Minóg rzeczny (Lampetra fluviatilis) to europejski gatunek pasożytniczego bezżuchwowca z rodziny minogowatych (Petromyzontidae), który występuje na większości europejskich wybrzeży. Jego siedliska rozciągają się od południowych wybrzeży Norwegii do północnych Włoch. W okresie tarła minóg rzeczny wędruje do rzek, a w jeziorach Ładoga i Onega tworzy całkowicie słodkowodną odmianę. W Polsce można go spotkać w dolnej Wiśle i jej dopływach.
Minóg rzeczny ma charakterystyczny wygląd, który ułatwia jego rozpoznanie. Dorosłe osobniki posiadają silnie wydłużone ciało, przypominające węgorza. Na przekroju poprzecznym jest cylindryczne, jednak w tylnej części staje się bocznie ścieśnione. Wyróżniające się cechy to dwie płetwy grzbietowe o trójkątnym kształcie, oddzielone niewielką przerwą.
Jego otwór gębowy jest wyposażony w charakterystycznie osadzone zęby, w tym dwa zęby rogowe górne i siedem dolnych, tworząc swego rodzaju lejek. Po każdej stronie ciała znajduje się siedem niedużych okrągłych otworów skrzelowych.
Skóra minoga jest pokryta śluzem i miękka w dotyku, a oczy są zakryte półprzezroczystą powieką. Długość ciała wynosi 40-50 cm, przy czym samice są nieco większe od samców. Grzbiet i boki są ciemnoniebieskoszare lub szarozielone, a brzuch ma barwę srebrzystobiałą, ewentualnie jest nakrapiany szarymi plamkami.
Minóg rzeczny ma niezwykły cykl życiowy. Wyróżnia się trzy etapy: larwalny, dorosły i migracyjny. Larwy minoga rzecznego są robakowatego kształtu, początkowo bocznie ścieśnione, a w późniejszych stadiach przybierają kształt bardziej okrągły na przekroju poprzecznym. Ich płetwy są słabo rozwinięte i tworzą niski fałd biegnący wzdłuż grzbietu. Oczy larw są niewidoczne. Ubarwienie larw zmienia się wraz z wiekiem – najmłodsze są jasne, o kremowym lub brązowym zabarwieniu, podczas gdy starsze larwy po przeobrażeniu mają metalicznosrebrzysty kolor.
Minóg rzeczny jest bezżuchwowcem wędrownym, co oznacza, że przemieszcza się z morza do rzek w celu rozmnażania. Podczas tego procesu nie przejawia lęku przed światłem, co umożliwia mu przebywanie nawet w bardzo płytkich wodach. W tym okresie zachodzą także inne fizyczne zmiany w ciele minoga. Ciało przybiera odcień brązowy, w przewodzie pokarmowym zachodzi atrofia, zęby tępieją, co powoduje zaprzestanie żeru. Inne fizyczne zmiany u minoga rzecznego zachodzące podczas tarła to powiększenie się płetw grzbietowych oraz rozpulchnienie spodu ciała w okolicy odbytu, a samcom wyrasta tam długa rureczka.
Podczas tarła samiec wygrzebuje w podłożu jamę, przyczepia się do karku samicy i owija wokół jej ciała tak, by ich kloaki znajdowały się blisko siebie. Złożone przez samicę jaja są zapładniane, po czym oba minogi zasypują gniazdo. Minogi trą się tylko kilka sekund, przy czym liczba złożonych jaj wynosi od 10 do 25 tysięcy. W ciągu 2-4 tygodni po tarle dorosłe osobniki giną.
Larwy wylęgają się z jaj w ciągu 9-20 dni, w zależności od temperatury. Opuszczają gniazdo po zaniku woreczka żółtkowego. Przez 4-6 lat żyją w tunelach wydrążonych w mule, utwardzonych specjalną wydzieliną. Zagrzebane w ten sposób wyłapują szczątki roślinne i mikroskopijne glony niesione przez wodę. Larwy są ślepe i mają otwór gębowy wyposażony w dwie mięsiste wargi. Nie mają za to aparatu przyssawkowego. Po przeobrażeniu się (w czasie wspomnianych 4-6 lat) spływają do morza, gdzie spędzają 2 lata, po czym ponownie wędrują do rzek w celu tarła.
Minogi rzeczne są pasożytami w okresie dorosłym, żywiącymi się płynami ciała i mięsem drobnych ryb, do których przyczepiają się swoją przyssawką. Ich jama gębowa zawiera gruczoły, których wydzielina zapobiega krzepnięciu krwi. Ta adaptacja umożliwia minogom skuteczne pobieranie pożywienia.
Niestety minóg rzeczny jest gatunkiem zagrożonym w Europie. Zanieczyszczenie wód, utrata siedlisk oraz działalność człowieka, w tym budowa tam i barier na rzekach, przyczyniają się do zmniejszenia populacji tych ryb. W Polsce minóg rzeczny był objęty ścisłą ochroną, a od 2014 roku podlega ochronie częściowej.
W celu ochrony minogów rzecznych wiele krajów podejmuje działania mające na celu zachowanie i przywrócenie populacji tego gatunku. Wprowadzane są programy restytucji siedlisk, a także monitorowane są migracje i prowadzone badania naukowe mające na celu lepsze zrozumienie biologii i ekologii tych ryb.
Przy okazji polecamy zapoznać się z artykułami:
- Tamaryna cesarska – tamaryna wąsata
- Salamandra okularowa – tarantolina
- Na ratunek teorii – trzy modele ewolucyjne
- Biblijny jednorożec – fakt czy mit?
- Oko – projekt (nie)doskonały?
Źródła
1. https://www.ekologia.pl/wiedza/zwierzeta/minog-rzeczny
2. https://pl.wikipedia.org/wiki/Minóg_rzeczny
3.https://siedliska.gios.gov.pl/images/pliki_pdf/publikacje/pojedyncze_metodyki_dla_gat_zwierzat/Ming-rzeczny-Lampetra-fluviatilis.pdf
4. https://natura2000.gdos.gov.pl/files/artykuly/52961/1099_Minog_rzeczny.pdf
© Źródło zdjęcia głównego: Wikimedia Commons. Autor: Tiit Hunt. Licencja: CC BY-SA 3.0.
