Era kenozoiczna

Zobacz również

tabela stratygraficzna
Ryc. 1: Główne poddziały tabeli stratygraficznej.

Kenozoik jest najwyższym z trzech głównych działów fanerozoiku, dwoma pozostałymi są mezozoik i paleozoik (ryc. 1). Termin kenozoik oznacza „niedawne życie”, co sugeruje, że skamieniałości napotykane w tych warstwach są podobne do współczesnych gatunków. Geolodzy dzielą kenozoik na trzy główne systemy, od dołu do góry: paleogen, neogen i czwartorzęd. Paleogen dalej dzieli się na paleocen, eocen i oligocen, neogen na miocen i pliocen, a czwartorzęd na plejstocen i holocen.

Warstwy dolnego paleocenu charakteryzują się małą różnorodnością fauny i flory lądowej oraz organizmów morskich, ale wzrasta ona przez kolejne warstwy w górę. Skamieniałości roślin bardzo przypominają współczesne gatunki roślin tropikalnych, subtropikalnych i liściastych, w tym kaktusów
i palm. Większość skamieniałości ssaków znana jest tylko z zębów i częściowych szkieletów małych owadożerców, roślinożerców i mięsożerców. Najbardziej godne uwagi są torbacze, które stanowią ponad 50% gatunków ssaków w warstwach paleocenu na południowych kontynentach.

Skamieniałości eocenu są rozpoznawane jako mające cechy morfologiczne podobne do żywych gatunków. Dane geologiczne sugerują, że nie było czap lodowych pokrywających bieguny Ziemi, a równoleżnikowe różnice temperatur były niewielkie. W wielu regionach planety dominował ciepły klimat, sprzyjający wzrostowi wielkich lasów na Ziemi od bieguna do bieguna, obecnie odnotowywanych jako rozległe złoża kopalne roślin tropikalnych i subtropikalnych, nawet w regionach arktycznych (ryc. 2). Tropikalne lasy deszczowe rosły nawet na północnych szerokościach geograficznych Ameryki Północnej i Europy. Pod koniec eocenu wiecznie zielone lasy zostały zastąpione przez łąki, równiny i drzewa liściaste w Ameryce Północnej, Eurazji i Arktyce. Podobne zmiany miały miejsce na Antarktydzie, która została pokryta tundrą.

Pierwsza skamielina reprezentująca większość współczesnych rzędów ssaków pojawia się w niższych warstwach eocenu. Niezwykłą cechą tych skamieniałych ssaków jest ich bardzo mały rozmiar w porównaniu z podobnymi faunami pochodzącymi z sąsiadujących złóż paleocenu i oligocenu. Niektóre gady były jednak bardzo duże, w tym Titanoboa, duży wąż odkryty w Ameryce Południowej, oraz inna megafauna gadów. W warstwach eocenu licznie występują także ptaki oraz skamieniałe owady zachowane w bursztynie. Zachowało się także wiele skamieniałości kręgowców żyjących w oceanach, w tym duże rekiny żarłaczowate, bazylozaur (duży ssak morski) i brzegowce.

Warstwy osadowe oligocenu zachowały zapis dotyczący spadku temperatur, rozszerzania się pokrywy lodowej i globalnego spadku poziomu morza. Ważna aktywność kształtująca góry miała miejsce w okresie oligocenu, w tym na obszarach europejskich Alp i zachodnich Stanów Zjednoczonych. Ogólnie rzecz biorąc, kopalna fauna oligocenu, zarówno na lądzie, jak i w oceanie, przypomina faunę współczesnych organizmów, z wyjątkiem Ameryki Południowej, gdzie żyły duże litopterny, notoungulaty i toxodony (wymarłe rzędy ssaków kopytnych) oraz wymarłe typy torbaczy. Niektóre z tych grup odnajduje się skamieniałe nawet w warstwach leżących powyżej, aż do plejstocenu (ryc. 3).

