Sajmiri wiewiórcza, inaczej zwana po prostu sajmiri lub trupia główka (Saimiri sciureus) to gatunek ssaka naczelnego z podrodziny sajmiri (Saimiriinae) w obrębie rodziny płaksowatych (Cebidae). Ssak ten jest przedstawicielem małp szerokonosych, charakterystycznych dla Nowego Świata.
Nazewnictwo
Sajmiri wiewiórcza to gatunek szeroko rozprzestrzeniony w Ameryce Południowej i Środkowej, występujący pod wieloma lokalnymi nazwami. W Brazylii określana jest jako boca-prêta („czarne usta”) lub macaco-mão-de-ouro („złotoręka małpa”), a w Peru jako fraile, frailecillo czy frailecito. W Kolumbii nosi indiańskie nazwy chichico i díyu, zaś w Wenezueli znana jest jako mono horse. W Surinamie używa się określeń eekhoornaap oraz monki-monki, podczas gdy w Gujanie jej kreolska nazwa to sakiwinki, a w języku Macuxi – karima. Wśród rdzennych ludów Amazonii występują też takie nazwy jak weti mongi, waka winta czy kusilisi. Co ciekawe, w Kostaryce określana jest jako mono titi. Niezwykła różnorodność nazw odzwierciedla szerokie znaczenie tego gatunku w kulturach lokalnych. W nauce wyróżnia się także podgatunki, takie jak Saimiri sciureus macrodon czy Saimiri sciureus cassiquiarensis.
Siedlisko
Sajmiri zamieszkuje wszystkie typy lasów wtórnych, z wyjątkiem lasów suchych. Można ją spotkać zarówno w zalanych wodą igapó, jak i w korytarzach ekologicznych pełnych lian, a także w namorzynach i lasach bagiennych, aż do wysokości 2000 m n.p.m. Gatunek ten jedynie okazjonalnie korzysta z lasów pierwotnych. Co więcej, potrafi przetrwać nawet na zdegradowanych wyspach. Żyje w grupach liczących około 300 osobników, w których każdy pełni określoną rolę.
Zasięg występowania
Sajmiri wiewiórcza występuje w północno-zachodniej części Ameryki Południowej. Swoim zasięgiem obejmuje obszar dorzecza Amazonki – od wschodniego Ekwadoru aż po Rio Parnaíba w północno-wschodniej Brazylii. Małpa ta spotykana jest również w Ameryce Środkowej, aż po południowe rejony Kostaryki.
Opis
Sajmiri wiewiórcza wyróżnia się krótką, grubą i miękką sierścią, która przybiera intensywne barwy. Jej grzbiet jest oliwkowo-szary, a spód ciała – bladożółty lub niemal biały. Przedramiona, stopy i dłonie mienią się złocistymi lub pomarańczowo-żółtymi odcieniami. Białawe gardło i podbródek kontrastują z oliwkowym, lekko puszystym ogonem, który na końcu jest czarny. Czarne, niemal nagie pyski wyróżniają się na tle różowej twarzy otoczonej białymi „okularami”. Czubek głowy jest zazwyczaj szary z domieszką czerni, jednak kolor ten nigdy nie jest dominującym. Oczy są duże, blisko osadzone, a uszy ukrywają białe kępki włosów. Samice mają często ciemniejsze głowy i policzki niż samce, podczas gdy ich kły (2,7 mm) są mniej rozwinięte niż u samców (3,5 mm).
Warianty regionalne sajmiri:
- Gujańska (S. s. sciureus): Sierść w kolorze aguti, z żółtawym odcieniem widocznym na grzbiecie. Na terenach położonych na południe od dolnej Amazonki odcień ten staje się bardziej intensywny. Przedramiona, dłonie i stopy są żółtawe lub pomarańczowe. Korona głowy szarawa z domieszką żółci, a u samic może mieć czarne obrzeżenie. Brak charakterystycznej smugi karkowej.
- Ekwadorska (S. s. macrodon): Fenotyp niemal identyczny jak u wariantu gujańskiego.
