Zdrowy człowiek w stanie spoczynku wykonuje średnio od 12 do 15 oddechów w ciągu minuty. Niekiedy jednak częstotliwość oddychania zwiększa się kilkukrotnie. W tej sytuacji mówi się o występowaniu takiego stanu jak hiperwentylacja.
Gwałtowne przyspieszenie tempa oddechu charakterystyczne jest dla osób wykonujących intensywny trening fizyczny. Hiperwentylacja nierzadko także towarzyszy atakom paniki. W tych okolicznościach uważana jest ona za stan patologiczny, który wymaga podjęcia odpowiednich działań leczniczych. Warto dowiedzieć się, co to jest hiperwentylacja, jakie są jej objawy oraz jak skutecznie zapobiegać jej pojawianiu się w różnych sytuacjach stresowych.
Hiperwentylacja – co to jest?
Według ogólnie obowiązującej definicji hiperwentylacja jest kontrolowaną lub autonomiczną zwiększoną wentylacją płuc. W trakcie jej występowania do pęcherzyków płucnych wnika znacznie większa niż w normalnych okolicznościach ilość powietrza. W konsekwencji dochodzi do zmniejszenia ciśnienia parcjalnego dwutlenku węgla. W tej sytuacji rozwija się zasadowica oddechowa, czasem zwana też alkalozą. Towarzyszące temu stanowi niedotlenienie organizmu prowadzi do dalszego przyspieszania tempa oddechu. To sprawia, że stężenie dwutlenku węgla we krwi danej osoby utrzymuje się na bardzo niskim poziomie. Ponadto hiperwentylacja zakłóca równowagę kwasowo-zasadową w organizmie.
W przypadku hiperwentylacji obserwuje się zwiększoną częstotliwość wdechów i wydechów wykonywanych w ciągu jednej minuty. Na ogół przyjmuje się, że o występowaniu omawianego stanu można mówić wówczas, gdy człowiek oddycha z częstotliwością przekraczającą poziom 20 oddechów na minutę.
Problem hiperwentylacji znacznie częściej dotyka kobiet niż u mężczyzn. Przypadki ataku hiperwentylacji zazwyczaj zdarzają się u osób w wieku od 15 do 55 lat.
Jakie są przyczyny hiperwentylacji?
Przyczyn hiperwentylacji może być bardzo wiele. Za jej pojawienie się często odpowiadają różnego rodzaju zaburzenia na tle psychogennym. Hiperwentylacja występuje często u osób cierpiących na depresję, stany lękowe oraz nerwicę. W tych okolicznościach podłożem tego stanu stają się charakterystyczne dla pacjentów z wymienionymi problemami psychicznymi ataki paniki.
Także osoby, u których zdiagnozowano różnego rodzaju choroby układu oddechowego (np. astmę, zapalenie płuc), muszą liczyć się z realną możliwością występowania przypadków hiperwentylacji. Stan ten jest też typowy dla osób cierpiących na takie schorzenia, jak kwasica metaboliczna, śpiączka wątrobowa albo rozmaite dysfunkcje serca. Hiperwentylacja może towarzyszyć też np. zawałowi serca lub zatorowości płucnej. Czasem omawiany stan jest objawem zatrucia organizmu spowodowanego przedawkowaniem leków produkowanych na bazie kwasu salicylowego.
Nagłe, utrzymujące się przez dłuższy czas przyspieszenie tempa oddechu niekiedy obserwuje się u ludzi zupełnie zdrowych zarówno fizycznie, jak i psychicznie. W tym wypadku hiperwentylacja zazwyczaj stanowi typową odpowiedź organizmu na odczuwane przez daną osobę silne stany emocjonalne (np. gniew, wzburzenie, rozpacz, podekscytowanie).
Szok tlenowy pojawia się też w wielu innych okolicznościach, np.:
- wówczas gdy występują zmiany zwyrodnieniowe ośrodkowego układu nerwowego;
- na skutek tzw. hipoksji, czyli niedoboru tlenu w tkankach;
- podczas ciąży (w tym przypadku hiperwentylacja jest efektem przystosowania układu oddechowego).
W niektórych przypadkach hiperwentylacja spowodowana jest wytężoną pracą, urazami fizycznymi albo niedotlenieniem mózgu. Nierzadko stanowi ona także reakcję na silny ból odczuwany w różnych partiach ciała.