Osady miocenu pokazują dalsze ochłodzenie Ziemi i rozszerzanie czap lodowych na obu półkulach. Alpy w Europie, Andy w Ameryce Południowej i Himalaje w Azji nadal rosły, tworząc jedne z największych pasm górskich naszej planety. Rozległe obszary trawiaste pozwalały rozwijać się zwierzętom pasącym się, takim jak konie, nosorożce, hipopotamy, leniwce naziemne, a także roślinożercom żywiącym się głównie roślinnością wysokopienną, takim jak wielbłądy. Wszystkie lub prawie wszystkie współczesne grupy ptaków, w tym ptaki morskie, są obecne jako skamieniałości w skałach mioceńskich. Do bogactwa morskich skamieniałości zaliczają się również liczne okazy ssaków morskich i innych kręgowców. Obfitość osadów biogennych w warstwach eocenu wskazuje, że oceany utrzymywały wysokoproduktywne zbiorowiska mikroskopijnych glonów (okrzemków i innych fitoplanktonów), które tworzyły gęste nagromadzenia osadów okrzemkowych zawierających bogate i wyjątkowo dobrze zachowane skamieniałości ssaków morskich, ptaków i gadów.

W warstwach pliocenu odnotowano częste i znaczące zmiany poziomu morza, związane z kurczeniem się i rozszerzaniem pokryw lodowych. Kopalna roślinność pliocenu wskazuje na zmniejszanie się liczby tropikalnych gatunków na całym świecie. Dużą część półkuli północnej pokrywały lasy liściaste, iglaste oraz tundra, z trawiastymi obszarami rozciągającymi się na wszystkich kontynentach poza Antarktydą. Istotną cechą fauny pliocenu jest gigantyzm: wiele gatunków zamieszkujących siedliska lądowe miało duże rozmiary, w tym mastodonty, gryzonie, leniwce naziemne, pancerniki, glyptodony itd.

Zapis plejstocenu jest zdominowany przez skutki zlodowaceń, które ukształtowały krajobraz w sposób do dziś widoczny w Ameryce Północnej, Rosji i krajach skandynawskich, a także w pasmach górskich w Azji i Europie. Podczas maksimum ostatniego zlodowacenia poziom morza znacznie się obniżył.

W holocenie globalna temperatura wzrosła, a większość lodu pokrywającego półkulę północną stopiła się, powodując gwałtowny wzrost poziomu morza.

Z tego prostego przeglądu kenozoicznego zapisu kopalnego wyłaniają się dwa interesujące trendy. Po pierwsze, skamieniała fauna i flora nie różnią się znacząco od obserwowanych obecnie pod względem struktury i głównych wyższych grup taksonomicznych. Innymi słowy, rodzaj życia udokumentowanego w warstwach kenozoicznych nie wydaje się zasadniczo różnić od tego, które widzimy we współczesnym świecie. Drugim jest znaczenie wzorców klimatycznych w kształtowaniu geologicznego zapisu kenozoiku z głównym trendem degradacji klimatu i powstawania zlodowacenia, który to trend dopiero niedawno się odwrócił. Obie te obserwacje w skali makro mogą dobrze wpisywać się w model kenozoiku przedstawiający procesy geologiczne, klimatyczne i biologiczne zachodzące w świecie po potopie.

dr Raul Esperante

Geoscience Research Institute

Źródło:grisda.org

Zobacz również

Popularne artykuły

Homo pochowani po sąsiedzku – ewolucja człowieka do poprawki

Od dawna podręczniki i inne materiały edukacyjne głosiły, że człowiek ewoluował powoli, przechodząc przez poszczególne etapy aż do homo sapiens sapiens. Tymczasem...

Ludzie i mamuty – fakty ukrywane przez dekady

Na początku XX wieku na stanowisku w Vero Beach na wschodnim wybrzeżu Florydy odkryto skamieliny mamuta, mastodonta, gigantycznego naziemnego leniwca oraz skamieniałości...

Dlaczego wymarłe drzewa były najbardziej złożone?

Po raz kolejny świeccy naukowcy dokonali zagadkowego dla nich odkrycia, którego nie potrafią wyjaśnić w ramach swojego światopoglądu. Bo jeśli ewolucja miała...
Skip to content