Lęk i strach są naturalnymi odczuciami znanymi każdemu człowiekowi. Dzieci oczywiście również doświadczają tych emocji na różnych etapach swojego rozwoju – są to tzw. lęki rozwojowe. Ponadto strach może pojawiać się w różnych sytuacjach, w jakich się znajdują, i jest on wówczas związany z ich doświadczeniami.
Dzieci mogą bać się ciemności, hałasu, obcych ludzi, psów, potworów itd. Jako rodzice i opiekunowie możemy poprzez nasze postawy i słowa pomóc im radzić sobie z tymi emocjami w sposób zdrowy.
Przede wszystkim nigdy nie należy wyśmiewać ani krytykować dzieci, które się boją. Hasła w stylu „Trzeba być twardym, a nie miękkim”, „Nie ma się czego bać” itp. nie są pomocne. Zamiast wspierać dziecko, sprawiają, że czuje się ono osamotnione w swoich przeżyciach, niezrozumiane. Może z czasem zacząć myśleć o sobie źle, skoro czuje strach, oraz tłumić go w niezdrowy sposób, zamiast uczyć się, jak sobie z nim radzić. Szczególnie może to dotykać chłopców, wobec których stawiane są oczekiwania, że nie wolno im się bać czy okazywać słabości.
Ważne jest wsparcie dziecka, gdy odczuwa lęk, poprzez nazwanie i zaakceptowanie jego uczuć. Kiedy dziecko się boi, zadbajmy o jego poczucie bezpieczeństwa. Bądźmy przy nim, zapewnijmy o swojej ochronie, np. w nocy, gdy boi się ciemności. Możemy zostawić mu zapaloną delikatną lampkę, ale też spróbujmy dowiedzieć się, czego się boi. Jeśli wyobraża sobie, że gdzieś w kącie czają się potwory, warto z dzieckiem zajrzeć w każde z miejsc i sprawdzić, czy coś tam rzeczywiście się kryje. Możliwe, że takie sprawdzanie będzie potrzebne wiele razy. Wykazujmy cierpliwość wobec dziecięcych obaw.
Warto uświadamiać dzieci, że odczuwanie strachu jest normalne i daje pewne korzyści. Rozmawiajmy z dzieckiem przy różnych okazjach, że strach jest ważną emocją, która jest dla nas pomocna. Gdybyśmy mieli iść samotnie ciemną ulicą, na której słychać ludzi zachowujących się agresywnie lub gdzie zobaczylibyśmy w oddali groźnie szczekającego dużego psa, to bardzo dobrze, że pojawiłby się strach. Ta emocja pomaga nam uniknąć sytuacji, które są dla nas niebezpieczne. Daje energię np. do ucieczki w chwili zagrożenia czy też zmobilizowania się do nauki przed sprawdzianem lub podczas zdawania egzaminu.
Jednocześnie oprócz przyglądania się swoim odczuciom potrzebne jest w życiu analizowanie sytuacji, aby podjąć decyzję racjonalnie, a nie podporządkowując się emocjom.
Kiedy dziecko ma zetknąć się z nową sytuacją, np. po raz pierwszy iść w nowe miejsce, nowe środowisko, może czuć niepokój. Przeanalizujmy z dzieckiem, gdzie w swoim ciałku odczuwa te emocje, może ma ściśnięty brzuszek, trzęsą i pocą mu się rączki, a może czuje, jak serduszko mocno bije. Wyjaśnijmy, że inni mają podobne odczucia, pozostałe dzieci i my dorośli również tego doświadczamy w podobnych sytuacjach. Niech dziecko wie, że nie jest jedyną osobą, która tak się czuje.
