Turkawka (zwyczajna) (Streptopelia turtur) to zagrożony wyginięciem gatunek z rodziny gołębiowatych (Columbidae). Ptak ten gniazduje na rozległych obszarach południowo-zachodniej Palearktyki, w tym w Afryce Północnej. Zimą migruje do północnych rejonów Afryki subsaharyjskiej.
Taksonomia
Turkawka zwyczajna po raz pierwszy została opisana naukowo przez szwedzkiego przyrodnika Karola Linneusza w 1758 roku w dziesiątej edycji jego dzieła Systema Naturae. Linneusz zaliczył ten gatunek do rodzaju Columba, obejmującego wszystkie gołębie. Nadał mu nazwę binominalną Columba turtur. Epitet gatunkowy turtur pochodzi z łaciny. Oznacza turkawkę i nawiązuje do onomatopeicznego brzmienia śpiewu tego ptaka. Początkowo Linneusz błędnie wskazał Indie jako obszar występowania gatunku. Później sprostowano to, uznając Anglię za typowe miejsce jego bytowania. W 1855 roku francuski ornitolog Charles Lucien Bonaparte przeniósł turkawkę do rodzaju Streptopelia. Nazwa tego rodzaju pochodzi od greckich słów streptos (kołnierz) i peleia (gołąb).
Obecnie wyróżnia się cztery podgatunki turkawki:
- S. t. turtur (Linnaeus, 1758). Zamieszkuje Europę, Maderę i Wyspy Kanaryjskie ażpo zachodnią Syberię.
- S. t. arenicola (Hartert, 1894). Występuje od Afryki Północno-Zachodniej po Iran i zachodnie Chiny.
- S. t. hoggara (Geyr von Schweppenburg, 1916). Spotykana w masywie Air i górach Hoggar na południu Sahary.
- S. t. rufescens (Brehm, CL, 1845). Zamieszkuje Egipt i północny Sudan.
Nazwa „turtle” w języku angielskim pochodzi od łacińskiego słowa turtur, które imituje dźwięk wydawany przez ptaka, i nie ma żadnego związku z żółwiami. Warto dodać, że niektóre inne gatunki z rodzaju Streptopelia i pokrewny rodzaj Nesoenas również bywają nazywane „turkawkami”. Należą do nich:
- turkawka wschodnia (Streptopelia orientalis) w Azji,
- turkawka żałobna (Streptopelia lugens) w Afryce,
- turkawka rożowobrzucha (Streptopelia hypopyrrha) w Afryce,
- synogarlica brunatna (Nesoenas picturatus) na Madagaskarze.
Dodatkowo nazwa Turtur została użyta jako nazwa rodzajowa dla grupy tropikalnych gołębi afrykańskich, które nie są spokrewnione z omawianym gatunkiem.
Opis
Turkawka zwyczajna wyróżnia się smukłą budową ciała. Osiąga długość 26–28 cm. Rozpiętość skrzydeł to 47–53 cm. Masa wynosi od 100 do 156 g. Charakterystyczną cechą gatunku jest brązowe upierzenie oraz czarno-biały pas na bokach szyi. Ogon, widziany w locie, ma kształt klina z ciemnym środkiem i białymi krawędziami oraz zakończeniem. Od spodu układ ten tworzy czarny wzór w kształcie litery „V” na białym tle. Szczególnie widoczny jest on wtedy, gdy ptak pochyla się nad wodą i unosi rozpostarty ogon.
Dorosłe osobniki mają głowę, szyję, boki ciała i kuper w kolorze niebieskoszarym, a skrzydła w odcieniach cynamonowych z czarnymi plamkami. Pierś ma kolor winny. Brzuch i podogonie są białe. Dziób jest czarny, nogi i obrączki wokół oczu – czerwone. Młode ptaki różnią się tym, że mają bardziej matowe, brązowe ubarwienie. Brązowe są także ich nogi. Nie posiadają charakterystycznego pasa na szyi.