- Humboldta (S. s. cassiquiarensis): Sierść w kolorze pomarańczowo-rudawym, ruda korona głowy oraz delikatnie kontrastujący jasny kołnierz na karku.
- Kolumbijska (S. s. albigena): Grzbiet aguti w szarawym odcieniu z pomarańczowym tonem. Przedramiona i dłonie szarawe. Korona i kark w kolorze aguti, od szarawego po beżowy.
Każdy podgatunek ma swój unikalny zestaw cech, co ułatwia ich identyfikację w naturalnym środowisku.
Wymiary
Samiec osiąga długość ciała od 25 do 37 cm, nie licząc ogona, który mierzy od 37 do 46 cm. Jego waga waha się od 0,7 do 1,1 kg. Samica jest nieco mniejsza. Mierzy od 23 do 30 cm, a jej ogon osiąga od 37 do 44 cm długości. Masa ciała samicy wynosi od 0,5 do 0,75 kg. Mózg tego gatunku waży średnio 24,4 g. Stosunek długości ramion do nóg wynosi 0,791.
Zagęszczenie
Gęstość populacji tych zwierząt w Kolumbii wykazuje duże zróżnicowanie. W niektórych regionach wynosi od 20 do 30 osobników na kilometr kwadratowy. W innych lokalizacjach jest jednak znacznie mniejsza. W Ayo osiąga 11,3 osobnika/km², w Pintadillo 5,4 osobnika/km², a w Caparú, na południowym krańcu kraju, jedynie 3,1 osobnika/km².
Przemieszczanie
Ciekawych danych dostarczyły badania nad lokomocją i zachowaniami małp sajmiri zamieszkujących Surinam. Okazało się, że zwierzęta te poruszają się głównie czworonożnie (55%). Skoki stanowią, jednakże aż 45% ich aktywności lokomotorycznej, a wspinaczka zaledwie 3%. W trakcie żerowania proporcje te ulegają zmianie: 87% czasu ssaki spędzają na ruchu czworonożnym, 11% na skokach, a tylko 2% na wspinaczce. Ogon, choć niechwytny, odgrywa istotną rolę — zwierzęta często zawijają go wokół gałęzi, zapewniając sobie w ten sposób stabilność. Podczas odpoczynku na gałęzi ogon swobodnie zwisa, a ramiona pozostają luźno zawieszone. W czasie snu sajmiri przybierają charakterystyczną pozycję — zwinięte w kłębek, z głową skierowaną w dół, ogonem między nogami i zawiniętym wokół jednego ramienia.
Pożywienie
Sajmiri wiewiórcza odżywia się głównie owocami i owadami. Jej wyjątkowo czuły zmysł smaku pozwala wyczuwać nawet minimalne ilości cukru w pożywieniu. Dieta tego zwierzęcia obejmuje niemal wszystkie części roślin – owoce, jagody, orzechy, kwiaty, pąki, liście, nasiona, a także gumy drzewne. Chętnie poluje na drobne bezkręgowce, takie jak koniki polne, karaluchy czy pająki. W razie potrzeby jest w stanie przeżyć, jedząc jedynie owady. Sporadycznie zjada mięczaki oraz drobne kręgowce, na przykład żaby nadrzewne. Owoce często zbiera na końcach gałęzi. W południowej Kolumbii sięga po strąki różnych gatunków inga (Inga sp.), owoce Poraqueiba serice i Macoubea witotoru. W trudnych okresach, gdy brakuje owoców, korzysta z nektaru, a wodę pije z dziupli drzewnych lub kałuż.
Przy okazji polecamy zapoznać się z artykułami:
- Ocelot nadrzewny – margaj
- Karłowaty konik morski – konik morski Bargibanta
- Czy ewolucja stworzyła matematykę?
- Najwyższy bóg w religiach starożytności
- Czy można pogodzić słoje drzew z chronologią biblijną?
Źródło
1. https://fr.wikipedia.org/wiki/Sa%C3%AFmiri_commun [11.11.2024]
© Źródło zdjęcia głównego: Wikimedia Commons. Autor: Luc Viatour. Licencja: CC BY-SA 3.0.
