Lampart (Panthera) to ssak należący do rodziny kotowatych (Felidae), a zarazem jeden z dwóch współczesnych rodzajów w podrodzinie Pantherinae. W jego skład wchodzą największe żyjące obecnie gatunki kotowatych. Do Panthera zalicza się: jaguara, lamparta, lwa, irbisa (śnieżnej pantery) oraz tygrysa.
Etymologia
Rodzaj Panthera oraz blisko związane z nim gatunki i podgatunki mają bogatą historię etymologiczną, oraz klasyfikacyjną. Oparta jest ona na tradycjach grecko-łacińskich i pracach naukowych z XIX i XX wieku. Nazwa Panthera pochodzi od greckiego panthēras (πάνθηρας). Oznacza „lamparta” lub „panterę”. Z greckiego wywodzi się także łacińska nazwa lwa oraz tygrysa.
W klasyfikacji gatunków typowych lwów (Felis leo) i tygrysów (Felis tigris), początkowo stosowano określenia monotypowe. Późniejsze rewizje uwzględniły jednak różnorodność geograficzną. Irbis, wcześniej klasyfikowany jako Uncia uncia, swą nazwę zawdzięcza łacińskiemu epitetowi gatunkowemu i starofrancuskiemu słowu ounce. Oznacza ono rysia. Dopiero analizy genetyczne potwierdziły jego przynależność do rodzaju Panthera.
Inne nazwy wprowadzane przez badaczy odzwierciedlały charakterystyczne cechy gatunków, jak Pardus (gr. pardos, „lampart”), Pardotigris (połączenie „lamparta” i „tygrysa”) czy Pachyailurus (gr. pakhus – „wielki” i ailouros – „kot”).
Opis
Gatunki z rodzaju Panthera wyróżniają się charakterystyczną budową czaszki. Jej grzbietowy profil jest płaski lub delikatnie wypukły, a obszar międzyoczodołowy nieznacznie wyniesiony. Za tym wyniesieniem czaszka łagodnie opada, a jej oś pozostaje niemal pozioma. Struktury osłaniające ucho wewnętrzne i środkowe mają dużą komorę wewnętrzną oraz mniejszą zewnętrzną. Oddzielone są one od siebie cienką przegrodą położoną blisko zewnętrznego przewodu słuchowego. Broda tych zwierząt jest zaokrąglona, wypukła i lekko pochylona w dół.
Wszystkie gatunki Panthera posiadają nie w pełni skostniałą kość gnykową oraz specjalnie przystosowaną krtań z dużymi fałdami głosowymi pokrytymi elastyczną poduszką. Dzięki temu potrafią ryczeć. Wyjątkiem jest irbis (pantera śnieżna). Jego krótsze fałdy głosowe – o długości 9 mm – powodują mniejszy opór przepływu powietrza, co uniemożliwia mu wydawanie ryku. Z tego też powodu w przeszłości proponowano, by irbisa klasyfikować w odrębnym rodzaju Uncia.
Gatunki Panthera potrafią również wydawać charakterystyczny dźwięk zwany „prusten”. Jest to krótki, miękki pomruk przypominający parskanie, używany w kontaktach między przyjaznymi osobnikami. Ryk, który jest znakiem rozpoznawczym tego rodzaju, ma głośny, specyficzny wzór akustyczny. Różni się w zależności od gatunku.
Klasyfikacja
Rodzaj Panthera został nazwany i opisany przez Lorenza Okena w 1816 roku. Zaliczył on do tej grupy wszystkie cętkowane koty. W XIX i XX wieku różni badacze oraz pracownicy muzeów historii naturalnej proponowali liczne podgatunki, często nazywane „rasami”, dla wszystkich gatunków Panthera. Taksonom Reginald Innes Pocock dokonał przeglądu skór i czaszek znajdujących się w kolekcji zoologicznej Muzeum Historii Naturalnej w Londynie, porządkując opisy podgatunków i znacznie skracając ich listę. W 1916 roku Pocock zrewidował klasyfikację rodzaju Panthera, uznając, że obejmuje on tygrysa (P. tigris), lwa (P. leo), jaguara (P. onca) i lamparta (P. pardus). Bazował on na wspólnych cechach budowy czaszek tych zwierząt.