Zasięg występowania
Turkawka zwyczajna jest gatunkiem wędrownym. Zamieszkuje zachodnią Palearktykę, która obejmuje większość Europy, Bliski Wschód, Turcję oraz Afrykę Północną. Na zimę migruje na południe od Sahary. W północnej Skandynawii i Rosji występuje rzadko. Jest jednym z najpóźniejszych migrantów. W Europie Północnej pojawia się dopiero pod koniec kwietnia.
Ptak preferuje tereny otwarte. Unika gęstych lasów i często żeruje na ziemi. Choć sporadycznie zakłada gniazda w dużych ogrodach, zazwyczaj jest bardzo płochliwy. Najprawdopodobniej wynika to z intensywnych polowań, którym poddawany jest w trakcie migracji. Jego lot bywa określany jako strzałkowy, choć nie jest szczególnie szybki.
Lot godowy turkawki przypomina wysokie, krążące uniesienia podobne do tych obserwowanych u grzywacza, choć są one mniej wyraziste. Towarzyszy im charakterystyczny trzask skrzydeł przy ich gwałtownym opuszczaniu. Wiosenne przybycie ptaka zwiastuje jego głęboki, wibrujący śpiew, przypominający dźwięk „turrr, turrr”.
Status
Populacja turkawki zwyczajnej gwałtownie maleje w całej Europie. Ptak znajduje się na czerwonej liście zagrożonych gatunków. W Wielkiej Brytanii liczebność Streptopelia turtur spadła aż o 93% od 1994 roku. W Europie zanotowano spadek o 78% – w latach 1980–2013.
Ekologowie wskazują na zmiany w praktykach rolniczych jako jeden z głównych powodów tego zjawiska. Coraz rzadziej występują chwasty, takie jak np. dymnica, których nasiona stanowią podstawowe pożywienie turkawek. Drugim istotnym czynnikiem jest masowy odstrzał ptaków w państwach takich jak Malta, Cypr, Francja, Włochy, Hiszpania i Grecja. Zabija się tutaj od dwóch do czterech milionów turkawek. Szczególnie krytykowane są wiosenne polowania na Malcie – jedynym kraju Unii Europejskiej, który korzysta z derogacji umożliwiającej odstrzał ptaków podczas ich wiosennej migracji na tereny lęgowe.
Badania Komisji Europejskiej z 2007 roku wskazują na cztery główne zagrożenia dla turkawek: utrata lub modyfikacja siedlisk (wpływ od średniego do niskiego), susze i zmiany klimatyczne (wpływ trudny do oszacowania, prawdopodobnie niski), polowania (średni wpływ) oraz konkurencję ze strony sierpówki (wpływ nieokreślony). Dodatkowo Brytyjskie Towarzystwo Ornitologiczne zwraca uwagę na zagrożenie ze strony pasożyta Trichomonosis, który powoduje choroby wśród turkawek.
W 2021 roku Komisja Europejska wprowadziła zakaz polowań na te ptaki w zachodnich krajach basenu Morza Śródziemnego – Francji, Hiszpanii i Portugalii. Już latem 2024 roku zaobserwowano 25% wzrost liczby turkawek w populacji lęgowej Europy Zachodniej. Potwierdza to, że polowania były istotnym czynnikiem spadku liczebności tych ptaków.
Przy okazji polecamy zapoznać się z artykułami:
- Żuraw mandżurski
- Ara zielonoskrzydła
- Era mezozoiczna
- Czy teoria Wielkiego Wybuchu wyklucza istnienie Boga?
- Ustalenie pojęć medycznych
Źródło
1. https://en.wikipedia.org/wiki/European_turtle_dove [dostęp: 18.12.2024]
© Źródło zdjęcia głównego: Wikimedia Commons. Autor: Skolan124. Licencja: Domena Publiczna.