Jednocześnie pokażmy, że nie możemy słuchać jedynie swojego strachu czy lęku, bo wówczas nie robilibyśmy wielu rzeczy, które są dobre i właściwe. I o ile bardzo dobrze jest, kierując się m.in. strachem, nie iść nigdzie z obcą osobą, o tyle nie jest dobrze unikać wszystkich sytuacji, które budzą w nas obawy. Gdyby dziecko kierowane niepokojem nie poszło np. na pierwsze zajęcia plastyczne do klubu osiedlowego, to straciłoby okazję do dobrej zabawy, nawiązania nowych znajomości i zdobywania ciekawych doświadczeń oraz nowych umiejętności. Rozmawianie z dzieckiem o tym jest bardzo istotne.
Bądźmy uważni na nastroje dziecka czy zmiany w jego zachowaniu. Kiedy dziecko nie chce iść np. do szkoły czy przedszkola albo sąsiadki, chociaż do tej pory nie było to problemem, spróbujmy zrozumieć, o co chodzi i pomóc rozwiązać problem. Być może pojawiły się nowe okoliczności, może wydarzyło się coś, co sprawia, że dziecko się boi, może doświadczyło odrzucenia, wyśmiewania, może publicznej krytyki lub jeszcze jakiejś innej krzywdy. Ważne, abyśmy czegoś nie przegapili, bo wówczas mogą rozwinąć się pewne zaburzenia, z którymi znacznie trudniej będzie sobie poradzić, jak np. fobia społeczna.
Jeżeli rodzic, chcąc pomóc dziecku poradzić sobie ze strachem, skłamie, to jedynie pogarsza sytuację. Oszukiwanie dziecka, np. przed pobieraniem krwi, że nie będzie bolało, nie tylko spowoduje, że dziecko przy kolejnej wizycie w punkcie pobrań będzie odczuwało silniejszy strach, ale również straci zaufanie do rodzica. Skoro tym razem rodzic je okłamał, to nie ma pewności, czy kolejnym razem znów tego nie zrobi. Bądźmy prawdomówni i delikatni jednocześnie.
O tym, że lęk towarzyszy człowiekowi jako naturalna część życia, świadczy również Pismo Święte, w którym wielokrotnie Bóg zachęca człowieka, aby ten się nie bał. I to nie dlatego, że zabrania nam odczuwać tę emocję, ale ponieważ w Jego obecności oraz przy Jego wsparciu i pomocy możemy przezwyciężyć każde wyzwanie na ścieżce, którą On nas prowadzi. Możemy zaufać Bogu, że On będzie z nami wszędzie. Bóg mówi np.: „Nie bój się i nie lękaj się, bo Pan, Bóg twój, będzie z tobą wszędzie, dokądkolwiek pójdziesz” (Księga Jozuego 1,9).
Wspaniałym pomysłem jest uczenie dzieci na pamięć tego typu fragmentów Słowa Bożego i powtarzanie ich z nimi w chwili strachu, aby mogły doświadczyć wzmocnienia i pokrzepienia od samego Stwórcy. Jeśli dzieci uświadomią sobie, że nigdy nie są same, że nawet jeśli nie ma przy nich rodzica, towarzyszy im kochający, troskliwy i potężny Bóg, będzie im znacznie łatwiej radzić sobie z wszelkimi strachami. Gdy będą świadome, że On jest ich Obrońcą, Schronieniem, Tarczą, pomoże im to stawiać czoła wyzwaniom, których dziecko może się bać. Warto także analizować z dziećmi historie bohaterów biblijnych, którzy w różnych sytuacjach odczuwali strach, wskazując jakie rozwiązania były mądre i pomocne, a jakie nie.
Kiedy dziecko się boi, to dzięki wsparciu dorosłych może uczyć się na różne sposoby rozumieć to, co czuje, analizować, dlaczego to czuje, jak to się przejawia, i uczyć się, jak sobie z tym uczuciem radzić. To ważne kompetencje, których rozwinięcie będzie bardzo pomocne na wszystkich etapach życia.
Wszystkie cytaty biblijne pochodzą z Biblii Warszawskiej.
© Źródło zdjęcia głównego: Canva.
