Żuraw stepowy (Grus virgo) to gatunek dużego ptaka z rodzaju żurawi (Gruidae). Występuje w środkowej Europie i Azji. Spotkać go można od Morza Czarnego aż po Mongolię i północno-wschodnie Chiny. Niewielka populacja lęgowa występuje również w Turcji. Są to ptaki wędrowne. Żurawie z zachodniej Eurazji zimują w Afryce, a populacje z Azji, Mongolii i Chin spędzają ten czas na subkontynencie indyjskim. W kulturze Indii żuraw stepowy ma znaczenie symboliczne. Jest tam znany pod nazwą koonj lub kurjaa.
Taksonomia
Żuraw stepowy formalnie opisany został w 1758 roku przez szwedzkiego przyrodnika Karola Linneusza w dziesiątym wydaniu jego Systema Naturae. Linneusz zaklasyfikował go wówczas do rodzaju Ardea, obejmującego czaple i żurawie. Nadał mu nazwę binominalną Ardea virgo. Jako miejsce występowania wskazał Orient. Później teren ten został zawężony do Indii. Linneusz opierał się na relacjach wcześniejszych autorów. Przywołał m.in. opis angielskiego przyrodnika Eleazara Albina, który w 1738 roku zilustrował i opisał „żurawia numidyjskiego”. Wyjaśniał, że „Ptak ten nazywany jest Demoiselles ze względu na swoje zachowanie, które przypomina gesty kobiety starającej się o grację w chodzie, ukłonach i tańcu”.
Szwedzki przyrodnik odwołał się także do pracy angielskiego naturalisty George’a Edwardsa, który w 1750 roku przedstawił opis „Demoiselle of Numidia”. Nazwa „la demoiselle de Numidie” została użyta już w 1676 roku przez francuskiego naukowca Claude’a Perraulta. Obecnie żuraw stepowy klasyfikowany jest w rodzaju Grus, który wprowadził w 1760 roku francuski zoolog Mathurin Jacques Brisson. Gatunek jest uznawany za monotypowy. Nie wyróżnia się podgatunków.
Nazwa rodzaju Grus pochodzi z łaciny. Oznacza „żurawia”. Epitet gatunkowy virgo tłumaczy się jako „panna” lub „dziewica”. Niektórzy badacze zaliczają żurawia stepowego wraz z blisko spokrewnionym z nim żurawiem rajskim (Grus paradisea) do rodzaju Anthropoides.
Opis
Żuraw stepowy jest najmniejszym gatunkiem żurawia na świecie. Osiąga długość ciała od 85 do 100 cm, wysokość około 76 cm oraz rozpiętość skrzydeł wynoszącą od 155 do 180 cm. Jego masa ciała waha się między 2 a 3 kg. Choć jest nieco mniejszy od żurawia zwyczajnego, ma podobne do niego ubarwienie. Żuraw stepowy wyróżnia się długim białym pasem na szyi oraz czarnym upierzeniem z przodu, które tworzy pióropusz opadający na pierś.
Ptak wydaje głośne, trąbiące dźwięki, o wyższym tonie niż żuraw zwyczajny. Podobnie jak inne żurawie, tak i żuraw stepowy wykonuje widowiskowe „tańce godowe”. W porównaniu do żurawia zwyczajnego jego pokazy są bardziej baletowe i zawierają mniej skoków.
Zasięg występowania
Żuraw stepowy gniazduje w środkowej Eurazji. Spotkać go można od regionu Morza Czarnego aż po Mongolię i północno-wschodnie Chiny. Preferuje otwarte tereny z rzadką roślinnością, zazwyczaj w pobliżu wody. Zimą migruje do regionu Sahelu w Afryce, od jeziora Czad po południową Etiopię lub na zachodnie obszary subkontynentu indyjskiego.
Dawniej niewielka populacja występowała w Turcji. Istniała także odizolowana, osiadła populacja w Górach Atlas w północno-zachodniej Afryce. Obie te populacje wyginęły. Na zimowiskach w Indiach żurawie stepowe tworzą duże stada, które gromadzą się na terenach rolniczych. Nocą odpoczywają w płytkich, otwartych zbiornikach wodnych.
