Gepard

Gepard (Acinonyx) należy do rodziny kotowatych (Felidae). Jest jedynym współcześnie żyjącym przedstawicielem rodzaju Acinonyx. Zamieszkuje otwarte sawanny Afryki oraz niektóre regiony Azji.

Odkrycia kopalne wskazują, że gepardopodobne koty z rodzaju Acinonyx występowały już w późnym pliocenie i środkowym plejstocenie. Ich szczątki znaleziono na terenach Afryki, Europy oraz Azji. Obecność tych zwierząt datuje się na około 10 tysięcy lat temu. W tym samym okresie w Ameryce Północnej żyły podobne gatunki zaklasyfikowane do rodzaju Miracinonyx. Prawdopodobnie były one jednak bliżej spokrewnione z pumą (Puma). 

Taksonomia 

Rodzaj Acinonyx został zaproponowany w 1828 roku przez brytyjskiego zoologa Joshuy Brookesa. Jednak opisy gatunków należących do tego rodzaju pojawiały się już wcześniej. W 1777 roku Johann Christian Daniel von Schreber opisał Felis jubatus na podstawie wcześniejszych relacji Comte’a de Buffona i Thomasa Pennanta. Kolejne nazwy pojawiły się w XIX i na początku XX wieku – m.in. Felis venatica Griffitha (1821), oparta na szkicu geparda z Indii, oraz Cynailurus soemmeringi Fitzingera (1855), opisująca samca z Kordofanu przywiezionego do ogrodu zoologicznego Schönbrunn przez Theodora von Heuglina. W 1913 roku Hilzheimer opisał Acinonyx hecki – osobnika z Senegalu, który trafił do berlińskiego zoo.

W 1993 roku Acinonyx został sklasyfikowany jako monofiletyczna podrodzina Acinonychinae. Późniejsze analizy molekularne wykazały jednak bliskie pokrewieństwo z rodzajem Puma. W efekcie gepard został przeniesiony do podrodziny Felinae, która obejmuje mniejsze kotowate.

Do rodzaju Acinonyx zaliczane są również gatunki kopalne, opisane na podstawie znalezisk z Europy, Azji i Afryki. Należą do nich m.in.: A. pardinensis i A. arvernensis (Croizet i Jobert, 1828), A. pleistocaenicus (Zdansky, 1925), A. intermedius (Thenius, 1954) oraz A. aicha (Geraads, 1997). W 2009 roku opisano tzw. geparda z Linxii („A. kurteni”) na podstawie czaszki z osadów pliocenu w Chinach. Uznano go za najprymitywniejszego przedstawiciela rodzaju. W 2012 roku gatunek ten uznano jednak za nieważny. Analiza wykazała, że holotyp był falsyfikatem złożonym z fragmentów kości datowanych na miocen.

Jak wygląda gepard

Gepard to kot o wyjątkowo smukłej sylwetce, przystosowanej do osiągania imponujących prędkości. Długość jego ciała wynosi około 1,3 metra. Ogon mierzy 75 centymetrów, a wysokość w kłębie sięga 80 centymetrów. Dorosłe osobniki ważą od 50 do 65 kilogramów. Charakteryzuje się małą głową z krótkimi, zaokrąglonymi uszami oraz długimi, smukłymi nogami. Niezwykle elastyczne stawy barkowe i miednicowe umożliwiają mu wykonywanie wyjątkowo długich skoków. Ma to kluczowe znaczenie podczas pogoni za zdobyczą.

Pazury geparda są tępe i tylko nieznacznie zakrzywione. W przeciwieństwie do innych kotowatych nie chowają się całkowicie. Dzięki temu zapewniają doskonałą przyczepność do podłoża. Umożliwiają gwałtowne przyspieszenia i zwroty w pełnym biegu. Sierść zwierzęcia jest gęsta. Od spodu biała, od góry w odcieniach brązowawych lub żółtawych, pokryta gęsto rozmieszczonymi, drobnymi, czarnymi cętkami. Charakterystycznym elementem umaszczenia są czarne pręgi biegnące od wewnętrznych kącików oczu w dół pyska. U młodych osobników na karku występuje jasna grzywa. Pełni ona funkcję kamuflażu i ułatwia matce przenoszenie potomstwa.