Objawy hiperwentylacji
Zaburzeniom tempa oddychania towarzyszą rozmaite symptomy. Mogą się one różnić w zależności od rodzaju występującej w danym przypadku dolegliwości. Na ogół rozróżnia się takie stany jak krótkotrwała hiperwentylacja oraz przewlekła hiperwentylacja. W przypadku obu tych stanów występuje przyspieszony i pogłębiony oddech.
Krótkotrwała hiperwentylacja objawia się zazwyczaj takimi symptomami, jak zawroty głowy, zaburzenia widzenia, przyspieszony rytm serca, nieregularny oddech, a także uczucie duszności i drżenie mięśni. Charakterystyczne dla tego stanu są też bóle głowy, bóle brzucha, wzdęcia, gazy, nudności oraz ból w klatce piersiowej w okolicy zamostkowej. W przebiegu hiperwentylacji niekiedy może też dojść do utraty przytomności.
Długotrwała hiperwentylacja zazwyczaj po pewnym czasie przekształca się w przewlekły zespół chorobowy. Nerwica i długotrwały stres mogą wywoływać objawy tężyczki. Do typowych symptomów tego stanu zalicza się: drżenie ciała, uczucie mrowienia, a także zaburzenia czucia w okolicy kończyn i ust. Chory może skarżyć się także na zaburzenia widzenia oraz bóle i zawroty głowy.
Jak leczyć hiperwentylację?
Pacjenci, u których napady hiperwentylacji zdarzają się często, nierzadko szukają pomocy medycznej u specjalistów. Czy jednak hiperwentylacja jest uleczalna? Warto mieć świadomość, że leczenie hiperwentylacji z reguły skupia się na dążeniu do wyeliminowania przyczyn tego stanu. Pacjentom, u których zaburzenia tempa oddychania wynikają z określonych chorób układu oddechowego, lekarze zazwyczaj zalecają przyjmowanie odpowiednio dobranych farmaceutyków. Mogą to być preparaty wziewne rozszerzające oskrzela, a także farmaceutyki ułatwiające odkrztuszanie wydzieliny gromadzącej się w drogach oddechowych. Istotne jest też systematyczne zażywanie preparatów witaminowych pomagających utrzymać prawidłowy stan błon śluzowych w płucach.
Jednak jak już było wspomniane, choroby płuc to nie jedyne przyczyny hiperwentylacji. Jeśli przyspieszenie tempa oddechu związane jest ze stresem, strachem lub zimnem, wówczas należy dążyć do ograniczenia czynników wywołujących wspomniany patologiczny stan. Niebagatelne znaczenie w tym przypadku ma profesjonalnie przeprowadzona psychoterapia, którą zazwyczaj łączy się z odpowiednio dobraną farmakoterapią.
Chorym, u których do ataku hiperwentylacji dochodzi na tle nerwowym, z reguły przepisuje się trójpierścieniowe leki antydepresyjne oraz selektywne inhibitory zwrotnego wychwytu serotoniny. Doraźnie mogą oni także przyjmować leki uspokajające z grupy benzodiazepin. Ponadto przy nagłych epizodach stosuje się zastrzyki zawierające odpowiednią dawkę wodorowęglanu wapnia.
Atak hiperwentylacji – jak uspokoić oddech?
Leczenie hiperwentylacji opiera się nie tylko na metodach psychoterapeutycznych czy farmakologicznych. Kluczową rolę w tym przypadku odgrywa zmiana trybu życia: regularna aktywność fizyczna, przyjmowanie zdrowych, odpowiednio zbilansowanych posiłków w ciągu dnia, zaprzestanie palenia papierosów, wysypianie się w nocy itp.
Jak oddychać przy atakach hiperwentylacji? Kluczowe w tej sytuacji jest zachowanie spokoju. Warto zaproponować choremu, aby oddychał on w takim samym tempie, jak towarzysząca mu osoba. Pomocne w tym aspekcie często okazuje się oddychanie do foliowego worka albo papierowej torby. To sprzyja zwiększeniu stężenia dwutlenku węgla we wdychanym powietrzu. Wdech i wydech powinny odbywać się za pomocą przepony.
