Winorośl właściwa (Vitis vinifera), nazywana także winoroślą winną lub latoroślą winną, to roślina z rodziny winoroślowatych. Rośliny występujące w stanie dzikim i będące przodkami roślin uprawnych rosły niegdyś niemal w całym basenie Morza Śródziemnego, w rejonie Kaukazu i dalej na wschód po Turkmenistan. Winorośl uprawna, wyróżniana jako osobny podgatunek, rozprzestrzeniona została szeroko w postaci wielu odmian uprawnych na całym świecie.
Podgatunek dziki winorośli (subsp. sylvestris) był jedynym przedstawicielem rodzaju Vitis w Europie i północnej Afryce. Jego zasięg naturalny obejmował pierwotnie rozległe obszary w basenie Morza Śródziemnego i Azji południowo-zachodniej. Był on również najbardziej zróżnicowany w rodzaju Vitis we wschodniej Azji i Ameryce Północnej.
Dziko rosnące rośliny winorośli zostały zdziesiątkowane przez patogeny przenoszone z Ameryki Północnej, zwłaszcza mączniaka i filokserę, a dodatkowo straty powiększyło powszechne w XIX wieku regulowanie europejskich rzek. W efekcie dziko rosnąca winorośl stała się w Europie taksonem zagrożonym, rosnącym w rozproszonych i wątłych populacjach.
O ile sukcesywnie zmniejszał się areał występowania podgatunku pierwotnego winorośli, o tyle taksony udomowione były rozpowszechniane coraz szerzej na świecie i obecnie uprawiane są na wszystkich kontynentach z wyjątkiem Antarktydy. Wyróżnia się dwa podgatunki: winorośl właściwa leśna oraz winorośl właściwa uprawna.
Winorośl to pnącze o długich i twardych pędach osiągających do 10, a czasami nawet do 30-40 metrów. Pień jest tęgi, drewniejący, o obwodzie do 1,5 metra, z szarobrązową lub brunatną korą. Pędy winorośli rozgałęziają się sympodialnie, a ich oś główna w istocie jest ciągiem kolejnych bocznych odgałęzień, które rozwijając się, spychają dotychczasowe pędy macierzyste w położenie boczne. Winorośl rośnie, czepiając się podpór za pomocą widlasto rozgałęziających się wąsów czepnych, które stanowią zepchnięte na bok i zmodyfikowane pędy.
Liście winorośli są skrętoległe, dłoniaste, długoogonkowe i bardzo zmienne, osadzone na nagim ogonku długości od 4 do 8 cm. Blaszka liściowa ma podobną długość i szerokość, zwykle od 5 do 15 cm, jest okrągława i dłoniasto klapowana. Brzegi klap w górnej i środkowej części są grubo i nieregularnie ząbkowane, a środkowa klapa jest na szczycie zaostrzona. Blaszka liściowa jest ciemnozielona, początkowo owłosiona, później naga. Od spodu jest jasnozielona i zwykle rzadko, kutnerowato szaro owłosiona, rzadko naga. Użyłkowanie ma dłoniaste, z 5 głównymi żyłkami, każda z 4-5 parami żyłek dalszego rzędu.
Kwiaty winorośli zebrane są w wiechy osiągające zwykle od 10 do 20 cm długości. Kwiatostany wyrastają naprzeciw liścia, a ich szypuła ma od 1 do 5 cm długości, jest naga lub pajęczynowato owłosiona i nierzadko wyrasta na niej nierozgałęziony wąs czepny. Kwiaty winorośli są drobne i niepozorne, złożone z 5 lancetowatych, żółtozielonych płatków o długości 1,5 mm, zrośniętych na szczycie. W kwiatach obupłciowych lub pręcikowych znajduje się 5 pręcików o pylnikach otwierających się przez podłużne pęknięcie, natomiast kwiaty słupkowe mają sterylne, krótkie i zielone pręciki. W kwiatach obupłciowych lub pręcikowych znajduje się 5 pręcików o nitkach długości do 1 mm i owalnych, żółtych pylnikach do 0,8 mm długości. Słupek pojedynczy w kwiatach męskich jest bardzo zredukowany. W kwiatach obupłciowych lub żeńskich składa się z owalnej zalążni, krótkiej szyjki i rozszerzonego znamienia. U nasady zalążni znajduje się 5 miodników. Kwiaty są równoczesne, owadopylne lub samopylne. W Polsce kwitną od czerwca do lipca.
Owoce winorośli to kuliste lub podłużne jagody o średnicy do 2 cm, które zawierają od 2 do 4 nasion. Owoc jest soczysty, słodki lub słodko-kwaśny, a u odmian uprawnych może mieć różne kolory – od jasnozielonkawego poprzez różowy i czerwony do niemal czarnego. Nasiona są kształtu gruszkowatego lub owalnego, mają dzióbek i osiągają do 6 mm długości. Szypułka owocu wydłuża się i grubieje podczas owocowania.
Winorośl właściwa jest szybko rosnącym, wieloletnim pnączem. Kwitnie na przełomie wiosny i lata, a owoce pojawiają się pod koniec lata i pozostają na roślinie do zimy. Jesienią liście przebarwiają się na kolor złocistożółty. Najstarszy żyjący okaz winorośli właściwej został posadzony przez Lancelota „Capability” Browna w 1768 roku w ogrodzie przy Hampton Court w Londynie. Okaz odmiany 'Schiava Grossa’ (’Black Hamburgh’) wciąż plonuje, a jego zrazy oferowane są na sprzedaż.
Grona winorośli mają wiele zastosowań, przede wszystkim jako surowiec do produkcji wina i innych produktów winopochodnych. Za pomocą destylacji z wina można uzyskać winiaki, takie jak koniak i armagnac, oraz spirytus. Drugim zastosowaniem winogron jest bezpośrednia konsumpcja jako winogrona deserowe. Suszone winogrona, czyli rodzynki, również są ważnym produktem. Mogą być używane do wypieków lub spożywane jako przekąska. Z winogron tłoczy się także soki pitne, które można wykorzystać do dosładzania innych napojów.
Z winogron powstaje również ocet winny, olej z nasion oraz naturalne antyoksydanty, które są używane do produkcji suplementów diety.
Z powstającego podczas fermentacji wina osadu wytwarza się kwas winowy, zaś kamień winny jest używany do produkcji proszków do pieczenia ciast, w farbiarstwie i do czyszczenia przedmiotów mosiężnych. Wytłoczyny powstające przy produkcji wina oraz liście zerwane przed zbiorem owoców są z kolei wartościową paszą dla bydła i koni, a także używane są jako nawóz.
Winorośl odgrywa istotną rolę w kulturze i symbolice różnych starożytnych kultur basenu Morza Śródziemnego. W Egipcie i Mezopotamii winnice i piwnice pełne wina były symbolem bogactwa i przedmiotem dumy władców. W starożytnej Grecji Dionizos był bogiem wina i winorośli oraz propagatorem jej uprawy na całym znanym wówczas świecie. Wino i winorośl obecne są także w mitologii greckiej. W starożytnym Rzymie i Grecji pito wino, mieszając je często z wodą, winorośl uważano za roślinę świętą, a napój wytwarzany z jej owoców za napój bogów. Z kolei w tradycji żydowskiej winorośl porównywana jest do narodu żydowskiego, natomiast w sztuce chrześcijańskiej winna latorośl łączyła się z osobą Chrystusa, ideą nieśmiertelności i zmartwychwstania. Jezus w przypowieściach przyrównuje siebie do krzewu winnego, a ludzi do jego pędów.
Źródło: https://pl.wikipedia.org/wiki/Winorośl_właściwa
