśli zostanie dostarczony odpowiedni hormon, ale nie produkują go same i muszą być wystawione na działanie tego hormonu z zewnątrz, by przejść sztucznie wywołaną metamorfozę i zacząć żyć na lądzie.
Zmiany polegają na zwiększeniu napięcia mięśniowego w kończynach, wchłonięcia skrzeli i płetw do wnętrza ciała, rozwoju powiek oraz zmniejszeniu przepuszczalności skóry.
Inne
Neotenia została zaobserwowana we wszystkich rodzinach salamander, gdzie wydaje się być strategią przetrwania w wodnych środowiskach górskich, gdzie występuje niewiele pożywienia i szczególnie mało jodu.
Zagrożenia
Aksolotle są rodzimym gatunkiem jedynie w Dolinie Meksyku. Choć pierwotna populacja rozprzestrzeniała się niegdyś na większość jezior i terenów podmokłych w tym regionie, ich naturalne siedlisko ograniczyło się obecnie do jeziora Xochimilco z powodu rozwoju Meksyku.
Jezioro to nie jest dużym zbiornikiem, lecz raczej siecią sztucznych kanałów, małych jezior i tymczasowych terenów podmokłych. Charakteryzuje się słabą jakością wody, co jest efektem intensywnej akwakultury i rolnictwa w tym regionie. Pestycydy znacznie zwiększają śmiertelność zarodków i larw, a w przypadku ich przeżycia odnotowuje się wzrost liczby nieprawidłowości morfologicznych, behawioralnych oraz aktywności.
Kolejnym zagrożeniem dla rodzimych populacji ambystomy jest wprowadzenie ryb inwazyjnych. Obecność ich wpływa na zachowanie aksolotli, które stają się mniej aktywne, aby uniknąć drapieżnictwa.
Laboratorium Restauracji Ekologicznej na Universidad Nacional Autonoma de Mexico stworzyło populację ponad 100 aksolotli hodowanych w niewoli, planując ich wprowadzenie do półsztucznego terenu podmokłego lub czystych zbiorników wodnych, aby przywrócić dziką populację.
W niewoli
W niewoli zaleca się utrzymywanie temperatury w zakresie około 16 °C do 18 °C. Zazwyczaj jeden aksolotl potrzebuje zbiornika o pojemności 150 litrów, a większość czasu spędza na dnie zbiornika.
Znaczenie kulturowe
Gatunek ten nosi nazwę od azteckiego bóstwa Xolotl, boga ognia i błyskawic, który przemienił się w aksolotla, aby uniknąć ofiary ze strony innych bogów.
Salamandrę meksykańską można znaleźć w dziełach meksykańskiego muralisty Diego Rivery.
Źródło
1. https://en.wikipedia.org/wiki/Axolotl [dostęp: 24.09.2024].
© Źródło zdjęcia głównego: Wikimedia Commons. Autor: Stan Shebs. Licencja: CC BY-SA 3.0.