W przypadku osób kierujących się w życiu chrześcijańskimi wartościami punktem wyjścia do radzenia sobie z hiperwentylacją wywołaną przez stres jest zawsze Jezus Chrystus. W Ewangelii św. Jana czytamy: Niechaj się nie trwoży serce wasze; wierzcie w Boga i we mnie wierzcie! (Ewangelia według Jana 14,1). W Ewangelii św. Mateusza zawarte są natomiast następujące słowa Boskiego Mistrza: Nie troszczcie się zbytnio o swoje życie, o to, co macie jeść i pić, ani o swoje ciało, czym się macie przyodziać. Czyż życie nie znaczy więcej niż pokarm, a ciało więcej niż odzienie? […] Kto z was przy całej swej trosce może choćby jedną chwilę dołożyć do wieku swego życia? (Ewangelia według Mateusza 6,25.27). Zbawiciel zaleca nam zatem całkowite zaufanie Bogu w każdej sytuacji.
Czy hiperwentylacja jest niebezpieczna?
Długotrwała hiperwentylacja z reguły jest niebezpieczna. W tym przypadku bowiem zwiększona ilość powietrza wnika do pęcherzyków płucnych. To zaś prowadzi do rozwoju zasadowicy oddechowej i zaburzenia równowagi kwasowo-zasadowej.
Nie w każdym przypadku jednak hiperwentylacja powoduje negatywne skutki. Często używają jej pływacy i nurkowie. W tym wydaniu polega ona na zaczerpnięciu trzech głębokich oddechów. Dzięki temu z płuc zostaje usunięty dwutlenek węgla oraz gazy ciężkie. W ten sposób pęcherzyki płucne ulegają rozciągnięciu. To pozwala zanurzającym się w wodzie osobom na nabieranie większej ilości powietrza przy wdechu.
Skutki hiperwentylacji
Wyróżnia się różne skutki hiperwentylacji. Stanowi temu zwykle towarzyszy lęk i niepokój, a także nadmierne pobudzenie. Typowe dla osób doświadczających hiperwentylacji są też blada skóra, przyspieszona akcja serca oraz ból w klatce piersiowej. U tych osób często występują również parestezje oraz osłabienie siły mięśni. W skrajnych przypadkach może dojść do omdleń.
Warto mieć świadomość, że nie każda hiperwentylacja świadczy o tym, że w organizmie człowieka dzieje się coś złego. Jeśli napady hiperwentylacji zdarzają się sporadycznie i tylko w określonych okolicznościach (np. podczas lotu samolotem), nie powinny one raczej wzbudzać większego niepokoju. Interwencji medycznej wymagają zaburzenia tempa oddychania o podłożu chorobowym. Dotyczy to zarówno schorzeń fizycznych, jak i psychicznych.
Hiperwentylacja u dziecka – jak sobie z nią radzić?
Hiperwentylacja zdarza się nie tylko u osób dorosłych, ale także u dzieci. W przypadku najmłodszych z reguły ma podłoże nerwowe. W uspokojeniu oddechu dziecka zwykle skuteczne okazuje się odwrócenie jego uwagi od czynnika wywołującego stres.
Dzieciom cierpiącym na zespoły hiperwentylacji w dłuższej perspektywie czasowej pomaga też nauka technik relaksacyjnych. Do najczęściej stosowanych metod w tym przypadku zalicza się oddychanie przez nos jedną dziurką oraz oddychanie przez zaciśnięte zęby bądź przyłożony do ust cienki materiał.
Źródła
- https://www.kopalnia.pl/kopalnia-wiedzy/hiperwentylacja-co-to-takiego-objawy-i-pierwsza-pomoc-dqwg [dostęp: 13.09.2024].
- https://gemini.pl/poradnik/artykul/hiperwentylacja-gdy-oddech-niebezpiecznie-przyspiesza/ [dostęp: 13.09.2024].
- https://www.medonet.pl/zdrowie,hiperwentylacja—przyczyny–objawy–skutki–leczenie,artykul,1729497.html [dostęp: 13.09.2024].
- https://www.poradnikzdrowie.pl/zdrowie/uklad-oddechowy/hiperwentylacja-przyczyny-zbyt-szybkiego-glebokiego-oddechu-aa-ebzg-5QH6-LW4i.html#google_vignette [dostęp: 13.09.2024].
- https://www.edziecko.pl/zdrowie_dziecka/7,79364,24581827,hiperwentylacja-u-dzieci-jak-pomagac-doraznie-i-jak-generalnie.html [dostęp: 13.09.2024].
Wszystkie cytaty biblijne pochodzą z Biblii Tysiąclecia.
© Źródło zdjęcia głównego: Canva.
