Pustułka zwyczajna (Falco tinnunculus), znana też jako pustułka i sokół pustułka, to gatunek drapieżnego ptaka z rodziny sokołowatych (Falconidae). W Wielkiej Brytanii, gdzie nie występują inne pustułki, określa się ją po prostu jako „kestrel”.
Występuje na rozległych terenach Europy, Azji i Afryki. Sporadycznie dociera na wschodnie wybrzeże Ameryki Północnej. Zamieszkuje też kilka wysp oceanicznych, ale poza nimi jest rzadkim gościem. Na przykład w całej Mikronezji odnotowano ją jedynie dwukrotnie na Guam i Saipan.
Taksonomia
Pustułkę zwyczajną opisał szwedzki przyrodnik Karol Linnaesz w 1758 roku w dziele Systema Naturae. Nadał jej nazwę Falco tinnunculus. Rodzajowa nazwa „Falco” pochodzi z łaciny i odnosi się do sierpowatego kształtu szponów ptaka. „Tinnunculus” odnosi się do charakterystycznego głosu pustułki.
Dawniej uważano, że pustułka skalna (F. rupicolus) to podgatunek sokoła pustułki, jednak obecnie traktuje się ją jako osobny gatunek. Mimo podobieństwa, pustułeczka (F. naumanni) nie jest blisko spokrewniona z pustułką zwyczajną. Amerykańska pustułka (F. sparverius) również nie jest prawdziwą pustułką.
Badania DNA wskazują, że najbliższymi krewniakami pustułki zwyczajnej są pustułka plamista (F. moluccensis) i pustułka australijska (F. cenchroides).
Podgatunki
Wyróżnia się 11 podgatunków pustułki zwyczajnej. Różnią się głównie wielkością i kolorem upierzenia.
F. t. tinnunculus – Europa, Afryka Północna, Bliski Wschód i Azja na północ od Himalajów.
F. t. perpallidus – Syberia, północne Chiny i Korea.
F. t. interstinctus – Azja Wschodnia, od Tybetu po Japonię i Indochiny.
F. t. objurgatus – Indie i Sri Lanka.
F. t. canariensis – Madera i zachodnie Wyspy Kanaryjskie.
F. t. dacotiae – wschodnie Wyspy Kanaryjskie.
F. t. neglectus – północne Wyspy Zielonego Przylądka.
F. t. alexandri – południowo-zachodnie Wyspy Zielonego Przylądka.
F. t. rupicolaeformis – Półwysep Arabski i Afryka wzdłuż Morza Czerwonego.
F. t. archerii – Somalia, Kenia i Sokotra.
F. t. rufescens – Afryka Subsaharyjska.
Sokół pustułka – wygląd
Pustułka zwyczajna ma długość ciała 32–39 cm i rozpiętość skrzydeł 65–82 cm. Samice są większe. Samiec pustułki waży od 136 do 252 g, a samica od 154 do 314 g.
Upierzenie tego ptaka jest jasnobrązowe z ciemnymi plamkami. Spód ciała ma kolor kremowy z ciemnymi prążkami. Samiec ma mniej plamek, a jego głowa i ogon są szaroniebieskie.
Samice i młode osobniki mają całkowicie brązowy ogon z ciemnymi pasami.
Dziób, nogi i pierścień wokół oczu są żółte, a pazury, dziób i tęczówki – ciemne. Pisklęta po wykluciu są pokryte białym puchem, który później zmienia się na szarawy.
Zachowanie i środowisko
Pustułka zwyczajna zamieszkuje otwarte tereny: pola, wrzosowiska i mokradła. Unika gęstych lasów, ale może mieszkać w miastach, jeśli znajdzie miejsca do gniazdowania. W górach można ją znaleźć do wysokości do 4500 m w tropikach i 1750 m w Himalajach.
Pożywienie
Sokół pustułka poluje, zawisając w powietrzu lub siedząc na czatach. Ma doskonały wzrok, widzi światło ultrafioletowe, co pomaga jej wykrywać ślady moczu gryzoni.
Żywi się głównie myszami i nornikami. Na wyspach, gdzie brakuje ssaków, poluje na małe ptaki. Czasem łapie jaszczurki, owady i dżdżownice. W ciągu dnia zjada 4–8 gryzoni. Może magazynować pokarm na później.
Rozmnażanie pustułki
Sezon lęgowy zaczyna się w kwietniu lub maju. Pustułka gniazduje w dziuplach, szczelinach skalnych lub budynkach. Może korzystać ze starych gniazd wron.
Samica składa od 3 do 7 jaj. Wysiadywanie trwa około 4 tygodni. Po wykluciu młode są karmione przez oboje rodziców. Po 4–5 tygodniach opuszczają gniazdo. Dojrzałość płciową osiągają po roku.
Status i ochrona
Pustułka zwyczajna nie jest zagrożona wyginięciem. W XX wieku jej populacja ucierpiała przez pestycydy, ale dzięki szybkiemu rozmnażaniu liczebność wróciła do normy. W Europie żyje ich około 400 tys. par. W Irlandii i zachodniej Europie populacja ostatnio maleje.
Pustułka w kulturze
Pustułka symbolizuje siłę i wolność. Pojawia się w literaturze, np. w wierszu The Windhover Gerarda Manleya Hopkinsa. W powieści A Kestrel for a Knave Barry’ego Hinesa i filmie Kes opowiada się o chłopcu, który zaprzyjaźnia się z pustułką.
W Persji i Arabii pustułkę używano do wabienia innych ptaków drapieżnych. W Pakistanie nazywa się ją Bād Khurak („ten, który zawisa na wietrze”).
Przy okazji polecamy zapoznać się z artykułami:
- Nocek orzęsiony
- Modraszek ikar – modraszek lazurek
- Pięć cudów ateistów – różnorodność życia
- Pięć cudów ateistów – samopiszące się oprogramowanie
- Skąd się wzięły wirusy? Biblijny Potop i jego następstwa
Źródło1. https://en.wikipedia.org/wiki/Common_kestrel [dostęp: 07.03.2025].
© Źródło zdjęcia głównego: Wikimedia Commons. Autor: Edal (Edal Anton Lefterov). Licencja: CC BY-SA 3.0.