Etymologia i klasyfikacja

Nazwa Acinonyx wywodzi się z języka greckiego. Akaina oznacza „cierń” lub „kolec” (pochodzi od akis, akidos – „punkt”), zaś onyx (onux, onukhos) to „pazur”. Termin odnosi się do charakterystycznych, niecałkowicie chowanych pazurów geparda. Odróżniają go one od większości innych kotowatych.

Na przestrzeni lat proponowano także inne nazwy systematyczne. Cynailurus (lub Cynaelurus) to połączenie greckich słów kuōn („pies”) i ailouros („kot”). Miało to podkreślać psowaty wygląd lub zachowanie tego kota. Nazwa Guepardus, używana we francuskim (guepard), najprawdopodobniej pochodzi od francuskiego guet („obserwator”) oraz łacińskiego pardus („pantera”, „lampart”). Oddaje to charakterystyczny tryb polowania geparda – czujna obserwacja i błyskawiczny atak.

Inne historyczne i paleontologiczne nazwy, jak Cynofelis (dosł. „pies-kot”), Paracinonyx („bliski Acinonyx”), Abacinonyx („od Acinonyx”), czy Valdarnius (od doliny Valdarno w Toskanii), były używane w odniesieniu do wymarłych krewniaków geparda. Wśród nich znalazły się także takie nazwy jak Sivafelis (od hindi siva – „szczęśliwy”), Brachyprosopus („krótka twarz”) czy Schaubia – upamiętniająca szwajcarskiego paleontologa Samuela Schauba.

Współczesny i wymarłe gatunki

Obecnie do rodzaju Acinonyx zalicza się tylko jeden żyjący gatunek – Acinonyx jubatus (Schreber, 1775), znany powszechnie jako gepard grzywiasty. Obok niego opisano także kilka gatunków wymarłych, w tym:

• †Acinonyx aicha (Geraads, 1997) – znany z osadów pliocenu w Afryce,
• †Acinonyx pardinensis (Croizet & Jobert, 1828) – występował w Europie w plejstocenie.

Podziały taksonomiczne, zwłaszcza w przypadku form kopalnych, często ulegały zmianom w miarę postępu badań paleontologicznych i rewizji materiału kostnego.

Gepard – występowanie

Gepard to typowy mieszkaniec sawanny, przystosowany do życia na otwartych, suchych terenach. Współcześnie występuje głównie na rozległych obszarach Afryki Subsaharyjskiej. Niewielkie, izolowane populacje przetrwały także na Półwyspie Arabskim i w Indiach. Zasięg występowania zwierzęcia systematycznie się kurczy. Główną przyczyną jest degradacja i fragmentacja siedlisk. Postępująca urbanizacja, rozwój rolnictwa oraz spadek liczby dostępnych ofiar sprawiają, że gepardy coraz trudniej znajdują przestrzeń do życia i polowania. W rezultacie ich populacja nieustannie maleje. Gatunek uznawany jest dziś za narażony na wyginięcie.

Tryb życia

Gepard prowadzi dzienny tryb życia. Polując polega przede wszystkim na wzroku, a nie na węchu, jak wiele innych drapieżników. Żyje samotnie lub w niewielkich grupach, zazwyczaj tworzonych przez młode samce z tego samego miotu. Nie wspina się na drzewa. Jego ciało przystosowane jest do szybkiego biegu po otwartym terenie. Co ciekawe, jest zwierzęciem łagodnym i stosunkowo łatwym do oswojenia. W niewoli potrafi nawiązać więź z opiekunem.

Przy okazji polecamy zapoznać się z artykułami:

• Bydło domowe
• Gryziel stepowy
• Najszybsze zwierzę na świecie – wodne, lądowe i w powietrzu
• Podbiał pospolity
• Stromatolity – tajemnicze „kamienie”

Źródło

1. https://en.wikipedia.org/wiki/Acinonyx [dostęp: 23.03.2025]

© Źródło zdjęcia głównego: Canva.