Babirussa (Babyrousa) to rodzaj ssaka z podrodziny świń (Suinae) w obrębie rodziny świniowatych (Suidae). Zwierzęta te zamieszkują indonezyjskie wyspy Sulawesi, Togian, Sula i Buru. Do 2002 roku wszystkie gatunki z tego rodzaju uważane były za jeden gatunek — babirussę (B. babyrussa). Później naukowcy podzielili je na kilka odrębnych gatunków. Nazwa B. babyrussa odnosi się teraz jedynie do babirussy z wysp Buru i Sula, podczas gdy najlepiej znany gatunek, babirussa północnosulaweska, nosi nazwę B. celebensis. Wszystkie gatunki babirussy są uznawane przez Międzynarodową Unię Ochrony Przyrody (IUCN) za zagrożone.
Klasyfikacja
Babirussa to rodzaj monotypowy w obrębie podrodziny Babyrousinae. Alternatywnie uznawany jest on za tworzący plemię Babyrousini w podrodzinie Suinae. Wszystkie osobniki tego rodzaju były początkowo klasyfikowane jako jeden gatunek – babirussa, czyli „świnio-jeleń” (B. babyrussa). Po ich podziale na kilka gatunków nazwa ta została ograniczona do babirussy z wysp Buru i Sula. Najlepiej znanym i najbardziej zbadanym gatunkiem jest babirussa z północnego Celebesu (B. celebensis). Podział ten, oparty na koncepcji gatunku filogenetycznego, wynika z różnic w wielkości, ilości sierści na ciele oraz kępki ogonowej, a także pomiarów czaszki i zębów.
Etymologia
- Babyrousa (Babirussa, Babiroussus, Babyrussa, Babirusa, Babiroussous): malajski babi ‘świna’; rusa ‘jeleń’; w aluzji do anormalnie rozwiniętych kłów, które Malajczycy przyrównywali do poroża jeleni.
- Sukotyrus (Suckoteirus): nazwa Sukotyro nadana przez Chińczyków mitycznemu zwierzęcia na Jawie. Gatunek typowy (oznaczenie monotypowe): Sukotyro indicus Kerr, 1792 (= Sus babyrussa Linnaeus, 1758); nomen oblitum.
- Porcus: łac. porcus ‘świnia’.
- Choerelaphus: gr. χοιρος khoiros ‘świnia’; ελαφος elaphos ‘jeleń’. Gatunek typowy (oznaczenie monotypowe): Sus babyrussa Linnseus, 1758.
- Elaphochoerus: gr. ελαφος elaphos ‘jeleń’; χοιρος khoiros ‘świnia’.
Opis
Samce babirussa charakteryzują się długimi kłami, które wyrastają pionowo z wyrostka zębodołowego i przebijają skórę, zakrzywiając się do tyłu nad przodem pyska, w kierunku czoła. Dolne kły, podobnie jak górne rosną ku górze. U samic kły są zredukowane lub w ogóle ich nie ma. Struktura kłów samców różni się w zależności od gatunku. U złotej babirussy górne kły są krótkie i smukłe, z wyrostkiem zębodołowym skierowanym do przodu, co pozwala dolnym kłom przecinać widok boczny. Babirussa z Togian ma podobne cechy, a jej górne kły zawsze zbliżają się do siebie. Natomiast babirussa z północnego Sulawesi posiada długie i grube górne kły, które wyrastają pionowo, nie krzyżując się z dolnymi.
Babirussy różnią się od siebie także innymi cechami. Złota babirussa ma długą, gęstą sierść w kolorze białym, kremowo-złotym, czarnym lub złotym. Na zadzie jest ona czarna. Sierść babirussy z Togian jest również długa, ale krótsza niż u złotej babirussy. Ma ona płowy, brązowy lub czarny odcień, który jest ciemniejszy na górnych partiach ciała. Z kolei babirussa z północnego Sulawesi ma bardzo krótką sierść. Wygląda wręcz tak, jakby była łysa. Samice babirussa posiadają tylko jedną parę sutków.
Biologia
Babirussy są gatunkiem endemicznym dla Sulawesi oraz niektórych wysp z archipelagu Togian, Sula i Buru. Na Sulawesi można je spotkać od półwyspu Minahasa po prowincje Sulawesi Południowe i Południowo-Wschodnie. Mimo że zwierzęta te występują zarówno na Sulawesi, jak i Sula, nie są obecne na dużych wyspach znajdujących się między nimi, takich jak Archipelag Banggai. Naukowcy sugerują, że nietypowy zasięg ich występowania może być efektem transportowania tych ssaków przez ludzi jako darów dla lokalnych władców. Babirussy preferują tropikalne lasy deszczowe umiejscowione w pobliżu rzek. W przeszłości zamieszkiwały jednak również niziny nadbrzeżne. Zwierzęta te są aktywne w ciągu dnia. Są wszystkożerne. Ich dieta obejmuje liście, korzenie, owoce oraz pokarm pochodzenia zwierzęcego. Babirussy mają mocne szczęki, które pozwalają im z łatwością łamać twarde orzechy.
Samce babirussa żyją zazwyczaj samotnie. Dorosłe samice tworzą natomiast grupy z młodymi, które mogą liczyć nawet do 84 osobników. Kły samców służą do walk wewnątrzgatunkowych – górne kły pełnią funkcję obronną, a dolne służą do ataku. Ciekawostką jest, że jeśli samiec nie ściera regularnie swoich kłów, mogą one rosnąć dalej i w rzadkich przypadkach przebić czaszkę zwierzęcia. Cykl rozrodczy samic trwa od 28 do 42 dni. W jednym miocie rodzi się zazwyczaj jedno lub dwa młode.
Ochrona
Babirussy są chronione w Indonezji. Ich zabijanie jest tam całkowicie nielegalne. Mimo to kłusownictwo nadal stanowi poważne zagrożenie dla tego gatunku. Dodatkowo działalność komercyjna związana z wyrębem lasów prowadzi do utraty ich siedlisk, a także zmniejsza ilość naturalnych kryjówek. Sprawia to, że zwierzęta stają się łatwiejszym celem dla kłusowników. Wszystkie istniejące gatunki babirussy są klasyfikowane przez IUCN jako narażone na wyginięcie lub zagrożone.
Przy okazji polecamy zapoznać się z artykułami:
- Gadożer – krótkoszpon
- Jerzyk alpejski – jerzyk skalny
- Pijawki — pijawki właściwe
- Przywry
- Zrozumieć świat wirusów
- Interakcje między wirusami a ludzkimi organizmami
Źródło
1. https://en.wikipedia.org/wiki/Babirusa [dostęp: 23.10.2024].
© Źródło zdjęcia głównego: Wikimedia Commons. Autor: Masteraah. Licencja: CC BY-SA 2.0 de.