Zachowanie i ekologia
Rozmnażanie
Żurawie stepowe składają jaja w okresie od kwietnia do maja. Minimalistyczne gniazda budują na otwartych terenach – na trawie lub gołej ziemi. Samica zazwyczaj znosi dwa jaja, w odstępach jednodniowych. Wysiadywanie zaczyna się wraz ze złożeniem pierwszego jaja i zajmują się nim oboje rodzice.
Pisklęta wykluwają się asynchronicznie po 27–29 dniach. Młode mają jasnobrązowe upierzenie na grzbiecie i szarawobiałe od spodu. Rodzice wspólnie karmią i opiekują się dziećmi. Zdolność do lotu pisklęta uzyskują po upływie 55, a czasami 65 dni. Żurawie stepowe dojrzałość płciową osiągają w wieku dwóch lat. Wtedy też po raz pierwszy przystępują do lęgów.
Gniazdo
Żurawie stepowe budują gniazda na suchym, trawiastym lub żwirowym terenie. Choć czasami znoszą do gniazda trochę roślinności lub kamyków, znacznie częściej składają jaja bezpośrednio na ziemi lub w niewielkim zagłębieniu wydrapanym w podłożu. Gniazda tych ptaków zazwyczaj znajdują się w odległości 3–4 km od siebie. Zapewnia im to odpowiednią przestrzeń i minimalizuje ryzyko konfliktów między sąsiadującymi parami.
Jaja
Żuraw stepowy wyprowadza jeden lęg w ciągu roku, składając w okresie od kwietnia do maja zazwyczaj 2 jaja. Ich wymiary to 83 × 53 mm. Ważą one blisko 125 g. W porównaniu do jaj żurawia zwyczajnego (Grus grus), jaja żurawia stepowego mają bardziej wydłużony i węższy kształt.
W kulturze
Żuraw stepowy, znany w północnych Indiach jako koonj lub kurjan, odgrywa ważną rolę w literaturze, poezji i frazeologii tego regionu. Często porównuje się go do pięknych kobiet ze względu na smukłą i elegancką sylwetkę, uznawaną za symbol gracji. W tekstach metaforycznych żuraw pojawia się także jako symbol osób oddalonych od domu lub podejmujących niebezpieczne podróże.
Nazwa koonj wywodzi się z sanskryckiego słowa kraunch oznaczającego żurawia. W starożytnej opowieści o Walmikim, autorze hinduskiego eposu Ramajana, twierdzi się, że jego pierwszy wiersz powstał pod wpływem widoku myśliwego, który zabił samca pary żurawi stepowych podczas zalotów. Samica, osierocona i opłakująca partnera, zainspirowała Walmikiego do ułożenia klątwy w formie wiersza. Tradycja głosi, że wszystkie wcześniejsze formy poezji były objawione ludziom, a ten utwór, odnoszący się do żurawi stepowych, jest pierwszym wierszem stworzonym przez człowieka.
Lot w formacji klucza, charakterystyczny dla migrujących żurawi stepowych, miał wpływ na starożytne strategie wojskowe Indii. W eposie Mahabharata opisano, jak obie strony konfliktu przyjęły formację koonj podczas drugiego dnia bitwy na Kurukszetrze.
Przy okazji polecamy zapoznać się z artykułami:
- Kakadu żółtoczuba – kakadu złotoczuba
- Jeżozwierz afrykański
- Skąd się bierze godność człowieka?
- Czy grozi nam III wojna światowa? Cz. 1: Historia, teraźniejszość i prognozy
- Ubóstwo – pytania i odpowiedzi z Pisma Świętego
Źródło:
1. https://en.wikipedia.org/wiki/Demoiselle_crane [dostęp: 11.12.2024]
© Źródło zdjęcia głównego: Wikimedia Commons. Autor: Arghyadeep98. Licencja: CC BY-SA 4.0.