Od połowy lat 80. XX wieku niektóre gatunki Panthera stały się obiektem badań genetycznych, głównie z wykorzystaniem próbek krwi osobników hodowlanych. Wyniki tych badań wskazują, że wiele podgatunków lwa i lamparta jest wątpliwych z powodu niewystarczających różnic genetycznych między nimi. Zaproponowano więc, by wszystkie populacje lamparta afrykańskiego sklasyfikować jako P. p. pardus, a dla populacji azjatyckich zachować osiem nazw podgatunkowych. Analizy genetyczne wykazały także, że irbis (wcześniej klasyfikowany jako Uncia uncia) należy do rodzaju Panthera jako P. uncia. Ta klasyfikacja została zaakceptowana przez oceniających Czerwoną Listę IUCN w 2008 roku.
Na podstawie badań genetycznych zaproponowano również, aby wszystkie żyjące populacje lwa subsaharyjskiego zaliczyć do podgatunku P. l. leo. Badania filogeograficzne wskazują, że populacje lwów z Afryki Zachodniej i Środkowej są bliżej spokrewnione z populacjami w Indiach i tworzą odrębną linię niż lwy z Afryki Południowej i Wschodniej. Południowo-wschodnia Etiopia jest regionem mieszania genów między populacjami Afryki Północnej i Wschodniej.
Czarne pantery nie są odrębnym gatunkiem, lecz melanistycznymi osobnikami z rodzaju Panthera, najczęściej spotykanymi wśród lampartów i jaguarów.
Zasięg występowania
Rodzaj Panthera obejmuje gatunki występujące na trzech kontynentach: Azji, Afryce i Ameryce. W Azji przedstawiciele tego rodzaju zasiedlają obszary od azjatyckiej części Rosji, Armenii i Turcji, przez Półwysep Arabski, Iran i Azję Środkową, aż po Chiny, Mongolię, Koreę Południową i Północną oraz archipelag Indonezji. Występują również w krajach takich jak Afganistan, Pakistan, Indie, Nepal, Bhutan czy Mjanma.
W Afryce zasięg ich występowania obejmuje zarówno północne rejony, jak i Egipt, Tunezję czy Maroko, jak i całą Saharę, Sahel oraz regiony subsaharyjskie. Lwy i lamparty można spotkać m.in. w Kenii, Tanzanii, Republice Południowej Afryki, Namibii czy Gabonie.
W Ameryce gatunki z rodzaju Panthera występują od Meksyku przez Amerykę Środkową, aż po Amerykę Południową, obejmując kraje takie jak Brazylia, Wenezuela, Kolumbia, Peru czy Argentyna. W szczególności jaguar zasiedla tropikalne lasy i sawanny tego regionu, będąc jedynym gatunkiem rodzaju występującym na kontynencie amerykańskim.
Mieszańce
Bliskie pokrewieństwo między gatunkami dzikich kotów pozwala na ich krzyżowanie, które niekiedy prowadzi do powstania płodnego potomstwa w linii żeńskiej. Najbardziej znanym mieszańcem jest legrys, będący potomkiem tygrysicy i lwa. Obecnie takie krzyżówki występują wyłącznie w warunkach niewoli, jednak nie można wykluczyć, że w przeszłości, gdy zasięgi tych dwóch gatunków pokrywały się w większym stopniu, dochodziło do nich również na wolności. Tego typu hybrydy ilustrują niezwykłą bliskość genetyczną w obrębie rodzaju Panthera.
Przy okazji polecamy zapoznać się z artykułami:
- Impala zwyczajna
- Helikon trójbarwny
- Czy ewolucja stworzyła matematykę?
- Najwyższy bóg w religiach starożytności
- Czy można pogodzić słoje drzew z chronologią biblijną?
Źródło
1. https://en.wikipedia.org/wiki/Panthera [18.11.2024]
© Źródło zdjęcia głównego: Wikimedia Commons. Autor: Brwynog. Licencja: CC BY-SA 4.0.
